Katalog

Türey Köseden 'ölüme Oy VermekİdamTarih Oldu Utancı Kaldı1 idam Taıih Oldu, Utancı Kaldı TUHEY K08K ume oy ve Âdnan Menderes, Deniz Gezmiş ya da yaşi ^ büyütülüp "idama uygun' hale getirilen Erdal Ereni "darağacına" gönderen parmaklar kimlere aitti? İdam kararını nasıl, hangi koşullarda almışlardı? Vicdan azabı duyuyorlar mıydı? Artık idamın tarih olduğu günümüzde, o kararlarını bugün nasıl değerlendiriyorlardı? Köse, kitabında bu soruların yanıtını, doğrudan tanıkların ifadesiyle veriyor. ı »ST.1 tanıklık, önce Cumhuriyet gazetesindebir dizi yazının, ardından da önemli belgeleri barındıran kitabın doğuştma zemin hazırlamış. "Ölüme Oy Vermekİdam Tarih Oldu Utancı Kaldı'"da 1922'den, son idam infazının uygulandığı 1984'e kadar verilen idam cezaları kronolojik olarak dökümlenirken, özellikle askeri darbeler sonrasında artış gösteren "idam infazlan" mercek altına alınıyor. Köse'nin araştırmasına göre Cumhuriyet dönemindeki ölüm cezaları, askeri darbelere koşut olarak artıyor. Sivil yönetim dönemlerinde, yüksek ınahkemeler tarafından onansa bile uygulanmayan ölüm cezalarının ınfazı, darbelcrden sonra hızlanıyor. Rejimin "normal" işlcdiği dönemlerde infaz ortalaması 2'de kalırken aslçen rejim dönemlerinde yüzde 15.5'e kadar yukseliyor. Ancak, bu "istatistiki" bilgiler, kitabın girişinde kısa bir bölümü oluştunıyor. Köse, yaşamları "darağaçlarında" sona eren ve kendilerine "yasayla" ölüm biçilcn onlarca gençorta yaşlı insanı ölüme gönderenlerin ne düşünduğünü sorgııluyor. Köse, Adnan Menderes ve arkadaşlarından, solun idol isımleri Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin tnan'a; 12 Eylül darbesi sonrasında yaşı büyütülerek darağacına gönderilen Erdal . Eren'den, haklannda son idam kararı verılen tlyas Has ve Hıdır Aslan'a kadar sağsolHAyşeSAYIN ...• adi suçlu ayrımı yapmadan, idam kararları, ^ f?"!. n . . p< • • 1 nın nasıl alındığını, karar vericilerin yıllar I ürkiye, biraz da AB hahrıfia, vasalasonra, bu ccza kaldirılırken neler düşunnndan 'idam' cezasını ayıkladı. Andüklerini aktanyor okura... cak, bugünlere gelinmesi hiç de kolayolmadı. Tiirkıye, idamın ncm acıPI$MANL1KLAR, larını hem sancılarını yaşadı. Gazeteci Türey DARAĞAÇLARINA Köse, "Ölüme Oy Vermek/Idam Tarih Oldu Utancı Kaldı" adıyla kitaplaşrırdığ'ı araştırYET!$MİYOR r'* masında, idam cezası her ne kadar artık "tarih" olsa da geçmişte daragaçlurının nasıl kuTürey Köse, "Ölüme Oy Vermektdam rulduğunu, siyasilerin bu idam kararlarını naTarih Oldu Utancı Kaldı" adb kıtabıyla ilsıl, hangi düşüncelerle onayladıklarını gili sorulaıımızı s>öylc yanıtladı: TBMM tutanaklarmın tanıklığıyla aktanyor. Kı/apfıkrı ncrt'Jcn dupdıe' Köse,geçmişte, "bir sağdan, bır soldan" man 1980 sonrasında Cumhuriyet'in lzmir tığıyla ıdatna "evet' diyenleri anunsatırkcn bürosunda ga/.eteciliğe yeni başladtğım bazı siyasilerin de idamın ııtancını nasıl unııtgünlerde Celal Başlangıç'la bırlikte, bir maya çaliştıklannı gözler onüne seriyor. idam cezaMnın intazını ızlemeye gıttik. O sıBugünCumhuriyct'inp.