Katalog

Prof. Dr. şerafettın Turan'dan farklı bir Atatürk Örnek bir devrimci: Mustafa Kemal Atatürk An bir Türkçe ile ve akıcı bir biçimde yazılan "Mustafa Kemal Atatürk", bir kişinin yaşamöyküsü olmanın yanı sıra bir cumhuriyetin doğuşu ve bir dönemi anlatması yönleriyle de dikkat çekmektedir. • Abdullah TEKİN tatürk ve Ataturk<,uluk konusunda scçkın çalışmaları olan Prof Dr îjerafettm Turan, bu kez de "kendıne Ozgu Bir Ya şam ve Kışılık" boyutuyla "Mus tafa Kemal Atatürk " adlı çalışma sını sergılemıs, Resımlı olan kıta bın son kısmında ekler, kısaltma lar, dızın ve kaynak(,a yer alıyor Prof Dr 7uıan kıtjbının "su nuş' bolumunıle "Mustafa adı verılen çocuğun, ısmının başına ve sonuna eklenen yenı adlandır malaıla Cîazı Mustafa Kemal Ata turk'e yukselışının ovkusıı yanında onun devıımcı anlayışının da vanakJarını ve kendıne ozgu kışı Ilğını belırtmeye" c,dllşıyor (s 13) Yapıtımn bir "gonul bor cunun" odenmesı anlamına da geleceğını belırten Turan, <,alış masuıı onun anısına " adıyor Sunuş kısmından sonra yer alan 14 bolum şu başlıkları taşı yor Yetıştığı ürtam / Ordu Saflaıındd Ilk Gorevler/ Imparator luğun Kaybı Surecınde Cephe den Cepheye / Ulusal Dırenışe Doğru / "Sıne ı Mdlete' Donuş / Ulusal Dırenışte Butunleşme / Kendıne Ozgu Bir Rejım Turkı ye Buyuk Mıllet Meclısı Hııku metı / Cumhuııyet'e Doğru Sı yasal Gelışmeler/ Karşdaşılan Iç ve Dış Soıunlar / Devrım / Çok Partılı Duzene üc^ış Denemesı ve Sonrası / Kultur ve Eğıtım Oğretım Alanında Atılımlar / Yurtta Barış, Dunyaria Barış / Ozel Yaşam vc Ktndıne Ozgu Kışilık Turan, oıuelıklt Mustafa Ke mdl Atatıırk'un vetıştığı ortamı ele alıyor "Mustafa Kemal Ata turk'un kendısını sureklı olarak yenıleyen bu bırey, bir duşunur, ycteneklı bıı komutan, bıı devlet kuıucusu ve ıhtılalcı / devrimci bırkışılık olatak vetışmesınde aı lesının ve gorduğu eğıtım / oğre tımın dışında, dunyaya gozlennı açtığı tarıhsel donemcçtekı sıya sal, toplumsal ve lelseh değerle rın doğup buyuduğu Selanık ve Makedonya çevresının ve kendısını geleceğe hazırldmak ıçın har cadığı (,abaların buyuk ctkısı soz konusudur " (s 15) Bu nedenle oncelıkle bu et menler uzerınde durulur TARİHSEL DÖNEMEÇ Prof Dr luran'ın sozunıı ettı ğı tanhsel donemeı, Batı'da goz lenen aydınlanma, akılcılık dev rım ve mıllıyetçıllk oıncğı venı ka\raml.ııın one «,ıkıp bunlaım etkısıvlt kıta harıtasıvla uygarlık anlavışmda buvuk değışıklıkler yaratmasıdır Bıı oıtamda yetışen Mustafa Kcmal'ın ıkı ozellığı dık katımızı <,ekmelıdıı Almancanın dışında ıkıncı bıı vabancı dıl da hd oğrenmeyı gereklı gorup Fıan sızcayı seçmesı ve okıımd tutku su Dığer yandan "ınkılap ' ıt,ın tabanca uzerıne yemın etmcsı de onun genclık donemınden berı belıılı hedefler saptayıp bunun gen,ekleşmesı volunda <,alıştığını gostermektedır 'Benım ıhtııas larım vaı hem de pek buyuklerı Fakat bu ıhtnaslar vııksck ma kamlaı ışgal etmek veya buyuk paralaı elde etmek gıbı maddı enıellerın tatmınıne taalluk etmı yoı Ben, bu ıhtıraslarımın gerçekleşmesını, vatanıma buyuk faydalar dokunacdk, bana da lıya katla ıf a edılmış bir vazıfenın can lı ı<, rahatlığını veıecek bir buyuk hkrın başarısında atıvorum Bu tun hayatınıın prensıbı bu olmuş tur Ond <,ok genç yaşımda sahıp oldum ve son nefesımt. kadaı da onumuhafazaedeeeğım " (s. 122) Mustafa Kemal Atatıırk'un ye tişme tarzı, okuma tutkusu, kııl turel bırıkımı ve amaçjarı venı ku şaklara oınek olmalıdır Bu ne denle, herkesın ama ozelldde de oğretmen ve oğrenulerın bu kıta bı muhakkak okumaları gerck mektedır Ulkemızde sık sık tartışılan ko nıdardan bırı