Katalog

D Gamze AKDEMİR tı Jiiz, klasık soruyla ba^la mak ıstıyortım: Olobiyografi yaznıa fikri sizde nc zaman, nasıl olu^mayu başladı? Yayımladığım ılk otobiyogralik mein, 1983'te yazdığım 'Otuz Kıış, Birdcn Jlmak'ti. O küçük aına yoğun kitabı, biincn anlamıyla bir yaşamöyküsü dcnencsi olarak düşünmedim, görmedim ge ıc dc: Dahii çok 'ya/ınsal yaşaınöykü' nığlamına otıırttıığum biı denemeydı. lemcn ardından, yazıdan yaşama yöncen çizgide bazı mctinlere başladım, sür lüremedim. Sanırım, iç hazulığ'ımı yeteri bıılınadını. Bıına karşılık, sonralan Yolcıı' adlı kitabıında bir araya getirdi;im, ilk çizgideki metinlcri bırakmadım, mıdaıı 'içbükey'lere geçtim zaıııanla. )tobiyografiye 2000 yılında döndüm ve Ik cildi, 'Başka Yollar'ı yazdım. Bir tür iç ;crcksimnc lıalini almiştı I layat'a buknıa steği. Sanırım, yaşımın 50'ye yaklaşması ol oynadı bunda. Bu iki çizgivi ncl biçundc ayırıyor rnu tınuz ka/anızda'' Yazımal yaşamöykü ilc •aşamöykü araunda nc fark var sizcc* Bir aşamadan sonra iki çizgi birleşeıılir, buluşabilir şüphesiz. (.ielgelelim, )ir kııral koyınasak bile, doğrııdan Haat'a yönelen metinlcr için önce bir ya anmışlık birikimi gerekir. Yazı'nın öyküü başka: 1ler evrede, yazan kişi yazdıkarı vc yazmayı tasarladıklan ilc çarpışır, )ir soruşturma eylcmi gcrçekleb,ürir. O »irdeki, geometrideki problemlcri anıştıan sorıınları olur. I ler yazar bıınlarla iyi cötü didişir dc, bazı yazarlar daha lazla lidişme yolunıı tııtabilir. Bcıı, yazma eyeıııi iizerindc sıkça yazarak kata patlaanlar arasında yer alıyorıım, dolayısıyla 'azmak yaşamak ılenklcminc ikidc bir •ğiliyoıunı ötcdcn beri. Klasik anlamıyla »aşamöyküsü kurmak tarklt bir iş. Bir kec, yaşamöyküsü yazınak cdcbiyatçılara ızgü biı alan değildir: Çok kişi bu gerek inmeyi dııyar, hcr tncslck dalından yaşanöyküsü yazan insanlar çıkar okıırun >nünc. Edebiyat adamının bir ayrıcalığı >urada, yazma biçimidir; bir başka ayrı alığı da, birinciye bağlı olarak, ille dc il•jnç bir 'hayat' yaşanıış olması gcreknıez. E Batur otoblyografislnin bu devam ayağında vasamın içinden kendl yaşamına yaklaçiyor klml Itildlği yerden Cikagelen bllgller. arabilgiler, anekdotlar, kimi dünyanın ve ülkenin gectiği sancılı dönemler eşllginde. zu pcrçinleyen üg'clcri anlatır mı\ımz? Tcsadüf, kadcr, içjiprü, tarih vc kacınılmazlık lar. bu eğretılcmelenn ana duygumıza görc konumları nedir? Bu tiirden saptamaları kitabın, kitaplaıımın okurlarına bırakmam daha doğru bir sc cjm olur gibi gcliyor bana. Saydığınız kavramlarda bcnim açımdan yakıcı öııcnı taşıyanlar clbcllc, ama yaşamöyküsü ya zarkcn dcğil bir tck, şiir vc ncsir kurar ken dc tepcmdc, i^inıdc dikildiklcrini söylcmcliyim. Daha da önemlisi, ana duyguyu bcslcyen