Katalog

Franco Morettiden Modern Epik' Dünyaya, dev eserlerin kusurlu kapılarından bakmak isteyenlere... MOOERN EPİK sında yeni tartışmalara da kapılar açıyor Franco Moretti, dunya edebiyatı u/erı ne olan duşuncelerınm kaynağı olarak Goethe, Mar\ ve Engels'ı gosterıyor 1827 yılında Goethe Eckerman'a hıtap ederken, ondan yırmı yıl sonra da 1848'de Marx ve Engels, ulusal edebıyatın, ulusal tek yanlılığın vc dargoruşluluğun artık çok fazla bir şey ıfade edemeyeceğını, ak sınc çok sayıda ulusal ve yerel cdebıyattan yeni bir edebıyat doğması gerektığını sa vunurlarken yeni bir dunya edebıyatını Weltlıteratur tahayyul edıyorlardı Mo rettı bugun bu tartışmaya yenıden don menın çok yerınde olacağmı duşunmuş olsa gerek kı, kanon ustu sayılabılecek eserlen ıncelcyerek ve bunları "modern epık" olarak adlandırarak bir zamanlar Goethe, Marx ve Engels'ın hayalını kur duğu bir dunya edebiyatı sıstemı ortaya atıyor başlamış oluyoru/ Bu uzaklık metnın ıçınde vc dışındakı bırçok bırıme odak lanmamı/ı sağlıyor Araçlar, temaJar, meca/lar (veya turler ve sıstemler) dıye ıfade edıyor Moıcttı Modern Epık'ın satır ara larında sıklıkla karşılaşacağımız gıbı, me safelı okumayla bırlıkte yakın okumanın oluşturmuş olduğu kuçuk kanonun otesıne bakmayı oğrenıyoruz Dunya edebıyatının durak noktalarından bırı olan modern romanm, yabancı form de yerel mal zcmeler arasında bir uzlaşmayı temsil ett tığını duşunuyor Tabı boyle bir durumda şunu da eklemek gerekıyor Bir edebıyat sisteminin bırıcık "form"ları kendı başla rına doğmuş olan şeyler değıldır, aksıne o donemın toplumsal ılışkılerının soyutla maları ve ekonomık gundemın bir urunudurlcr, tıpkı yerel gerçeklıkJerın tezahur lerının çeşıtlı yerlerde farklı bıçımlerde ortaya çıkması gıbı Burada bı/ım kavra mamız gereken vc belkı de Morettı'nın daha da çok vurgulaması gereken nokta, dunya edebıyatının, değışkenlcn olan bir sısteme karşılık geldığı, sistemin tek bıçım olmadığı, perırerı ve merkez edebıyatının karşılıklı bir ılışkı ıçerısınde değerlendırıl mesı gerektığıdır Boyle bir dunya edebı yatı onermesının nıhaı amacı, butun bu edebı ılışkılerın dunya çapındakı sembo lık hegemonya mucadelesı çerçevesınde ıncelenmesı gerektığıdır zuğu, Ulysses, Kantolar, Çoı ak Ulke, Nı telıksız Adam, Yuzyıllık Yalnızlık Moret tı'nın dedığı gıbı, bunlar gerçekten, "Mo dern Batı'nın araştırmalara tabı tuttuğu, ıçlerınde kendı gı/lerını aradığı kutsal me tinlerdır Aynı zamanda edebıyat tarıhı bu eserlerle ne yapacağını şaşırmış durumda dır, çunku onları nasıl sınıflandıracağını bılememektcdır Bu kıtaplara ayrı fcno menler, bir defalık durumlar, tııhaflıklar, saplunlıklar olarak bakmaktadır(2) Dun ya sıstemını temsJ eden bu orneklerde çokseslılığın, hayal ve Leıtmotıfın, yeni den ışlevselleştırmenın, bılınç akşının, kola| ve karmaşıldığın teknık başarı ve başa rısızlıklarına şahıt olurken, sıyasal ıhtıras lar ve formel yaratıcılıkların da kendını nasıl ıfade ettığını anlamava çalışıyoruz Moretti metınler u/erındekı bu karmaşak lığa bir son vermek arzusuyla, butun bu eserlen tek bir alana bağlı kalarak "modern epık" olarak adlandınyor "Epık" dıyorum, çunku onu uzak geçmışe bağlayan pek çok benzerlık soz ko nusudur Fakat aynı zamanda modcı n epık, çunku kuşkusuz pek çok onemlı su reksı/lık de soz konusudur Bılışsel dunya metnı metaforunu temsil edılen uzarnın uluslarotesı boyutu dıkkate alındığında dıkte eden bir durum ıçın, azımsanamaya cak kadar onemlı sureksı/lıkler (2) A Moretti'ye göre, dünya edebiyatı bir nesne değil bir problemdir; yeni eleştirel bir yönteme ihtiyaç duyan bir problem. Moretti, yeni bir dünya edebiyatı sisteminin oluşumu olgusunu, iktisadi tarihin, uluslararası kapitalizmin aynı zamanda hem bir hem de eşitsiz olduğunu düşünen ve bu sistemin eşitsizliğinin giderek artan bir ilişkiyle birbirine bağlı bir merkez ile bir çevreden oluştuğunu öngören < dünyasistemi ekolünden ödünç alıyor. 1 NurçinlLERl DUNYA EDEBİYATINA BAKIŞ Dunya cdcbıyatına nasıl bakmamız ge rektığı de bu noktada onem kazanıyor Moretti'ye gore, dunya edebiyatı bir nes ne değıl bir problemdıı, yeni eleştirel bir yonteme ıhtıyaç duyan bu problem Mo rettı, yeni bir dunya edebiyatı sisteminin oluşumu olgusunu, ıktısadı taııhın, ulus lararası kapitalizmin aynı zamanda hem bir hem dc eşıtsız olduğunu duşunen ve bu sistemin eşıtsızlığının gıderck artan bu ılışkıyle bırbırıne bağlı bir merkez ıle bir çevreden oluştuğunu ongoren dunya sıs temı ekolünden odunç alıyor Bıı dunya edebı sıstemı bırbırleııvlc karşılıklı ılışkı ler ıçınde olan edebıyatlaıdan oluşan bir sıstemdır, ancak eşıtsı/ bir sıstemdır Bu ulkenın edebiyatı bir dığeııvle karışmış durumdadır Moretti bunu şoylc açıklı yor "Bir kulturun ya/gısı, onu tamamen goz ardı eden başka bir kultuıle (merke/e çekırdeğe aıt bir kıılturle) kesılır ve değı şıme uğratılır " Yanı perıferıdekı edebıyat merke/dekı edebıyatın ıktıdarına tabı olu yor Moretti, dunya edebıyatını yerelın mal/emesı ve Batı'dakı formun bir u/laş ması olarak sunııyor bı/e Burada onemlı olan belkı de Morettı'nın ncdcn boyle bir "dunya edebiyatı" duşuncesme ıhtıyaç dııyduğudur Elbette kı bunun bırçok se bebı olabıhr, ancak u/erınde en çok du rulması gereken Karşılaştırmalı edebıyat bolumlerının sadece Batı Avrupa ya/ınıyla sınırlı kalan bıı entelektuel gırışımı oldu ğunu duşunmesınden kaynaklanıyor ol duğudur Karşılaştırmalı Edebıyat bolunı lerının Batı Avrupa yazınını merke/e ala rak ve bunun karşısına bir "uçuncu dunya edebiyatı' koyarak tartışmalarını yurııt mesının pek de yerınde olmayacağını du şunen Moretti, dunya edebıyatını Batı'nın formıı ve ycrel mal/emelerının bir uzlaş ma anlatısı olarak dcğerlendırıyor Moretti'ye gore boyle bir dunya edebı yatı tahayyulu ancak bir escrı bellı bir me safeden okumakla yanı belırlı toplunısal ve ekonomık ılışkılerın tczahuru olarak bir eserı ıncelemekle mumkun olııyor ve bu bı/lerı faıklı ve onemlı yerleıe goturu yoı Doğrudan okumanın dışına çıkarak bir metnı bellı bir uzaklıktan okumaya başladığımızda, nthayet bir bılgı edımıne MODERN EPİK Moretti, modernızmın tek başına çok fazla bir şey ıfade etmedığını, çunku çok fazla şeyı kapsadığından artık ışe yaranıaz