de "ordunun gore vının" neler olnıası gcrektığıdır Mustafa Kemal Atafurk un bu konuva vonehk dıışuncelen (,ok kısa ve bir o kadar da belırgindır "Turk ordusu vatanı dış tetavuz ve ıstıladan mılluı taassup ve fıkırtsaietınden kuıtardığıgun vazıfesını vapmışolacaktır " (s 102) Onun "taassup "la ılgılı duşuncelerıne genç bir geneı al olduğu do nemlerde de tanık olunur Mustafa Kemal Atatürk 22 Ka sım 1916 tarıhınde Doğu Anado lu cephesınde goze çarpar Bıtlıs ve Muş'u kurtaran Atatürk, bura da Kurmay Başkanı îzzettın Ça lışlar ıle c,eşıtlı konuJarda soyleşıleı \apar 22 Kasım 8/9 saat 9 sonraya kadar kuı mav başkanı ıle tesettuı'un (kadınların ortunmesı) lağvı ve toplumsal hayatımızın ıslahı konusunda sohbet 1) Muk tedıı ve havata vâkıf valıdeve ye tıştırmek 2) Kadınlara serbestısını verrnek 5) Kadınlaıla muşare ketı umumıve (oıtak yaşam) , erkeklerın ahlakıvatı, cfkârı hıssıya tı uzerınde muessırdır " (s 141) Izzettın ( alışlar da kendı gunlu ğunde o akşamkı konıı^maların ıçerığını şpyle kaydeder "Akşam saat 9'a kadar Pa%a ıle toplumsal hayattan bahsettık Zengınlık i(,ın (,ok (,alışmak ve kazannıak Iazım Kadın hayatının toplumsal haya ta tesırı buyuktur Kadın, erkeğı tavır ve muamelede daha fazla baglı kılıyor Erkek hayatında amıl ve teşvık edıci olan kadın, ıl men ve ırfanen yuksek olmalıdır Bu suıetle kadınlar ıvı anne olur lar, evlat terbıyesını saglarlar Herhalde kadınlar okumalı, me denı ılerleyışı gormelı ve anla ma1 ıd ır (s 141) Prof Dr Tu ran, bu yaldaşı mı, "Boylece sureklı olarak ışledığı dufjun celerını Yenı Devlet ın kuru luş,u de bırlıkte gerçeklcştırme yc yonelecektı" ^eklınde değer lendırır Nlte kını bu çerçeve de, "Mustafa Kemal'ın gele tekte bir top lumsal donuşumu zorıınlu gorduğunu ve onun ı<,enğını belırlemeye <a , lıştığını goster mektevdı Anıa onun Karslbad gunlerınde ver dığı en onemlı karar hiı, kuş kusuz ışbatjina ge«,tı^ınde tasarladığı donuşum leıı, refornıları, Fransızca deyı mıyle bir coup bir darbe ıle ger cekleştırme eğılımınde olduğunu belırtmış olmasıvdı Donuşum, evrımLi anlayışla doğal gelışmesı ne bırakılarak va da halkoyuna başvurularak değıl, devrimci bir atılımla ve zaman yıtııılmeden ya pılacaktı " (s 154) kan tablo " eskı Turkıye'nın uç yuzyıldır vapamadığını uı, gunde gerçckleştırdı Anıbırdavranışla, teokrasının son kosteklerınden kendını kurtaran '1 urkıye, Avru palı duşuncelerın ızınden durak samadan ılerı atıldı Bu, butun Batılı duşunur ve yazarların daha dune kadar değışmez ve tasjaşmış saydıkları kurumların tam anla mıyla "yıkılışıdır" (s 412) DEVRİMİN STRATEJİSİ Turan, Ataturk'un devrım ıçın uyguladığı stratejıyı şu şekılde be lırtır "a) Duşıuısel hazırlık b) Uy gun zamanı seçmek ve gerekıvoı sa zamana yaymak c) Çevreyı ve olabıldığınce toplumu hazırla mak (,) Kısa suredc sonuc, almak bunun ı<,ın deeskıyı tumuylekal dırmak d) Uvgulamayı yakından ızlemek, ayıitalık tanımamak, ge rekenlere yetkı ıle bırlıkte sorum luluk vermek " (s 452) Bu stratejı doğrultusunda devrımlLidegoze <,arpan ana oğenın "ului. ve ulusçuluk" olduğunu da vurgulamak gerekır Ama elbette Atatürk ulus(,uluğu'ndakı ana he defın ulusal bağımsızlığı sağla mak oldıığu da unutulmamaLdır Atatürk bıı yaklaşıma koşut ola rak, yanı tam bağımsızlık anlayı şma uygun bıçımde ulusal kulturun ve bılımın yabancı etkılerden kurtulup bağımsızlığa ve oz ben lığıne kavıışturulmasını gereklı gormuştur M KemaJ Atatürk Yenı Turkı ye'nın o zamana kadar clde ettığı kazanımları goz onune alarak gırıştığı devrımde gozcttığı amaç ları şoyle sıralar "DYurdumuzu dunyanın