Katalog

Oya Baydar, daha önce yayımladığı öteki yapıtlarındaki gibi birbirinin içinde gezinen izleklere, birbirinin içinden zincirleme geçerek gelişen sorunsallara eğiliyor yine Erguvan Kapısında. M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası I stanbul'un erguvan kuşan dığı bır mevsımde, erguva nı kapağıyla adıyla bır ro man armağan etmek yazı nımıza, doğrusu çok şıktı Llı me ulaştığı sıralar kıtap, ben de erguvanlarıyla haşır neşır olmuştum ustehk kentın Sabah ları erguvanlara doğru yaptığım yuruyuşlerın ardından Oya Baydar'ın erguvanı kapaklı romanı na dahyordum her kezınde Erguvan Kapısı (Can, Ikıncı Ba sım, 2004) Yazar, daha once yayımladığı otekı yapıtlarındaki gıbı bırbırı nın ıçınde gezınen izleklere, birbirinin ıçınden zincirleme geçerek gelişen sorunsallara eğı hyor yıne Erguvan Kapısında Gerçekten de Oya Baydar, ge rek Elvada Alyoşa adlı oykulcr demetınde, gerekse Kedi Mektupları, Hiçbiryere Donuş, Sıcak Kuileri Kaldı adlı romanla rında aynı konular çerçevesınde donenıyor hep Bu ızleklerı, so runsalları, konuları tek bır odakta toplayabılmek olanaklı bana gore Oya Baydar, ıçı bo şaltdmış ınsanı oze karşı yenı arayışların yazarı çunku1 " Yarın olsun yarın olsun diye renkler soluyor..." sını duymamışsan, ınançlanna, efsanelerıne yabancıysan, olmu yor "(325) "Kaç Rum kalmış Butun Turkıye'der* Taş çatlasa ıkı bın ıkı bın beş yuz Yazık1 " (26), " Asıl hedef Rumlardı, ama butun gayrımuslımlerın evlerı, dukkânları, ışyerlerı onceden ışaretlenmıştı " (109), "Acı olan ınsanın doğup buyuduğu top raklarda, vatanında yabancı sa ydmasıdır" (111) "Varoşlarda solcu olmak zor dur Romantık bır macera ya da bdınçlı sınıfsal bır seçım değıl bır yaşam bıçimı, bır ofkedır devnmcılık buralarda Ve de tehlıkelıdır" (68), "Yaşama olumle varılmıyor, olumden ya şam doğmuyor " (99), "Bu ulke çocuklarını yıyor Çocuklarının kanıyla beslenıyor" (108) "Kendını hep duşman uzerın den tarıfleyen, herkesı otekdeş ürırken kendısı otekı olan , kendı çocuklarını kurban eden, sonra da kurbanlarına ağlayan bırhalk"(312) "Yabancı olan, anlayamadığı mız, kavrayamadığımız herkesı, her fıkrı, her goruşu duşman, haın, ajan ılan ede ede geldık bugunlere Içımızdekı gerçek haınlerı de goremedık bu yuz den " (358) " Dınsel ya da ıdeolojık ne kadar ınanç varsa hepsı sembol lerle, sımgelerle konuşur, sım gelerle etkıler ve ınsanlar ınanç larının sımgelerı ıçtn bırbırlerı nın gozlerını oyarlar " (217), " Insanlar kımlıklerını en guçlu bıçımde dınsel ya da ıdeolojık aıdıyetlerıyle, ınançlarıyla ta nımlıyorlar " "Inanca dayalı kımlıkler, mumın ve murıtler yarattı Ozgur ınsanın bırey kımlığı değd mumının ve murı tın sorgulamayan kole kımlığı oneçıktı" (218,219) Roman, "o eskı guzel tan go"nun bır dızesıyle sona erı yor "Yarın olsun yarın olsun dıye renkler soluyor " (420) Şımdı, Erguvan Kapısı'nda yazarın bunları nasd anlattığına, anlatma bıçımıne geçebdırız larıyla serımledıklerım kadar se rımleyemedığım pek çok ınsanal değerı kurcalıyor Erguvanı bır coğrafyada, Turkıye'yı odaklayıp duşunce gelgıtlen ıçınde tartışmalar yaratarak bunları yenıden gozler onune sermeye çabalıyor belkı de Roman evrenındekı zamanla uzam çatısının "tıpolojık" bağ lantısında uç temel dayanak var Deprem Hayata Donuş Ope rasyonu, Yenı Bınyd Uç olgusal oğeyı, farldı bır dayanakla da butunluyor Bır bıçımde yurda gelış, bu yurt ıçın kıyasıya tartış maya gırış Erguvan Kapısı'nın ıktıdar oyunlannı sımgeledığı de duşu nulebdır bır bakıma Ozellıkle "kutsalhk" sımgesı altında kan ıçıcdığe dddcat çekdmesı boşu na değıl1 Roman Kışden Roman evre nının ana yansıtıcısı her zaman olduğu gıbı kışder elbette1 Kah ramanlarını yapdandırmada olağanustu başardı yazar Oyle yerleştırdıyor kı ronıana bu kışı ler, onlar olmadan yapıtın kota rdamayacağını se?