Katalog

Uzun yıllar eski Türk Dil Kurumunun değişik organlarında çalıştım. oiabildiğince Türkçe yazmanın, yalın bir dili derinleştirmenin gücüne inandım. Dilimizin çok yönlü bozulmasında yazı dili yanlışlarına değinmek her yazarın görevi olmalı. Mustafa şerif Onaran Dergilerden Ince ayar "Ama, derdı, 'hüziin' sozcuğunu bırakamam Onun yerıne başka bır sozcuk kullandığım zaman yeterınce etkılı ola madığımın sıkıntısını çekerım " Her o?anın, her yazarın o "ınce ayar"ı bulmak ıçın bırakamadığı sozcukler vardır Ama dil devrımine inananlar sözcuklerin duygusal etkisinden kendilerini kurtarmak zorundadtr. cuk" demekten kurtulmaya bakıyorlar Şukru Haluk Akalın, dıl kırlenmesın den kurtulmak ıçın hangı koşullarda ya sal yollardan yararlanabıleceğımızı anım satırken de "soz"e sığınıyor "$>on yıllarda hayatın çeşıtlı alanların da'yabancılaşma akımı ıçerısındc yabancı kaynaklı sozlerın olur olmaz her yerde kullanılması, ışyerlerıne yabancı kaynaklı adlar verılmesı ve kıtle ıletışım alanında Turkçenın yanlış ve bozuk kullanılması karşısında bırtakım yasal duzenlemelere gıddmesı bır gereklılık halını almıştır " Eskı beledıye yasalarında da ışyerı ad larıyla ılgılı duzenlemelcr vardı Yasaların çıkması pek onemlı değıl Onemlı olan uygulama Işyerlerınde çıkar ılışkısı soz konusu olunca pek çok tutucu beledıye yasayı uygulamada gevşek davranacaktır B u koşede kımı zaman, Feyza Hepçilingirler'ın ışıne karışıp, dıl sorunlarına değındığım olu yor Ama dıl sorunu her yazarın tıtızlık gostermesı gereken bır konu değıl mıdır> Edebıyatı, dılı ışleme becerısı ola rak değerlendırıyoruz Sıradan bır ya7ida bıle dıl ozenı gerekmez mı? Dıl ozenı, dılı doğru kullanmanın otesınde, bıçem ozellığı ıster Bu 'edebiyat yapmak' anla mına gelmez Edebiyat yapmakta, bır ya zıyı gereksız suslerle ağırlaştıran, okun masını zorlaştıran bır bayağılık vardır Yaşlı bır kadın, delı saraylı gıbı, uygun su/ boyanarak, kendını nasıl gulunç bır duruma sokarsa, abartılmış, gereksız sus lerle şışırılmış bır yazı da, etkısını yıtırır, okuyanı sıkıntıya sokar Uzun yıllar eskı Turk Dil Kurumu nun değışık organlaıında çaJıştım Olabıldığınce Turkçe yazmanın, yalın bır dılı derinleştirmenin gucune inandım Dılımızın çok yonlu bozulmasında yazı dılı yanlışlarına değinmek her yazarın gorevı olmalı Onemlı olan eskı sozcuk lere yenı karşılıklar bulmak değıl, bu sozcuklerı yazıda yaşatmak, daha onem lısı, guncel dılın dolanımı ıçınde konuş ma dılıne kazandırmaktır Yenı bulunan sozcukler kullanılmıyor da, sozluklerde olu kalıyorsa, olu doğmuş sayılır Guncel dılın doğal akışında yer alıyorsa, benım senmesı kolaylaşır Bu nedenle dıkılerle edebıyatçıların uyum ıçınde olması gerekır Ama asıl uyum, Şeyh Galip'm dedığı gıbı "kelama can vermek", yenı sozcuklerle yazıya ya ratıcı bır ozellık kazandırmaktır KÜRESELLEŞME SURECİNDE DİL Hıçbır dıl an değıldır Uygarlık sınır tanımaz Kulturun ana kaynağı olan dıl de başka dıllere geçer Kureselleşme su recınde değışık kulturler dunyamızı renklı bır bahçeye donuşturebılır Mustafa tsen dıyor kı "Kureselleşme surecınde Turkıye'nın en buyuk sılahının en buyuk savunma stratejısının kultur ve onun sonıutlaşmış orneğı olan dıl olduğıınu duşunuyorum Turkıye'nın Avrupa Bırlığı ne gırerken de dunyaya entegre olurken de en buyuk savunması kulturudur Ve ben butun cn dışelere rağmen Turkçenın bu noktada buyuk zaaflar taşıdığı kaatınde değılım Turk kulturunun dunyada karşı karşıya kalmadığı, ıletışım ıçınde