ırlamentoşefiolan ralar Celal, Cumhuriyet'teydi. lzlemek dcrTürey Köse, henüz stajyer hır ınuhabırken ken, bize elbette inrazı ızletmıyorlar. Biz Buinfazı izlemese de tanıkolmuş "idam" ayıbıca Cezaevi kapısı önünde sabaha dek bekna... Ve yıllar sonra da parlamento muhabiri ledik. Cezaevinden dışarı tabut çıktı. Tabuolarak, idam cezasının kaldırılışına. Iştc bu iki tu gördük ve böylece infazın gerçekleştiğini anladık. Yıllar sonra Meclis'te gazetecilik yapmaya başladım. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin Inan'ın idamlarının bir yıldönümü öncesinde bu genç insanların vanı sıra 12 Eylül sonrasında idam edilen "diğerleri" ile ilgili süreci de incelemek gerektîğini düşündüm. Toplumun bu insanları "unutarak" ek bir ceza verdiğini düşunüyordum. Dünyayı bildikleri gibi, o dönemde Inandıklan gibi değiştirmek için yaşarrılanm veren bu gencecik insanlara borcumuz olduğuna inanıyordum. 12 Eylül, sonrasında 50 kisi idam edildi. Yakın Çcvremdekilere sordum, kimse adlannı anımsamıyordu. Tek tük Erdal Eren'in adını anımsayanlar oldu. Yaşı büyütülüp asıldığı için öyküsü belleklerde yer etmişti. Meclis'te gazetecilik yaptığımdan bu idamlarda siyasetin, siyasetçinin rolünü incelemek gerektiğini düşündüm. A ra$tırmada nasıl bır yol izledtn ? İdam için oy kullananları konuşturmak kolay olmasa eerek... idam cezalarının infazının uygun bulunduğuna ilişkin tasarılar, bunların görüşmeleri ve oylama tutanaklarını inceledim. Sonra idamlar infaz edilsin diye oy ve ren politikacılarla konuştum Çoj*u mahcuptu, utanıyorlardı. Bazıları "mümkünse" adlarını yazmamamı rica ettiler. Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idamları için oy veren bireski milletvekili "Ben hiç idam için oy vermedim" bile dedi. Tutanakları anımsatınca "Yanlış yapmışım" dedi. Politikacı geçmişte pek de gurur duymadığı bazı anıları, kararları unutabılir, silebilir, ama tutanaklar unutmaz. Insanlar değişiyor, görüşler değişiyor. Ama bu dcğişen görüşler, geç kalan pişmanlıklar darağaçlarında can verenlere "yetişmiyor". Kılabınm önüJzünde "Insan ölüme nasıl oy vcrır?" dıyc sornyonun \\unun yanıtını görü^tüklmnden alabıldın nıı? Türkiye, idam cezasından çok çekmiş bir ülke. Başbakanını, bakanlarını, birçok genç insanını darağacında sallandırmış... Siyasetçiler, bazen ipi çeken konumvında, bazen dc ıpegıden.Tarıhımı/.iktidarkavgalanndakellelerı kopartllan, ııykuda boğulan s.adrazaın, şehzade öykülerıyle dolu. Siyasi erki elinde tutanlar, "muktedir " olanlar, bir gün "daha çok muktedir " bırı karşısmda yaşamlarını yitırıyorlar. lktıdar savaşı tarih boyunca hep kanlı bir oyun olmuş. Askeri dönemlerde yönetimı ele geçirenler de "ülkeyı nizama sokmak için" darağaçları kurmakta sakınca gör müyorlar. 