ctmcnlcrin çoğuyla yazma anında karşılaşmanızdır. Hcr mctin için bir çati çalı^ması yapaıım, yazmaya koyulmadan öncc. Ne ki, kabataslak bir haritadan tarklı dcğildir climdcki. Yazı sa}>rnanıza, kaybolmanıza, gcri dönmenize yol açar sonra. ()tobiyografinin bir bölüıııündc öne çıkan izlcklcri, so runları oradu izlcyip bitirıncyi hcdeflemi yoıum, tersinc, kitaptan kitaba gidcrkcn kcsişmc alanları olu^masına izin vcriyorıım. Bcnim, birey olarak, ya^amınıa nasıl yön vcriyorsa Tcsadiif ya da Kadcı, yazı da hcr kitaba böylc köprüJcr kurulabiliyor. 'Mürekkcp Zaman'da 'gt'çen/gtyniş zaman't ktrgm, natf, sılalı acuardan yn rumladığınızı vc aılc, dolaytsıyla kijtu'l /ıirıbtnızm iam ula%amadı$ınız vcrile rıylc barman 'yilırtlmiş' ya da 'yıtmış' bir zaman gibi yak.la$tıgımzı dü iündüm. Yanıldım mı? Yorum yorıımdur, bir kita bın yazan olmak o kitaba ilişkin bir yorunı iktidarı vcrmcz insana. 'Yitirilmiş zaman'ı istcr ıstemcz Proust'a bağlıyoruz bcllcğünizde, ancak f>c\nıişlc bağ kurtna durıımundaki hcr mctinde 'gcçcn zaman'ın bir ölciıdc sızısı görüle bilir. Bcni cn çok ölünı duşünccsinin irip kaktığını s<)ylcycbilirim, o da gclcccftc ait bir gcrcckliklir. Cicçmişc doğru dönınek, bclli kcbitlerini bir sürcliğinc kıble scç ınck, bir anımsama sürccini başlarır kcndiliğindcn. Anıııibamasanız zaren yazamazdınız, diycbilirsiniz. Burada, yazar kcn anımsanan, unutulıiijun içinden çe kip cıkarılan pck çok aynnlı olduğunıı, katlannıış mcndil açıldığında kat ycrlcrintic kcşillcr yapıldığını cklcmcliyiz. " ü kadar iyi biliyordum ki unuttum " der bir ^aiıimiz, yazı silincyazmı^ bilgiyi yenidcn miirckkcplc doldurarak ortaya çıkarmaya da yarayabiliyor. lar'ı, otobiyografimin ilk kitabını bitir mek üzereydim. Bu paralcl çalışma, ötcdcn bcri iizerindc düş,ündügTım bir sortına da ısjik tuttıı. Bazı insanlar, doğdukları ycrdc ya^ar, öliirlcr. Kn ünlii öınck Sok rates'tir. 'Kriton'da, Atina'da ölcccğinc, kendini kabul cdcbilccck başka şchirlcrc gitmcsi öncrilir düşüniirc, sağlam daya naklarla karşı çıkar. Bazı insanlarsa, yer lcrindcn oynamaya, ycr dcğiştirmcyc yatkındırlar. Hcp Kilkc'yi anımsıyorum: 191014 arası, iiç buçuk yıl içindc, 50'yi aşkın şchirdc kalmıştır. 'Vatan' kavramı, insanlık tarihindc yapay biçimdc yaratılmıştır, insanın doğası göçebcligc yatkın dır gcrçektc. 'Mürekkcp Zaman'da an lattını: Iskişchir'dcn istcycrck, seçcrck ayrılmadım bcn, ailcmin kararıyla koparıldım. Yaşanaıı durumun bir tür 'agır sürgün' olduğunıı kişi yaşı ilcrleyincc an lıyor ya, çoktan olan ulnıuştur. Beni bu gün, ııygunta ko^ullarla iki yıllığına Bolivya'ya ya da Moğolistan'a göndcrin, hc mcn, scvinçle giderim, hiçbir yabancılık duygıısıı çckmctn. Uzuııboylu özlem dc dııymam. Bu ruh