en mamur ve uygar ul kelerı duzeyıne (,ıkaracağız 2) Ulusumuzu en genış varlık araç ve kaynaklarına sahıp lulacağız 3) Ulusal kulturumuzu çağdaş uygarlık duzeyının ustune çıkaracağız " (s 462) Prof Dr 7urdn oylumlu kıtabı nı, "Ulusa adanmış sağlıksız bir omrun noktalanması" başlığıyla tdmamlar ve buyuk Devrımcfnın yaşamoykusunu şu satırlarla ozetler "Ataturk'un 57 yıllık omru, koskoca bir ımparatorluğu çoku şe goturen ve onun yerıne ulusal bir devletın doğmasını sağlayan bunalımlar, ayakldnmalar, savaş lar ve arkasında gırıştığı devrım hareketlerının doğurduğu tartışmalar, dıdışmeler ydnındd kendı sağlığıyla mucadele de geçmıştı Bu arada savaş dlanlannda yaralanmış ve suıkast gırışımlerıyle karşılaşmıştı " (s 659) Buyuk Devnmcı'nın olumu îs met Inonu'nun olumsuz sozcuk lerınde yansır "Devletımi2in banısı ve mdletımızın fedakâr saddi hadımı Insanldc ıdealının âşık ve mumtaz sıması Eşsız kahraman Atatürk Vatan sana mınnettardır" (s 667) An bir 7'urkçe ıle ve akıcı bir bı(,ımde yazılan "Mustafa Kemal Atatürk", bir kışının yaşamoykusu olmanın yanı sıra bir cumhurı yetın doğuşu ve bir donemı anlat ması yonlcrıyle dikkat çekmelıdır Yetkın bir kalemın "objektıf" ^a hşması bir solukta okunan etkın bırkıtaba donuşmuştur Yenı ku şdklaıa devrım, devnmcı ve devrımcdık konıısunu en berrak bı çımde yansıtan cok değerb hocam Şerafettın I uran'a ıçten teşekkurlcrle saygdar sunuyorum.a dine Ozgu Bir Yaşam ve Kişilik/ Şerafettın \uran/ Ankara/ Btlgı Yaytncvı/ 2004/ 718 s K İ T A P "HÜKÜMET ŞEKLİ CUMHURİYET..." Mustafa Kemal Atatürk bir yandan Erzurum ve Sıvas Kong relerınde Anadolu Devrımının başlatılması çalışmalarını yapıyor bir yandan da zaferden sonra ya paLaklannı not alıyordu "Surey ya Yığıt ın Mıllı Mucadele'yı ka zanmakla ışlerın bıtmeyeoeğını, <,ok vonlu çalışmak, ınkılaplar yapmak gcrekeceğını one surmesı uzerıne dc Kansu'dan not def terını getırmesını ıstemış ve sıga rasını bırkaç kez tutturdukten sonra şunlan yazdırmıştı 1) Zaferden sonra hukumet şeklı Cumhurıvet olacaktır 2) Padışah ve haneddn hakkında zamdnı gclınte ıcap eden muamelevapdataktır 3)Tesettur (ortunme) kalkataktır 4) Pcs kalkacak, medenı mıUetler gıbı şapka gıydecektır Dıkte ettırılen bu donuşumlenn gerçekleştırılmesını pek olanakh bulmaydn Kdnsu'nun bu noktada elınden kalem duşmuştu Mustafa Kemal nı<,ın duraksadığını sorunca da "Darılma ama Paşam, sızın de hayalperest taraflannız var" dıye yanıt vermıştı Mustdfd Kemdl yanıtı umursamayarak "Bunu zamdn tayın eder Sen yaz" dıye sıralamayı surdurmuşru 5) Latın harflen kabul edılecek " (s 249) Nıtekım Cumhurıyet'ın ılanında da aynı yontem doğrultusun da hareket ettığı goruluyor O, Meclıs'te ve Meclıs dışında Cum hurıyet rejımıne karşı oluşan muhdlefetı goz onune alarak bir olup bıttı sayılacağını bıle bıle en uygun gorduğu anda bunu gerçekleştırmeyı yeğlemıştı Bu gırışım daha 1918'de Karlsbad'da anı dcftenne yazdığı gıbı donuşumlerı bir coup ıle yapma tasarısına uygun bir davranıştı Nıtekım Cumhurbaşkanı seçılışının hemen ertesı gunu Fransız temsılcisı Mougın'ın kutlamasını kabul ederken Cumhurıyet'ın ılanında savaşta uyguladığı taktıkle hareket ettığını açıkça belırtmıştı I Iırpalamak, sonra şaşırtmak ıçın saldırnıak ve başdrı kazanmak " (s 397) Laık bir duzen oluşturmakta da yıne "coup" yontemını uygulanıak durumunda kalan Mustafa Kemal Atatürk Halıfelık sorununu laık oğretım ve laık hukuka geçışle bıılıkte topluca ele dlıp <,ozmek nıyetındeydı Ortdya çı A Mustafa Kemal AtaturkKen SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T S AY I 7 46