Katalog

Hazırlayanlar: Nilay Yılmaz, Aytül Akal, Mavisel Yener, Çiğdem Gündeş, Mustafa Delioğlu. ÇOCUKGENÇLİK KONUK SİHİRLİ DEĞNEK Nilay Yılmz Seçilmiş Kişi Harry Potter ve ÖzYeniden Yazma Ë Yard. Doç. Dr. Şükran KARA arry Potter kehanetlere uygun olduğu için mi “Seçilmiş Kişi”dir? Yoksa milyonlarca dolarlık sanayinin matematiksel tahminlerine uygun olduğu için mi seçilmiş kişi, “Harry Potter”dır? Bu soruların yanıtını pazarlama uzmanı Ronan Chastellier’in araştırmalarında bulabiliriz. Chastellier, gözde ürünlerin seçiminde kitle iletişim araçlarının önem taşıdığını, çocuk ve gençlerin moda olayların etkisinde kaldığını, Harry Potter’ın iletişim endüstrisinin gözde ürünlerinden olduğunu söyler. (Chastellier, 2003) Brown’ın Comment est devenu le petit prince du marketing başlıklı çeviri kitabında, küçük büyücü Harry’nin nasıl pazarlama prensi olduğu ayrıntılarıyla açıklanır. Bu kitapta AOL’un (America ON Line) Warnwer’ın bir parçası olmasıyla, People, Fortune ve Money dergilerinin Rowling’in peri masalı gibi yaşamı üzerine makaleler yazmasıyla, Potter’cılığın TNT Superpotion ve Cartoon Netwoork’da tartışılmasıyla ilgili bilgiler ayrıntılarıyla verilir. Harry Potter, “seçilmiş kişi”dir; bir kehaneti gerçekleştirmiştir; onun gücünü sorgulamanın bir anlamı yoktur. Özyeniden yazma örneği olan Harry Potter serisinde neden dünyayı kötü ruhlardan koruma rolü, Seçilmiş Kişi Harry Potter’a düşüyor? Asıl irdelenmek istenen soru budur. Rowling, Harry Potter başlığı altında yedi kitaptan oluşan bir seri yazmıştır. Bunlar sırasıyla: Felsefe Taşı, Sırlar Odası, Azkaban Tutsağı, Ateş Kadehi, Zümrüdü Anka Yoldaşlığı, Melez Prens ve Ölüm Yadigârları. Bunlardan ilk altısı filmleştirildi. Rowling’in Harry Potter ve Melez Prens başlıklı kitabından beyaz perdeye uyarlanan film, sinema salonlarında gösterilmeye başlandı. Çocuk ve gençlerde alışkanlık ve süreklilik yaratan Harry Potter serisinin altıncısı Melez Prens izlenme rekorları kırıyor. Harry Potter’ın egemenliği kısmen “beyaz perde”deki varlığından da ileri gelir. Harry Potter ve ÖzYeniden Yazma Harry Potter başlığı altında yedi kitaptan oluşan serinin yapıtları arasında bütünsellik, çizgisellik ve geçişlilik vardır. Bu bağlamda Harry Potter, özyeniden yazma örneğidir. Rowling, önceki yapıtın içeriğini yeniden işleyerek anlatır; takıntılı olduğu izleklere hep geri döner. Metinlerarasılık çoğu zaman bir özmetinlerarasılık (autointertextualité) biçimine bürünür. (Bkz. Aktulum,1999, s.236) Harry Potter’ın yedi yıllık büyücülük öğrenimi boyunca Karanlık Lord Voldemort ile Seçilmiş Kişi Harry Potter’ın büyüsel yollarla savaşımı seri boyunca devam eder. Seçilmiş Kişi Harry Potter iyilerin kahramanı (?), Karanlık Lord Voldemort kötü kahraman (?) gibi sunulur. İkincil kahramanlar: Harry’nin en yakın arkadaşları Ron Weasley ve Hermione Granger, Albus Dumbledore, Petunia Dursley, Vernon Dursley, Rubeus Hagrid, Mr Olivander, Prof. Snape, Prof. Quirrell ve diğerleri seri boyunca okurun karşısına çıkar. Seçilmiş Kişi Harry Potter ile Karanlık Lord Voldemort’un savaşı serinin temel izleğidir. Tom Marvoldo Riddle diğer bir adıyla da Karanlık Lord Voldemort’ın toplam