halini, çocııkluftumda Rskişchir'dcıı ayrılış bıçimimc bağlıyo rum, doğru mııdıır bilemem. Olobiyografı alanında cn beg'endig'inız kitaplar hangilcri? Lciris'in 'üyunun Kuralı' ilc Luis Ccrnuda'nm 'Ocnos'unu hcmcn anmak istcrim. lîıomas Bcrnhard'ın bcşleme sindcn bir tck 'Mağara'yı okuyabildim bugünc dck, olağaniistü bir mctin, ötckilcri dc ilk fırsatta okumak istiyoruın. Ya bizim edebıyalımızdan ? Bizdc yazılanlar gcnelliklc anı kitapları, onları otobiyografiyle bir tutmuyo ruın. Nedim (Uirscl'in kitabı otobiyogra liye daha yakın çizgidc, ama onun da örgiisü bana iazla klasik göründü açıkçası. Yaşamöyküsünün sınırları, sorunları, on tolojisi iizerine pek lazla düşünmedi bi zim yazın ortamıınız, zamanla olaraktır. A \uman Ka/auglu Bükc, 'Mürekkcp Zaman ı değcrlcndırcn yaztsında, "(jeçmi şi anlat/ığmda bılc bugünü anlatabilcn, daha da önemlisi gclcccğı anlatabilcn çok az sayıda dü^ünürdcn bın F.nis Batur" di yor iizin için tiır cdchıyatçı olarak bu 'düşüniir' nitelcmcsı sızi yadırgatlı mu I layır, tam tersinc, bcni çok scvindirdi o yakla^ım. Başlangıçtan bcri hcdonibt bir cdcbiyata bağlı olmadım, düijünen bir cdebiyat özelliklcrimc, yapıına, hcdefime daha uygun göründü. Ijdcbiyat adamının düijünmesi filozofıınkinden, bilim adamınınkinılcn cnikonu tarklıdıı, dilin ve dilinin mcrkczindc oluşup gclişir, bir sistem kıınnaya çalı^maz, genc dc bir tü mcllik tasası vardır. Otc yandan, doğru ya da yanlış, iyi düşüncc ilc iyi yazı arasında sıkı bağlar olduğuna inanıyorıım. 'Ba$ka Yollar', 'Mürekkcp Zaman'... otobiyografinizin iiçüncü kitabında geçmı $in vc gelcccg'ın bangi dilimlcrinc açılmayı düjjünüyorsunuz? Üçüncü kitap da üç bölümdcn olırça cak. İlk iki böliımc baijladım: Ya^lılık vc Askerlik. IJçüncii bölüm için birkaç aday kesit var, hangisindc yoğunlaşacaftıma ilcrlcrkcn karar verecegim. 'Miirekkep Zaman'tn başındaki biblıyografık not okurlan ^a\trtmı\a bcnzıyor. Yayımlanan kilaplarınızdan de$il dc yazdıklarınızdan söz edıyorsunuz orada, ileri dc kitap halıne gelecck tasarılarınızdan Sözünüzü tutamamaktan korkmadıntz mı? Bana kalırsa, sözümii tutarıın! Nc ya zık ki, yaşamımız climizde dcğildir, onun sonunu gctirccck hcr ncysc, içimizdc ya da dışımızda bcklemektc. Şu bcklcmc salonunda, hcrkcs bir işlc uğra^ıyor, ben de kitaplar yazıyorum. Çalışma masamı kuşatan dcllcrlcr, dosyalar mürekkcp zanıanlar istiyor, gcrcktiriyor. Sonuç olarak, bana düsjcn bu: Çalışıyorıım, yoğunlaşıyorum, hayatımın ek\ scııinde yazıyi tutmayı sür\ dürüyorum. • Mürekkcp Zaman/ Enis Batur/ Scl Yayınaltk/ 173 y DOĞRU ZAMANLAMA Geleceg'ı olan lck $cy iilüm Altı bın yırmtsckiz gün kala iilüm Vcfa burcu, ki şisel tarihiniz vc besapla$manızla birleştırildig'inde, gecıkmiş bir