ıyorsunuz ır kderek Erguvan Kapısı'nda dort te mel kışı var Teo, Ulku, Derın, Kerem Alı feo'nun kentın tum kulturcl bırdumını geçmış te gunumuzde kentte yaşayan herkesı, Ulku nun, 1968 dekı ılk toplu sol kalkışmayı, ama bundan daha onemlısı kalkış mayla çozuluş arasında geçen ıçe donuk hesaplaşmayı, De rın'ın, kuvezde yetışen genç bı rey olarak gunumuz gençlığının toplumsal gerçeklıklerle yuz yu ze gelışını Kerem Alı'nın ıse bırbırı ıçınde kıvrımlanıp bu kumlenen serada yaşayıp bunun dışına çıkamayan devrımcı va roşun bakışını sımgeledığı on gorulebdır Yalnızca bu dort kışıden oluşmuyor roman Ne kı sayılan yıne de Ai Teo'nun annesı, ba bası, Ulku'nun oğlu Umut, De rın'ın babası Arın Murat, Ke rem Alı'nın annesı Guldalı, Atdla, gazetecı Turgut Ersın, ar keolog Mete Unsalan Bu kışı ler, dort ana roman kahramanı nın yaşamında onemlı roller ustlenıyor Bır de bunlara oran la daha sdık kışder var Yazarın, son grup kışılerını, herhangı bır zorunluluk bağıyla roman evre nıne eklemlemeye yonelmedığı soylenebılır Romanın Bıçemı 1 Oya Bay dar, romanı, okur sorgulaması na karşı kahramanİarın verdtğı yanıtlarla oruntuleyerek oluştu ruyor Kışderın, kendderıyle d gdı açddamaları bunu gosterı yor Tum olupbıtenler sırah "ERGUVAN KAPISI'NIN ANLATTIKLARI Oya Baydar anlam çoğulluk larına kapılarını kapatan, oluşa bdecek hava korıdorlarına kola yına geçit vermeyen, pencerele rı sıkılayıp anahtar delıklerını bıle tıkaçlayan sonuçta roman larını başta nasıl beltrlemışse oyle çerçevelendıren bır yazar Evrcnlerını romanların, ya zarlar belırler, bundan kuşku duyulabılır m\' Ne kı okurun bu evrene yonelık çozumleyıcı bır eylemı olup olamayaLağı ay rı konu Baydar'ın anlatılarına okurun karışabılmesı olanaksız demeyelım ama çok zor1 Bu ne denle kendılerını, yazarın akta rımlarına bırakmaya yatkın okurların yazarı o Romandakı evrenlerın yalıtıl mışlık yansıtmasının, sankı bu evren laboratuvar koşullarında uretdıyormuşçasına dış koşulla ra kapatdmasının nedenı de bu 1 olmalı Bu one suruşlenmı Erguvan Kapısı'nda gozleyebılmek de olanaklı Oya Baydar, bızı, alışa geldığımız "anlatıcı roman" ya pısıyla yuz yuze getınyor bır kez daha Yıne yetkınlıkle, yansıttığı kunt dokuyla Gelın, ılkın Baydar'ın "anlat tıklan"na goz atalım Bunu, kahramanİarın ağzından derle meye çalışayım " An olduğum tek yer, tek yurdum Buans'tı ve Bızans bır etsaneydı ' (310) " Bıryere aıt olmak ıstıyordum ( ) Ama yerleşmeye , kok salmaya çalıştı ğın toprak senı yabancı sayıp ıtıyorsa, sen o toprağı sulama mışsan, ekıp bıçmemışsen, acı SAYFA 22 "ERGUVAN KAPISI'NIN ANLATMA BİÇİMİ Erguvan Kapısı'nı 1 Roman evrenı, 2 Roman kışderı, 3 Bı çemı yonunde ele alarak yapıtın nasd oruntulendırddığıne kısa notlar halınde değınmeye çalı şayım Roman I vrenı Erguvan Ka pısı, 1998"le2000'ınbaşlarını kapsayan bırkaç ydlık bır ro man zamanında geçıyor Kahra manların arayışları, otesınde arayışın kendısı odaklanıyor ya pıtta Yazar, yukarıda satır baş bır anlatımla sunuluyor zaten Boyle olduğu ıçın yazar, merak oğesını Umut, Guldalı vb kah ramanlarla ya da sıyasal cınayet lerle, bunlara gıden yolla ayakta tutmaya çabalıyor sankı Roman kışderı, kendderını benoykusel bır aktarımla anla tırken ınsan duşunmeden ede mıyor Kışı, kendını bu olçude ele verebdır mP Kendını hıç mı saklamak ıstemez^ Sonra gerek kendderı açısından gerekse bır bırlerıyle dışkderınde okurun bıldığı bır gerçeklığın, gereğı ol maksızın, herhangı bır ışlev de taşımazken sıklıkla yınelenmesı doğru mu •> Baydar'ın ozellıkle boyle yapdandırdığı anlaşdıyor romanını Ne kı ben bunun buyuk ağırlık getırdığı kanısında