yedi hortkuluğu vardır. Kelime olarak hortkuluk (horcruxes); “hors” (Fransızca dışarı anlamındaki ‘dehors’) ve “crux”’un (öz anlamında) birleşimiyle anlam kazanır. Yani hortkuluk, ruhunuzu (öz), bedeninizin dışında saklayan bir araçtır. Seri boyunca hortkuluklar yok edilir. Marvoldo Gaunt’un (Voldemort’un Büyükbabası) yüzüğünü Gryfindor kılıcıyla Dumbledore, Salazar Slyterin ma H dalyonu Gryfindor kılıcıyla Ron, Helga Hufflepuff’ın kupasını Hermione, Rowena Ravenclaw’ın bilgelik tacını Crabbe, Nagini’yi (Voldemort’ın yılanı) Neville Longbottom, Riddle’in güncesini Basilisk dişiyle yok eder. Hogwarts Büyücülük Okulu’nun kurucuları: Godric Gryffindor, Helga Hufflepuff, Rowena Ravenclaw ve Salazar Slyther’in kitap boyunca isimleriyle okurun karşısına çıkar. Harry Potter serisinde uzamlar ve kişiler aynıdır. İzleğin gelişimine koşut uzam ve kişilerin sayısı artar. Olaylar iki düzlemde gelişir: gerçek düzlem, gerçeküstü düzlem. Gerçek düzlem Dursley’lerin evi, gerçeküstü düzlem ise Hogwarts Cadılık ve Büyücülük Okulu’dur. Bu uzamlar seri boyunca okurun karşısına çıkar. Harry, on birinci yaşgününden sonra yedi yıllık büyücülük öğrenimini Hogwarts. Cadılık ve Büyücülük Okulu’nda, yaz tatillerini Dursleylerin evinde geçirir. Burada kişileri olayların geçtiği uzamlara bağlayan ilişki görülür. Uzamın simgesel işlevi, özellikle betimlemelerle kullanılan eğretileme ilişkisiyle ortaya çıkar. Kişileri olayların geçtiği uzamlara bağlayan ilişki seri boyunca devam eder. Her kitap bir öncekinin devamıdır; geri sapım ve ileri sapım teknikleriyle hem kendinden öncekilere hem de kendinden sonraki kitaplara açık ve kapalı göndermelerde bulunulur. Serinin üçüncü kitabı Azkaban Tutsağı’nda, Harry’nin şu cümlesi serinin devamının erken anlatımıdır: “Harry pencereden Hogwarts’ın bir dağın arkasında kayboluşunu izliyordu. Orayı bir daha görene kadar aradan iki ay geçecekti… “ (s. 391) Bu seride benzetilenle benzeyen yan yana gelir. Rowling, kendine özgü biçimiyle, benzetileni (olumsuz ve esensiz öğeler) değil, benzeyeni olumlu evrene yerleştirerek sunar. Modern dünyada teyzesinin evinde yaşayan, us ve mantık dışı olayları yaşattığı için şiddete maruz kalan, eziyet gören Harry Potter (benzetilen) ile büyücülük okulunda her şeye karar veren, lider, sevilen, kendini bile şaşırtan olağanüstü yeteneklerle problem çözen, karanlık gücün simgesi Voldemort ile savaşan Harry Potter’dır. (Benzeyen) Harry Potter, Laura serisinde gerçek uzamda annesi trafik kazasında ölen, yetim kalan, kardeşi Lukas ile yatılı okulda kalan, derslerle başı dertte, gerçeküstü düzlemde ise Kara Prens’in elinde tutsak babasını kurtarmaya çalışan, karanlık güçlerle sihirsel yollarla savaşacak denli güçlü olan ”seçilmiş kişi” Laura’yı anımsatır. Laura serisi hem “özyeniden yazma” hem de “yeniden yazma” etkinliğidir. Peter Freund Laura serisinin Aveterra’nın Sırrı isimli kitabında, Harry Potter serisindeki Hogwarts Cadılık ve Büyücülük Okulu Müdürü olan hem Albus Dumbledore’a hem de Yüzüklerin Efendisi serisinin güçlü büyücüsü Gandalf’a açık göndermede bulunur: ”Hayır, ne Gandalf ne de Dumbledore. Gerçi her ikisine de benziyor. Neyse, yaşlı adam bana