çalışma mı 'Mürekkcp Zaman'? "Hcr şcyin bir zamanı var" der ya Vaiz, hcr kitabın da kcndinc görc bir zamanı vardır. Bcn, içimdcki dayatmalara, içgereksinmcyc kulak kabartarak bir kitaba giriijirinı çoğu zaman. Ama o scs yet mcz her vakit, bir dc 'olmus, olmak' gcrckir. Otobiyograiiye girişmenın dogru yaiji bcnim için dcmck bııymıış diyc dü^ünü yorum. Kuralı yok sanırım bu işin: Çoğu yazar, cnikonu yaşlanmca otobiyografiyc yönelmıştir. Michcl Lciris gibi oldukça gcnç yaşta ba^layanlara da rastlanıyor buna karşılık. Doğru zamanlama görece bir şcy. "Dog'duğum, çocuklug'umu geçirdıg'im, aılcmin yarıstntn yarım yüzyılı a^kın urlasında yaşadıgı şcbri 50 ya^ıma dck ncrcdcysc uzak lultum kendımdcn oııa bir tür donü$ vaktıymi$" dıyorsunuz Ncdcn <,imdi? Ayrıca, F.skışchtr'e yabancılaşttg'ınız bir iürcçlen de bahscdıyorM \unuz, "balığın uzı başka bir . ' kıyıyu kuKtug'unu" söylcycrck. f Nasıl bir dııygu mcmlekctıne ANILARIMI YAZMIYORUM' Siz, hayattmztn ılgtnç olmadığını düiinüyor mııumuz!1 Hcrkcsin lıayatında ilginç sayılabilc ck özcllikİLr bıılıınabilir. Bcnim tasam >ıı türtlcn özclliklcrin üzcı iııdc yoğıın aşmak, onları ayıklayıp scçcrck bir yaşa nciyküsü kurmak dcğil. 'Başka Yollar' ve Müıckkcp /aman' yctcrincc ortaya koynuş olmalı: Anılarımı yazmıyorum, krololnjik bir anlatı ekscni kurmuyonım, ırkamda kalaıı zaman dilimiylc ijimdiki aman arasında ilişkilcri kurcalıyorum. 'Mürekkcp Zaman'ın birycrınde, 'yadtnoykusu ycıznrkcn bir ycnılık ^ctirmck dası mıdır'^' sorumyla yuzlıyyonunuziir ycnılık gettrdtfcımz kannında mısmız1 Tam anlamıyla böyle bir kaygım olnadı açık^ası. Basrnakalıp bir yaşamöy:iisii ıııodclini tekrarlamanın lıi^bir (^eki i yanı yoktıı ötc yandarı. Kı;ndimce uy;uıı bir 'fcırmül' bulnıadan hiçbir kitabına başlamadım l>ugünc dck, otobiyogra ime dc oylc yöncltlim. Paramparça bir ;cyir kııruyorıım gorüııü^tc. ()ysa, belir;in bir giizcrgâh likrindctı yola çıktım vc >na sadık kalmaya çalışıyorıım. îjinıdi içüncü kitaba başlamış durıımdayım, >rada da iiç ayrı odak, ü<,' ayrı bölüm ;öz konusu. Toplam kaç kıtıip yazmayı imgörüyor .unuz bu otohıyografı dizisindc? Ucıı açtk bir tabarı olarak gördiim ilk ından bcri, bu diziyi. Yarın ölccck olur ;am, cldc ilk iki kitap kalır. BCSJ yıl, on /J, yirıııi beş yıl daha ya^arsam kim bilir taç kitaba varır otobiyografim! Ortalana ikiüt; yılda bir cilt ritmiylc ilcrlcmcyi ıınıuyorum. Bir yandan da, cvdcki hcsa bın çarşıya uymadıgını biliyorum. 'Miirekkep Zaman 'dakı ana duygunuU M H U R İ Y E T K İ T A P J TKT 2, bir belgesel tilın ça lışması için bana şchir seçmemi , önerdığindc, birkaç yıl önccydi, ^$k duıaksanıaksızın Eskişchiı'i **~ işaretledim haritada. Aynı dönemr*;' ' ' de 'Başka Yol SAYI 781 SAYFA S