olmadığı bır kulturel ılışkıden soz etmek mumkun değıl " Mustafa Isen, Balkan ulkelerındekı Turkçenın durumunu yakından bılır Bulgarca ıle Sırpçaya 7000 dolayında Turkçe sozcuk geçtığını soyluyor Abartılmış bır soz olsa bıle "Adrıya tık'ten Pasıfık'e kadar Turkçe" sozunde gerçeklık payı var Turkçenın gucunu benımsemek yetmıyor O gucu dırı tut mak, her alanda varlığını kanıtlayacak bıçımde gelıştırmek gerekıyor Değışık uygarlıkların, ayrı kulturlerın daha yaşanası bır dunyaya kapı açması beklenırken, kultur çehşkılerı, çatışmala ra da yol açıyor Bu ne bıçım bır kuresel leşmeyse, kulturun yaşamaya bağlayan ıncelığı, ınsanı, somuru çarkına kapıl maktan kurtaramıyor "Turkçem, Dilim Dilim..." Kurultayı'nda Ga/ı Unıversıtesı Rektoru Prof. Dr. Kadri Yamaç bır açış konuşması yapmıştı "Kureselleşme bugun sosyal ve kultu rel boyutuyla esas on planda yerını al maktadır Kureselleşme sermayenın sa dece serbest hareketını amaçlamamakta dır Sermayenın serbest hareketı gerçek leştırebılmesı ıçın ulus devletın ortadan kaldınlması zorunludur" (ÇAĞDAŞ TÜRK DİLİ, Ağustos 2005) Kadıı Yamaç ulus dtvletın çokertılme sı ıçın kulturel değerlerın kaldııılması gerekeceğını anımsatıyor Fgemen guçler kendı kulturunu kcndı dılını dayataca ğından kultur de dıl de yozlaşmasını surduretektır Bırbırıyle çelışen bu ıkı goruş bızı du şundunnelıdır 1 urkçenın gucune ınanı yorsak, yalnızca guncel dılın dolanımında değıl, bılımde, felsefede, edebıyatta en soyut kavramları ışleyecek yetkınlığı ka zanması ıçın çalışmalıyız Bunu başarmak ıçın yalnızca devrımcı atılım yetmez Ayrıca Mustafa lsen'ın "ınce ayar" de dığı, dılı en doğal akışı ıçınde ışlemek, yenı sozcuklere yaşama gucu kazandır mak gerekecektır Bu nedenle yazarların yaratıcı çalışmasıyla dılcıler uyum ıçınde olursa, Turkçe daha gorkemlı bıı guç kazanacaktır • İKİ YUZLU DİLCİLER "Yaşayan Turkçe" yazımda ıkıyurlu davranan yazarları anmıştım (CumhuriyetKİTAP 28 Icmmuz 2005) Onların kım olduklannı oğrenmeye meraklı ne de çok okıır varmış1 Açıklanmasında bır sakınca yok Lskı 1 urk Dıl Kurumu gunlerımızde Hasan Eren'le Yonetım Kurulu'nda bır lıkteydık Turk Dili dergısının yazı ku rullarında bıle çalıştık Çağdaş şıırı lyı bılmemesını doğal karşılamalı Gerçek ten ıyı bır şıırı bıle "eh" demekle karşıla masını, onun zor beğenır kışılığıne yorardık Turk Dılı dergısının "Dil ve Yazın" dergısı dıye bır alt başlığı vardı Hasan Eren "edebiyat" yerıne "yazın" sozcuğu nu oraya oneren kışıydı Ama Turk Dıl Kurumu anayasal yapısı ıçınde yenı bır çalışma evresıne gınp Hasan Eren Ku rum'un başına getırılınce, alt başlıktan "yazın" sozcuğu çıkarıldı Turk Dılı der gısı "Dil Dergisi" alt başlığıyla yayımla nır oldu Bır sure geçtıkten sonra "yazın" sozcuğu yerıne "edebiyat" sozcuğu gırdı Bunlar hep Hasan Eren'ın başkanlığı do nemınde oldu Turk Dıl Kurumu son "ımla" kılavuz larını "Yazım Kılavuzu" adıyla çıkarıyor du I lasan Eren başa geçınce onu yenı den "Imla Kılavuzu"na donuşturdu "12 Eylul Yonetimi" kımı sozcuklerı yasaklamıştı Bunlar arasında "devrim" sozcuğu de vardı Bu yasağa ılk uyanlar dan bırı, daha once ' devrim ' sozcuğunu severek kullanan Zeynep Korkmaz oldu Artık yaztlarında "inkılap" sozcuğunu kullanmaya başladı Ama şımdıkı Turk Dıl Kurumu yonetıcılerı de bu eskı sozcuklerı kullanmayı surduruyorlar "Sozcuk" dememeye bıle o/en gosterıyorlar "Söz" dıyerek "soz Kültür ve Turizm Bakanlığı Muste$art Prof Dr Mustafa Isen sözcuklerin diide yaşatılması Işinln blr "Ince ayar" sorunu olduğuna değlnlyor (1873)" (Turk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, 3 baskı, Turk Dıl Kuru mu Yayınlan, 1972) Şukru Haluk Akalın da dıle ışlerlık ka zandırmanın onemıne ınanıyor "Turk Dıl Kurumu, Turkçenın soz varlığını kucaklayan ve bu soz varlığına ışlerlık kazandırıp kuşaktan kuşağa akta rılarak yaşatılması, zengınleştırılmesı amacıyla hareket etmektedır" (TURK DİLİ, Ağustos 2005) Bu sozler de gosterıyor kı, Turkçenın soz varlığı onemlıdır ama, o soz varlığına ışlerlık kazandırmak daha onemlıdır "İNCE AYAR" Toplantıdakı konuşmacılardan, Kultur ve Turizm Bakanlığı Musteşarı Prof. Dr. Mustafa tsen sözcuklerin dılde yaşatıl ması ışının bır "ince ayar" sorunu oldu ğuna değınıyor "Bu ınce ayar çızgıyı nasıl tutturacaksı nız> Oradakı oçutunuz ne olacakr1 Buna gore oradakı olçutun de sınınnı Ahmet Haşim, son derece karekterıstık ve her kcsın anlayabıleceğı boyutlarda vermış tır Ne dıyor, Haşım 'Dıl bır çam ağacı na benzer Uzaktan baktığınız zaman o daıma yeşıl gorunur, ama dıbıne ındığı nız zaman da orada bır suru olu yaprak, dallarını da dıkkatle değerlendırdığınız de orada bır suru yenı fılız gorursunuz ' lşte bu goruntunun bozulmaması lazım" (TURK DİLİ, Ağustos 2005) Mustafa Isen dılın canlı bır varlık ol duğunu, kımı sözcuklerin zamanın ışlevı nı tamamlayıp oleceğını, yenı sozcukle rın onların yerını alacağını, Ahmet Ha şım'ın çam ağacı benzetmesıyle belırtmış oluyor Demek kı o dıl çam ağacı gıbı varlığını korumalı, bır başka dıle donuş melıdır Çam ağacının olu yapraklarını kııllana rak Osmanlıca gıbı tanhte kalmış bır dı lı canlandırmaya yeltenmek anlamsız bır çalışmadır Yenı so7cuklerı dıle kazandırmak "ın ce ayar" ışıdır Fazıl Hıisnu Dağlarca gı bı bır usta ozan dızelerını yenı sozcuk lerle kurarken çam ağacı daha yeşıl go runmektedır Oysa yenı sozcuklere ışler lık kazandırmanın en zor alanı şıırdır Ama her ozan Dağlarca'dakı ustalığa eremedığı ıçın Turkçenın gucunu seze mıyor Tahsin Saraç da ozleşme dılıyle şıır yazmaya ozenırdı TÜRK DİL KURUMUNUN KURULUŞ YILDÖNÜMU Turk Dıl Kurumu 73 yıl oncc, 12 Temnıuz 1932 tarıhınde Turk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla kurulmuştu Şımdıkı Turk Dıl Kurumu Başkanı Şukru Haluk Akalın, Kurum'un 73 yıllık çahşmasını gozden geçırırken, bunca yı lın bırıkımını nasıl değerlendırdıklerını de anlatıyor Nedense, Ataturk un Falıh Rıfkı Atay'a soyledığı bır soz "dılın bır çıkma IA saplandığı' sozu, lurkçeyı kendıne gore kullanmak ısteycn yazarların anlayı şıyla, "dıl devrımınden donulduğu" gıbı yorumlanmdktadıı Ataturk oyle bır dev ıımuydı kı, devrımlenn temelı saydığı dıldekı o/leşme çalışmalarından donme sı, dılın ozbenlığını bulması anlayışını bı rakması soz konusu değıldı Ne gıbı yan lışlara duşulduğu saptanarak bunların duzeltılmesı yoluna gıddecektı Turk dılının eskılığı Ari dıllerle Sami dıllere olan ılışkısı, goç yollarından yayıl ıııa koşullan her dılden sozuık almasını kolaylaştıran, dılın ozbenlığını arama ça lışmalarını durduran bır anlayış da değıl dır "Guneşdil Teorisı"nın bır oncelığı ol duğunu anınısatan Agâh Sırn Levend demıştı kı "Bu alandakı çalışmalar XIX yuzydın ıkıncı yarısında başladı llk kez Galatasa ray Sultanısı oğretmenlerınden Louis Charrel, I Iınt Avrupa dıllerındekı sayı adlarıyla ısım çekım eklennı Turkçedekı lerle karşılaştırıp benzerlıklen gosterdı SAYFA 22 MKirlMtlMLİteS Feyza Hepçlllnglrier C U M H U R İ Y E T M.(m»zann»a« K İ T A P SAYI 8 1 4