Katalog

? değişir. Benim için doğru, gerçek olan ölçütler, bir başkası için doğru, gerçek olmayabilir. (...) Her yapıta aynı ölçütlerle yanaşmak olanaksızdır." NESNEL VE ÖZNEL ELEŞTİRİ YERİNE BİLİMSEL VE İZLENİMCİ ELEŞTİRİ 1960 sonrasında Ataç’ın yöntemini "öznel" diye niteleyerek nesnel eleştiriyi savunan görüş hızla gelişti. Memet Fuat öngörülen yeni yöntem kadar adlandırmaya da karşıdır: "Batı’da çağımızın eleştirisine ‘nesnel’ değil, ‘bilimsel’ diyorlar. (...) Batı’daki durum şöyle: Eleştiri bir sanat olarak bilimselleşmiş değil; yalnız, sanatla uzaktan, yakından ilgisi olan bilimlerden yararlanıyor, o kadar. Böylece de bilimselleşmiş gibi görünüyor. Batılı eleştirmenleri bu yola iten düşünce de şu: Sanat bir insan ürünü olduğuna göre, insanı konu olarak alan bilimlerle sanat arasında bir ilinti kurulabilir. Böylece toplumsal bilimler, çağımızda büyük ilerlemeler göstermiş olan ‘psikoloji’, ‘antropoloji’, ‘folklor’, ‘biyoloji’ gibi bilimler, hem ortaya koydukları bilgi yüküyle, hem de yöntemleriyle sanat eleştirmenlerinin çalışmalarına yardımcı olmaya başladılar. Darwin’den, Marx’tan, Frazer’den, Freud’dan gelen bilgilerin eleştiri alanını kapladığı görüldü." (...) Diyeceğim, bilimsel eleştiri yapanlar, daha işin başında, ‘Aman biz neler de yapıyoruz!’ diye, kendilerini gökyüzünde görür, öznel eleştirinin önemini, değerini anlayamazlarsa, kullandıkları yöntemlerin altında ezilir giderler." "Bugün eleştiriyi bilimselleştirmek isteyenler çoğunlukta. Onlara karşı değilim. Yalnızca tam bir başarıya ereceklerini sanmıyorum. Eleştiri gerçi bilim olduğu kadar değerleniyor, ama sanat olduğu kadar da yaşıyor. Arasını bulmak, eleştirinin gerçeklerini zorlamamak gerek. Bu noktada şunu da söylemek isterim: Sanatı da büsbütün bilimden uzak sanmamalı." "Nesnel eleştiriyi savunanların, öznel eleştiri diye anıp küçümsedikleri, bilimsel yöntemlerden yararlanmayan eleştiriye ise başka bir ad konma gereği duyulmadı. Örnekse ‘izlenimci eleştiri’ denebilirdi. Denmedi. Böylece çoğu durumda öznel olmayan, nesnel bir yaklaşım sergileyen, ama bilimsel yöntemler kullanmadığı için öznelliğe düşme tehlikesine açık olan eleştirinin adı ‘öznel eleştiri’ olarak kaldı." İZLENİMCİ ELEŞTİRİNİN TEMSİLCİSİ Bilimsel eleştiriyi savunanların alıntılar, dipnotları taşıyan, sonraki yıllarda çizimlerle zenginleşmiş çalışmalarına Memet Fuat’ın yaklaşımı sorgulayıcıdır: "Beş yazardan beş öznel yargı alıp da altlarına not düşerseniz, nesnel eleştiri çıkmaz ortaya, yalnızca nesnel eleştiri yazılarının dış görünüşüne, biçimine uyan bir yazı çıkar. Bizde yapılan genellikle budur. Bilimlerden yararlanmayan, önyargılarla, açık yan tutmalarla yazılan, öznel eleştirilerden çok daha öznel bir ‘nesnel eleştiri’(!) türü geliştirildi." "Kanımca, en yanlış davranış bilimsel yöntemlerden yararlanmayan bir eleştiri yazısını bilimsel söylem kullanarak yazmaktır." İzlenimci eleştirinin temsilcisi Ataç’la ilgili değerlendirmelerinde yaCUMHURİYET KİTAP SAYI zarın yöntemini konu edinirken yazı ustalığını da dile getirir. Düşüncelerini, beğenisini, edebiyat