doğru geldi, önce çok dostça güldü.” (s. 9) Laura serisi, Tolkien ile Rowling’in yapıtlarına bir gönderim dizgesi gibi işler. Gönderim, Freunds’ın Tolkien ve Rowling’in kitaplarının açıkça reklamını yapıyor izlenimi uyandırır. Kehanete dayalı “kötü yabancıların varlığı” motifini işleyen Harry Potter; çocuk ve gençlerde gelecek korkusu yaratır. Geleceğe kaygıyla bakma ufkun ötesinde yeni bir başlangıcın sırrı; çağdaş cadılık ve büyücülerin yandaşlarının ak büyü aldatmacası lehine çözülür. Çağdaş cadılık ve büyücülük; estetik ve örtük sunulur. Harry Potter’da yineleme ve çeşitlenmelerle hem özyeniden yazma etkinliğiyle yapıtlar arasında geçişlilik, çizgisellik ve bütünsellik oluşturulur hem de Harry Potter serisini okuyan ve izleyen çocuk ve gençlerde süreklilik ve alışkanlık duygusu yaratılır. Seçilmiş Kişi Harry Potter Harry Potter serisinde gerçek uzamda, insanları korkutan ve sindiren ölüm, dayak, küçük düşürme ve savaş gibi konular işlenir. Gerçeküstü evrende ise olan biteni anlamaya çalışmayan, sadece “seçilmiş kişi”den yardım uman, kendi güvenlik çemberinin içine kısılmış bir insan topluluğunun ve onları kurtaracak tek bir kişinin yaratıldığı görülür. Harry Potter ve Melez Prens’te gazete bir örnek; Sihir Bakanı Scrimgeour, Harry Potter’a şöyle öneride bulunur: “Mesele şu ki, sen çoğu kişi için bir ümit simgesisin, Harry. Adı Anılmaması Gereken Kişi’yi yok edebilecek, hatta belki de kaderinde onu yok etmek olan birinin var olduğu fikri eh doğal olarak, insanların moralini yükseltiyor. Bakanlığın yanında durup herkese destek olmayı görev sayabilirsin (…) Senin Bakanlıkla ilişkin olduğunu düşünmek herkesin moralini yükseltiyor. ‘Seçilmiş Kişi’, hani… bütün mesele insanlara umut vermek, heyecanlı şeyler olup bittiği duygusu...” (s.320) Harry Potter serisinde umut iletileri çocuk ve gençleri büyüler. Sihirli güçlere sahip “seçilmiş kişi”ye karşı olanlar da onun büyü yapabilme gücünü kabul etmek zorunda kalırlar. Harry Potter serisi, masalsı bir anlatı çizgesiyle mutlu sonla biter; böylece okurun beklentilerine yanıt verir. Hortkulukların hepsini yok etmeden Voldemort’ı yok etmek olası değildir yedinci hortkuluk Harry Potter olduğundan Harry kendisini feda eder. Voldemort, Harry’i öldürdüğünü sanır; ancak Harry’nin içindeki hortkuluk yok olmuş, kendisi kurtulabilmiştir. Voldemort, Harry’nin Mürver asasıyla yok edilir. Daha sonraki yıllarda Harry ile Ginny evlenir, Ron ile de Hermione. Harry ve Ginny’nin üç çocuğu olur. Fantastik yazın örneği Harry Potter serisine iyilerle kötülerin savaştığı, kötülerin cezalandırıldığı, iyilerin ödüllendirildiği, mutlu sonla biten masal diyebilir miyiz? Her iki türde de masal kahramanları birbirine benzerler; periler, büyücüler, konuşan hayvanlar gibi. Harry Potter serisi masaldan, söylenceden ve fabl’dan yararlanır; ancak ne ma sal ne fabl ne de söylencedir. Masallar, her toplumun kültürüne ve rengine bürünse de genellikle evrensel konuları işler. Masallarda iyilerle kötülerin savaşında, iyiler ödüllendirilip kötüler cezalandırılırken büyü bozulur. Masallar mutlu sonla biterken çağdaş cadıların ve büyücülerin aldatmacası “ak büyü” lehine karar almaz. Asayı