Katalog

ri konusunda temel bir eksikliği giderme ereğiyle yazılmış, kcndi edebiyatı nıı/a ait metinleri farklı bir perspektiften okumak için yöntemsel ipuçları sunına kaygısında olan, ayrıca mitin tam olarak nc olduğunıı, nasıl uygıılandığı konusunda elimizde aıtık Türkçe bir kaynak bulunuyor: Ertuğrul tşler'in Andre Gide'i Mitlcrlc ()kumak başlıklı çalışmaM. Çalışma mit ncdir snrıısıına açık bir yanıt verme uğraşında olmakla kalma yıp, ııygıılamaya da ycr vrcmesi açısından ıkılı bir öneme sahıp. Bu konuda, ağırlıklı olarak uygulamaya yönelik olması bakımından son dercce önemli bir boşluğu da doldurmaktadır. MİTLERİN BİÇİM ZENGİNLİĞI Yazar kitabın hemen başında temel ereğinin ne olduğunu açıklıkla ortaya koyuyor: "Andre Cîide'in yapıtlarını antik vc Hıristiyanlık mitleri aracılığıyla okumaya çalıştık. Amacımız, Gide'nin yapıtlarındaki mitleri açıklamak değil, mitler yardımıyla yazarın yazma serüvenini etkileyeıı, saplaııtı haline gelmiş başlıra izlckscl yapıtları çözümlcmektir. (...) Mitlerin içerik ve biçim zenginliğinden yararlanarak Gide'in insana ve yaşama bakışındaki algılama biçimini, bazı temel izleklerin oluşum sürecıni irdeledik." îşler böylelilde ıniderden yola çıkılarak da yapıtların okunabilcccği, yazarın imge evreninin açıklanabileceği konusunda genel bir varsayımdan harekct ediyor. Ancak öncelikle bir kavram olarak mitin kimi zaman onunla eşanlamlarda kullanılan kimi öteki kavramlara: imge, simge, yerine ile olan ilişkilerini bclirlemekle, mitin tam olarak konumunun ne olduğunu saptamakla işe başlıyor. Böylelikle başından günümüze değin (arklı kuramcılar, farklı yazın anlayışları, kimi öteki yazııibal lürler karşısmda mitin özgüllüğünü vc dcğişik dönemlerdeki egemen düşiince akımları içerisinde işlevleriııi bclirliyoı, bir mit araştırmasında, yazınsal yapıtlarda izleklerin mitlerle, mitlerin gerçeldikle ilişkileri üzerinde duruyor. Mit ve gerçeklik ilişkisıni ikıncı bölümden başlayarak Gide'in yapıdarından yola çıkarak sorguluyor. SİMGESELALAN "Yaşamını, düşünsel gelişimini, tutkularını, arzularını, diiş kırıklıkJarını, çelişkilerini" Yunan Mitolojisi'nden, lncil ve Tevrat'tan aldığı unsurları dönüştürerek derin bir simgesel alan yaratan Cîide'in ereğinin aynı zamanda evrensel izlekleri mitler aracılığıyla yansıtmak; metinlerarasılığın mitler düzlemindeki en iyi uygulamalarından birisi olduğuna sözü getiriyor Ertuğrul Îşler. Ayrıca neden Gide'in düşüncelerini simgesel bir yol seçerek, mitler aracılığıyla dile getirdiğini de açıklıyor ikinci bölümde; böylelikle bir yandan aldığı dini cğitim, öte yandan mitolojik kahramanlara duyduğıı yakın ilgi, ayrıca Gide'in insanın gerçeklik içerisindeki koşulu ile mitolojik kahramanlar arasında bir yığın koşutluklar buldu ğunu gösterıneye çalışıyor. Cîenel olarak kimi unsLirlarını alıp dönüştürdü ğü mitlerin Gide'in yapıtlarındaki işlevleri üzerinde uzun uzadıya duruyor. Gerçeklik, dinscl anlayı^lar, çeijitli göriişler karşısında (iıde'in tutumıı, yapıtlaıda baskııı olan mitlerin (öncelikle de Oidipus söylencesi) payının ne olduğunu belirlemeye çalışıyor. Böylelikle Ertuğrııl Işler, Hıristiyanlığın ve miU M H U R İ Y E T K İ T A P tolojinin temel işlevlerini bir izlekçilik (bu noktada ünlü izlekci yazın araştır macısı JeanPierre Richard'a, onun L'Univers Imaginaire de Mallarme 