yım romana Bır yapıt bunca ağırlığı kaldırabdır mir* Keşke gereksız yınelemelerden kurta rabdseydı Erguvan Kapısı'nı yazar 2 Oya Baydar, kat kat tabaka doşeyerek yapdandınyor roma nını Bır katını açıyorsunuz kahramanlardan bın ardından otekı kahraman yanı otekı taba ka gelıyor Yazar bu yolla kahra manlann açddayıcı tutumunu yavaşlatmaya, dızgınlemeye ça balıyor belkı 3 Oya Baydar, bu anlamdakı sıkdamasını, kuşkusuz dde de yansıtıyor Imgelemede, eğretı lemede hıçbır boşluk bırakma dan olupbıtenı, dahası ıçten ge çenı doğrudan anlatan bır dd 1 bu Okurun anlamlandırmasına olanak tanımayan, anlatan, hep 1 anlatan 4 Oya Baydar, roman evre nındekı geçışlerı mevsım, hatta ay değışddıklerıyle gosterırken dılsel aktarıma ağırlık verıyor OzellıkJe bıtkıler, tur çeşıtlılığı, çıçeklerdekı değışun konusun da yazarın bırdomı hayranlık uyandırıcı 5 Oya Baydar, toplumbdım sel yorumlar da getınyor dene bdır roman kahramanları aracı lığıyla Gecekondu ya da daha genel bır ddle "varoş" aktarım ları Oya Baydar'ın yetkınlığını yansıtıyor Demek kı ınsanları yalnız gozlememış yazar yoksa her bırını îçerıden tanddıklarla boylesınc yapdandıramazdı her halde Gecekondu kadınlarına yonelık ıçerden bakış da dıkkat çekicı bana gore Hangımız bılı yor bu kadınların nasd yaşadığı nı, Guldalı nın kım olduğunu, yaşamlannı hangı değerlerle surdurduğunu'1 6 Oya Baydar "keşke"lerle de oruntuluyor romanını Olay ların uzennden zaman geçtık ten sonra, bunlara olabdırlıkler, olasdıklar çerçevesınde yenıden bakan kahramanlarının o en genel hayat ıçınde yaşadddarına donuşlerle, dırseklerle geçc neklerle, tarklı geçıtlerle, patı kalarla yenıden değınen bır ya zar tutumu Ama butun bunlar, yapıtın, belırlı bır akış dısıplını yonunde gehştırddığı, yazınsal gerçeklık ten çok soylem gerçeklığının benımsendığı yonunde kuşku uyandırmıyor değıl ınsanda Gerçekten de Oya Baydar, bı lınçlı bır tutumla sıyasal romana doğru evırıyor kıtabını her adımda Ne var kı sıyasallığa kayddcça romanın anlatım ağır lığının arttığı, ayrıntı, yananİam, eğretdeme ımgeleme yansıtma, çağrışım vb yazınsal uygulayı mın sdıkleştığı roman gerı çekı lırken bu kez soyleme dayalı an latımın one geçtığı savlanabı lır O zaman da unutmuş gorun duğumuz soru gelıyor onumu ze sıyasal roman nedır? "SİYASAL ROMAN'A DOĞRU Yazınımızın son yırmı ydı ıçınde "sıyasal roman" dıyebde ceğımız turde yapıtlar vermış dort yazarın adı otekılerden ay rdabılır sanıyorum Mehmet Eroğlu, Oner Yağcı, Oya Bay dar, Kaan Arslanoğlu lyı de "sıyasal roman "ın ken dısı ıçın ne dıyeceğız'' Adlarını andığım bu yazarların dkı daha çok polısıye orguyu benımsenuş gorunurken otekıler anlatma ağırlıklı bır yapı kuruyor ro manlarında Onumuzdekı ydlarda alana katdacak otekı yazarlar ıçın de buyuk onem taşıyan bır soru var gundemımızde sıyasal ro mandan neyı anlamak gereknV Bu turu gehştırebılmenın koşul larından bın de sıyasal romancı lığımızın nasd bır gorunum sun duğunu ele alıp bu doğrultuda duşunceler uretmek herhalde Oysa tek tek yaklaşımlar dışın da butunsel bakış getıren bır çalışma yapdmış değıl bızde Fethı Nacı ıle Berna Moran'dan sonra romancdığımıza dızgesel açıdan yaklaşan, ro manlarımıza, roman sanatımıza bır de bu açıdan bakan tek eleştırmen A Omer Turkeş, bu ko nuya el atarsa goruşlen ufuk açıci olabdır Bu, Turk romancılığının alan, tur genışlemesı bağlamında so runu olarak alınmamalı yalnızca1 Belkı de romancılığımızın tıkanıp kaldığı donguden kur tuluşun ıpucu da burada yatı yor kım bdır Erguvan Kapısı nın, bıraz da bu açıdan okunması roman sa natına değın olçutlerm gevşek tutularak Oya Baydar'ın çığlığı na mutlaka yanıt verdmesı gerektığını duşunuyoruma K İ T A P SAYI 746 C U M H U R İ Y E T