12 Eylül askeri darbesinin lideri Kenan Evren, "Asmayıp da besleyelim mi" derken bu konudaki bakış açısını çok açık ortaya koymuştu. (icçmtslc, ıdama oy veren uyasetçıler, bngün idamlar ıçın nc düşünuyorlar> Süleyman Demirel'den Kenan Evren'e, lsmet Sezgin'den Oğuz Aygün'e, Mesut Yılmaz'dan Imren Aykut'a, Oltan Sungurlu'dan Murat Sökmenoğlu'na dek bir dizi politıkacıyla görüştüm. "Bir sağdan, bir soldan getirin, biz orta yolcuyuz, dedik" sözleriyle ıdamlara ne kadar "nesnel!" yaklaştıklarını anlatan Kenan Evren," AB'yi istiyorsak artık idam da olmayıversin" noktasına gelnıişti. TBMM'den çıkan son idamlar "ANAP damgası" taşırkcn bu idamlara "hayır" diyenlerarasında yer almayan Mesut Yılmaz, yıllar sonra idam cezasının kaldınlması için cn aktif mücadele yürütenlcrden biri oldu. Hayat, "za man"ın sınavından geçiyor. Bazı hııyatlar bu sınavdan başı dik çıkıyor. Bazı hayatlar mahcup, "ama o zamanın koşulları" diye mazeretler üretmeye çalışıyor. Bazı politikacılar zamanın büyük sınavından geçtiler. Ölüm cezaları hangi dönemde yogunlaşıyor? Cumhuriyet dönemindcki ölüm cezaları askeri darbelere koşut. Sivil yönetim dönemlerinde yüksek mahkemeler tarafından onansa bile uygulanmayan ölüm cezalarının infazlan askeri darbelerden sonra hızlanıyor. Bir araştırmaya göre, sivil yılların infaz ortalaması 2, buna karşın askeri yılların infaz ortalaması ise 13.5.12 Eylül sonrasında gelen idam cezalarının infazıyla ilgili yasaların raporlarında, "ölüm cezasının yerine getirilmemesinde kamu yararı görülmemıştir" deniliyordu. Bir insanın idam edilmesinde nasıl bir kamu yararı olduğunıı o günlerde pek kimse konuşmamış. Son idamların tutanakları da kısacık; bır savfayı bile bulmuyor. Konuşkan siyasetçiler, ölüme oy verirken susmayı yeğlemişler.B Ölüme Oy Vermektdam Tarih Oldu Utancı Kaldı/ lürey Köse/ Umıl Yayınaltk/ 2004/156s ADAM SANAT HAZİRAN 2004, 221. SAYISINDA DİK DHRSLlKİ l.AİK OKUI.l.A NASIL ÇELİŞİR? / Serner Tanilli l.HYLA lRHİI.I.H SC)YLE^İ / Sclinı İlcri SAİ'l' İAİK: İYİNİN VE KÖTİJNİJN ÖTESİNDE" / Demir Özlü KSKİ BİR DOST GÖZITYLE VEDAT GÜNYOL / Nazan İpşiroğlu BİR EĞİTİMCİ PORTRESİ: KÖY ÖĞRETMENİ / Atalay Yöriikoğlu Ai;il G1NAR / Uğıtr Kökılen DAĞLARCA ÇOGUKLARDA / Yaşar Miraç ÇADOR'DA DİL, YAŞAM, ESTETİK İLİŞKİSİ / Yıldız Cıbıroğlu GÖĞERE GÖĞERE GÖĞE EREN / Mehmet Ergün ÖZDEMİR İNCE ŞİİRİNE KENAR NOTLARI / Ahmet Ada "TUBLJŞ" / Bertan Onaran TÜRKİYE SİNEMASINDA YENİ KUŞAK / Rıza Kıraç KARADENİZ FIRT1NASI / Şemsa Yeğin KAHRAMAN OKUR SÜPER EDİTÖRE KARŞI / Şeref Özsoy SERVER TANİLLİ'YE MEKTUP / Fevzi Kamcleniz YAZAR GENÇLİK / M. Sadık Aslankara ALİ DAYI / Hakan Savlı Karikatür / Ohannes Şaşkal Şiirler : Ali Yüce, Ali Püsküllüoğlu, Müslim Çclik, Roni Margulies, Haydar Ergülen, Süha Tuğtepe, Salih Bolat, Ali Asker Barut, Nazmi Ağıl, Onur Caymaz, Selahattin Yolgidcn, Kadir Aydcmir, Fergun Özelli, Cevat Onursal, Riitta Cankoçak, Hamdi Özyurt, Efe MuratCem Kurtuluş. Yönetim Yeri ve Ya/.ışma Adresl: Küçükpamıakk.ıpı .sok No 17 80060 Heyoğlulstanbul, Tcl (0212) 293 ıl 06, FAX. (0212) 293 41 08 Dağıtım: B1RYAY A $ , ABONEIİK: Abontt lcl (212) 112 83 32 Alx>net faks (212) lll 21 10 Ahonet tmaıl alıonciaiahonft iKi Abonet wcl> www.Abonet.net C U M H U R İ Y E T K İ T A P SA\I 746 SAYFA 7