seçen Harry değil, büyücüsünü seçen “asa”dır: “Asa büyücüyü seçer...” (Rowling, 2007, s.676) New Age ve büyücülük, öznel duyular ve önseziler önceliğine sahiptir. Büyücüler, Musa’nın sihirli asayı kullanarak Mısırlılar ve Kızıldeniz üzerinde hâkimiyet sağlamış bir büyücü olduğuna inanmazlar mı?Serinin son kitabında Voldemort’un Avada Kedavra Laneti ile Harry’nin Expelliarmus Büyüsü havada karşılaşır. “Harry asasını doğrultarak semalara en büyük umudunu haykırdı: ‘Avada Kedavra’, ’Expelliarmus” (Rowling, 2007s. 677) Cadılıkta asa “ruhlara yakarma” aracı değil mi? Avada Kedavra Laneti seker ve Voldemort’a çarpar. Voldemort ölür ve savaş sona erer. Sihirli asayla Voldemort’ı öldüren Harry’e ak büyücü denilebilir mi? Ötekini yok eden sihirli gücün gerçeğe göndermesi olmadığı için örtük ve estetik şiddet benimsenir ve doğallaşır. Ahlaki ve ekonomik kaygılarla, etkinin yarattığı çekinmelerle simgeselliğe dönüşen şiddet, bilinçli bir seçimin ürünüdür. Asıl tehlikeyi de sözde bu olumlu, estetik ve örtük görüntüler ve satırlar yaratır. Harry Potter serisinde örtük, estetik ve olumlu görüntülerin yaratılmasında anlatı biçimleri çok önem taşımaktadır. Anılan seride akıcı sürükleyici ilgi çekici bir anlatım biçimi yeğlenir; serinin okurla kurduğu etkili ve büyüleyici bağ, yeni bir boyut kazanmıştır. Seri, peri masalları gibi sunulur. Peri masallarında olduğu gibi yetim ya da kötü davranış görmüş ergenin zengin ve güçlü, sihirli güçlere sahip seçilmiş kişi olması her yaştan, her ırktan, tüm okurun kafasında güçlü bir biçimde yankılanır. Serinin verdiği umut iletileri, çocuk ve gençleri büyüler. Sihirli güçlere sahip “seçilmiş kişi”ye karşı olanlar da onun büyü yapabilme gücünü kabul etmek zorunda kalırlar. Serinin bazı bölümleri çok eğlencelidir. Harry Potter’da Mor (Hızır) Otobüs’ün süratle geçerken lambaların, çöp kovalarının, evlerin dehşet içinde kaçışı, şarkı söyleyen şapka, büyücülerin şömineyi yolculuk aracı gibi kullanmaları, ocaktaki tencerenin zıplaması, havada oynanan Amerikan futbolu ve beysbol karışımı Quidditch maçı, Hermione ile Harry’nin zamanda yolcuğu çocukları ve gençleri eğlendirir. Kuralları çiğneme, sihir gücüyle hedefleri gerçekleştirme, cisimlenme, uçuş tozuyla yapılan yer değişimleri, hayvanlarla konuşma, karşı cinse ilgi duyma; bütün bunlar çocukların ilgisini çeker. Seride hiçbir şey eksik değil, çocuk ve gençlerin sevdiği her şey var: Renk renk, çeşit çeşit çikolatalar, şekerlemeler, cikletler ve pastalar. Hepsi çocuk ve gençlerin fiziksel ve bilişsel gelişimlerine koşut ilgisini çekse de onları eğlendirse de onlarda güzel duyusal etki yaratsa da sihir dünyasına kaçış güvenli bir model mi? Us ve Bilim Dünyasından Sihir Dünyasına Kaçış Güvenli Model mi? Harry Potter’ın günümüzde renklerin ve zevklerin küreselleşmesinin örneği olduğunu söyleyebilir miyiz? Küresel kültür ortak kültür demek değildir. Gerçekten de tüm dünyada en çok satan ürünler derinden yerel ve ulusal izler taşır. Harry Potter reklamını yapan Coca Cola tam bir Amerikan zevki değil mi? Tıpkı Disney gibi… Küresel pazarda satılan yerel renklerden ¥ SAYFA 24 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1025