dünyası üzerindeki olumlu etkisini vurgular: "Günümüzün sanatçılarına, eleştirmenlerine yazı yazmayı Nurullah Ataç öğretti. (...) Yazarın dile önem vermesi, her sözcüğü, her tümcesi üzerinde durarak yazması gerektiğini ilk kimden duyduk, kimde gördük? Ne konuda olursa olsun, Nurullah Ataç’la yazılı tartışmaya giren bir sanatçının, bir düşünürün hemen derlenip toparlandığı, dilinin açıklaştığı, güzelleştiği bir gerçekti. Gelişigüzel yazmaya utanıyordu insan onun karşısında. (...) Yalnız dile önem vermeyi mi öğretti bize Nurullah Ataç? Ya yıllar yılı her yeniliği anlamaya, anlatmaya çalışması! Gençlerin yazılarını bıkmadan, üşenmeden okuyup değerlendirmesi! Onlarla tartışmalara girmesi! Saçmalıklara, aşırılıklara karşı koyma çabası! (...) Kendini bütün bütün edebiyata verebilmek, edebiyatı dert edinmek, gece gündüz edebiyat düşünmek, ‘bir edebiyat sorusu üzerine tartışmaya girişmediğim günler, yaşadım saymam kendimi,’ diyebilmek! Bunu da öğretmeye çalıştı bize." Ataç’ın çağrıları konusunda Memet Fuat’ın söyledikleri, iki eleştirmen arasında tatlısert bir tartışmaya da yol açmıştır: "Nurullah Ataç, dil alanında, ‘gençleri de yaşlıları da’ öz Türkçe yazmaya, düşüncelerini duygularını ‘süslü tümceler kurmaya özenmeksizin’, açık açık anlatmaya çağırır. (...) insanları düşünmeye çağırır. (...) kesin konuşmamaya, ‘imam’lık etmemeye, sanat alanını buyruklarla doldurmamaya çağırır. (...) gerçeğin tek yüzlü olmadığına, çok yönlü olduğuna innanmaya çağırır. (...) yapıcı bir şüpheciliğe, hiçbir şeye körü körüne inanmamaya çağırır." Ataç’ın eleştirisinde karşı çıktığı yanlar hiç az değildir. Bunları sergilerken edebiyatımıza katkısını da hep göz önünde tutar: "Bir bakıma kolay, bir bakıma çok güç bir yoldur Ataç’ın yolu. Ataç’ı kurtaran, önemli kılan neydi? Onu düşünelim. En başta gerçekten kütürlü bir kişi olması. Sonra beğenisi. Sonra da yazma gücü, kendine özgü üslubu. Masanın başına konusuz da oturduğu olurdu Ataç’ın, ne yazacağını bilmeden. (...) Bir dünya görüşü, bir sanat anlayışı geliştirmek isteğini duymadığı için de, yazılarını tekrar tekrar okumaz, eleştirmez, bir bütünün parçaları durumuna getirmek amacını gütmezdi. (...) Ataç eleştirisinin bir özelliği de ‘arama’ idi. Bir konu ele alınınca belli bir görüşü savunmak isteği hemen öne çıkmaz, olumlu bir şüphecilikle konu geliştirilir, yazı boyunca çeşitli düşünceler karşılaştırılır, doğru sanılan görüşler sınanır, çoğu zaman da gerçeğin çok yönlülüğü ortaya vurulurdu." " ‘Ataçsızlık’ derken bir anlayışı, bir davranışı düşünüyorm. Ataç’ta en aşırı örneği vermiş olan bir davranış. Gece gündüz, her zaman, her yerde edebiyatı düşünmek. Küçük büyük dergilerde, kitaplarda edebiyatı izlemek. Söyleyecek bir sözü varsa yazıya dökmeden bırakmamak... Edebiyat alanındaki her adımın, her seslenişin yankısı olabilmek. (...) Ataç yazdığı yani yaşadığı kadar, her yazıya, her şiire biraz da, ‘Acaba Ataç buna ne diyecek?’ diye bakıldı. Yok artık öyle bir yazarımız." "Ataç’tan bu yana inanılmaz bir çeşitlenme, gözle görülür bir gelişme ya835 ? SAYFA 11