bir hale geldığını duşunuyor Ve "Daha az daha çoktur" mottosuyla yola çıkarak, dunya metınlennı "modern epık" katego rısı aJtında sınırlıyor Modern Epık ın o/ellıklerınden bahsedıyor llk olarak bu metınlerın çok u/un ve sıkıcı oldııklarını belırten Moıettı "modern epık" scçkısı nın dığer o/ellıklerınıyse şoylc sıralıyor Modern epığın bıı başka tuhaf ozellığı Neredeyse kanon ustu yıne de aslında okunmayan bir form olmasıdıı Modern epık cğıtımlı bırı ıçın /orunlu (bu yuzyılda Ulysses'ı, geçen yu/yılda Faust'u okunıak zorundaydınız) ama yıne de u/erınde pek mutabık olunmayan bir şeydır Dunya metınlerının fazlasıyla akademık kurumla ra dayanması, aslında bir şeylerın yanlış gıttığının, kendderıne yeterlı olmadıklart nın kesın bırgostergesıdır Kendılerıne yeterlı değıllerdır, çunku gcrçekte o kadar da etkılı olma/lar Başyapıtlardır kuşkusu/, fakat ınsanlaıuı Faust ıçın dedıklen gıbı, gencllıkle kusurlu başyapıdardır Kımı zamansa, samımı olalım, bırer yarı ba şarısızlık olarak kalmışlardır(6) Epığın tumleştırıcı ıradesı ıle modern dunyanın bolunmuş gerçeklığı ardsında bir ıhtılafa ışarel eden dunya metınlerı, kutsaldırlar, başyapıtlardır, ancak kusurlu başyapıtlardu Ancak şunu eklemek gere kır kı dunya metınlerının kusurluluğu, onların tarıh ıçınde yaşadıklarının kesın bir gostergesı ve modern bir okuyucu ola rak onları tarıhsclleştırerek okumamız ve anlamamız ıçın yegâne yoldur Moretti, yeni bir dunya edebı sıstemı nın analı/ını "evrım teorısıne" dayandıra rak yapmanın yerınde olacağmı duşunu KİTAP SA Yl 827 A vnıpa Romanı Atlası (Atlas of Euıopean Novel), Harıka Gös tergeler (Sıgns Taken for Won ders), adlı kıtaplanyla cdcbıyat ve kultur alanında farklı açılımlar sunan Fıanco Morcttı'nın Modern Epık kıtabı Turkçeye çevrıldı Farklı te/ler oneren Modern Epık'ın dunyasından bahsetme dcn once Franco Morcttı'nın Ncw Left Revıew ve edebıyat çevresınde başlattığı ve halen devam ctmcktc olan "Dunya Edebiyatı" taıtışmalarına bıra/ değınmek gerekıyoı, çunku boyle bir taıtışmadan haberdar olmak Modern Epık'ı daha lyı anlamamı/ı sağlayacaktır Morettı'nın "dunya edebiyatı" tartışması bu bağlamda Moıcttı'yc yapılan eleştırıler, sorulan so rular ve cevaplar şeklınde edebıyat dunya Modern Epık'e geldığımızdeyse butun bu tartışmaların bııvulu kanonlar hatta kanon ustu edebıyat eserlerı u/erınden yapJdığını goru^oru/ Modern Epık'ı okuduğumuzda bıı eğlencelı seyırden belkı de en çok aklımı/da kaJan şey, yeni Latın Amerıka romanıyla bırlıkte modern tarıhte dk defa formel yaratının ağırlık mer kezının Avıupa'dan koptuğu ve daha dar kapsamlı Avrupa merkezlı edebıyatın yerı nı gerçekten dunva çapında bir edebı sıs temın yanı Yaşlı Goethe'nın ruyasını gorduğu dunya edebıyatın aJdığı te/ı ol maktadır Moretti'ye gore, Yu/yıllık Yal nızlık gıbı bir roman Avrupa edebıyatının artık u/erındc duıamadığı sımgesel problemlerı çozmeyı başarmıştır Morettı'nın Modcrn Epık'te one surduğu bırçok du şunceden sadece bırkaçına değınmekle yetıneceğım Faust, Moby Dıck, Nıbelungların Yü SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T