'Mallarme'nin lmgesel Evreni' başlıklı çalışmasına yaslanıyor) çerçevcsinde sorgularken bu iki alan konusunda kendi göriişlerinin neler olduğunu, dö nüştürerek yenitlen yazdığı, özümlediği, kendisine mal ettiği, kendı kimlıği nin arayışına çıktığı yapıtlarda mitlere yüklediği işlevlerin, mitolojik kahramanlarla kurduğu koşutlukların, ele aldığı izleklerin şu ya da bu mitik unsurla Uişkilerinin neler olduklarını, yapıt larının düzenleyimine katkılarının neler olduklarını gözler önüne seriyor çalışmasında. Mit ve izlek ilişkisine bağlı olarak kitabın üçüneü bölümünde 'başkaldırı' sorununu ele alarak, başkaldırı izleğinin, İÇJSCI ve dışsal, gerçek ve özyaşamöyküscl nedenlerini sorguluyor, burada da başkaldırıya bağlanan mitlerin (örneğin Özseverlik 'Narsis' mitinin) işlevlerini açığa çıkarıyor. Gide'in yapıtlarında öne çıkan 'nedensiz edim' kavramını açıklarken özellikle Prometheus ve Sysiphos; cinsellik, aile, evlilik izleklerini ele alırken yine çeşitli mitler arasında koşutluklar kurarak ayıklıyor. "Gidc'de Kendilik Sorununu Öne Çıkaran Mitik tzlekler'in" neler olduğuna ayrılan çalışmanın üçiincü bölümü körlük, gizlilik, ayna ve çıplaklık, ölüm, sanat ve kimlik sorunıı öteki bölümlerdeki işleyişe uygun olarak, mit ve çeşitli izlekler arasındaki alışverişlere ayrılmıştır. BİR BAŞKALDIRMA İzlek ve mit ilişkileri açıklanırken Ertuğrul îşler, Cîide'in "yazma ve düşiince serüveninin", sanatçı Gide'in geçtiği aşamaların izlerini de sürüyor çalışmasında. Eskı Yunan'ın mitik kahramanlarıyla (özellikle de Prometheus ve Oidipus) özdeşleşerck imge evreni, bireysel gelişimı, iç dünyası yanında "yazınsal kariyerindeki dönüşüm ve gelişimin, çelışki ve ikilemlerin" kaynaklarını belirtnıeye çabalaması, mitle rin "dinsel, ctik, toplumsal, her türlü yerleşik düzene" karşı çıkma, bir başkaldırma olduğunu, bu karşı çıkışa bir iç çatışmanın eşlik ettiğini, mitler ara cılığıyla geleneksel ahlak ve din anlayışına karşı yeni bir ahlak anlayışı yerleştirmeye çalıştığını, bunu yaparken de "kendini tanıma, keşfetme, kendi olma arayışma giriştiğini", Gide'in mitolojik kahramanların yaşamıyla kendi yaşamı arasında koşutluklar kurmaya çabaladığını, mitlerin insan yaşamına, yazarın kendi yaşamına ve onun (kcndisinin) tarihsel varoluşuna yeni bir bakış getirdiğini göstermeye çalışması bakımından etkileyici bir araştırmadır Andre Gide'i Mitlerle C3kumak. Bir yazarın kültiirel bir mirası (mitoloji) yazı serüveni boyunca yeniden güncelleştirmesinin güzel bir örncğini bulduğumuz Gide'in yapıtlarını tutarlı bir bütünlük içerisinde, yetke sahibi isimlere yaslanarak ele alması, mit çözümlemesi konusunda soyut tanımlamalar yapmakJa yetinmeyip uygulamaya yer vermesi bakımından önemli bir boşluğu doldurmaktadır Ertuğrul Işler'in çalışması. • (*) Prof Dr Siilcyman Dcmırel l lnıvcrsıtcsi, BurJur lîfcıtim lukültesı Andre Gide'i Mitlerle Okumak/ lirtuğrul tşlcr/ Anı Yayınları/ 272 s. 78 1 "ORVVELL SÖZKONUSU OLDU iUNDA BİÇEM, İNSANDIR..." 1EORGE OARAL "Çok şaşırtıcı, üstelik son derece gerçekçi... 'Bin Dokuz Yüz Seksen Dört' bu kitapta cenin halinde. 'Hayvan Çiftliği' de öyle... Pek az roman, hem iki klasiğin tohumlarını taşıyıp hem de kendi başına bir okuma ziyafeti sunabilir." John Carey, SundayTimes RWELL EORGE PAPAZIN KIZI IS VE LONDRADA BEŞ PARASIZ S AYI SAYFA 13