Katalog

Jüm yaşamın, yani insanlar, hayvanlar, bitkiler kadar bütün varlık âleminin temelinde de yer alıyor oyun. Hatta evrenin oluşumu da oyunsu bir süreç olarak algılanabilir bana göre. M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası S on bırkaç yıldıı, katıldığtm kımı sovlcşılerde sanatm, bu arada elbettc yazarlığın "olma/sa olma/ ı ovun" olgıısu u/eıındt dı ılurııvoıum Katılımcıların bıı ıkısı anclıgıın kıtaplann adını soıup rıot alıvoı, ama gerıvc kalaııların ne dıışıın dukleıı konusunda bılgı edıne mıyoıum bıı tııılu, katıldıkları ıçın mı ağı/larını açmıyotlaı yok sa karsji çikmamak içın nıı sıısıı voılai'' Andığım kıtaplann başında kuşkusuz (ohan 1 Iııı/ınga'nın Homo Ludens ı / Oyunun Toplumsal Işlevi Uzerine Bir Denemesı (Çevııen Mchnıet Alı Kı lıçbay Avrıntı 1995) gclıyor Aı dı sııa bııkaç kıtap aılı daha sıra lıyorum Melın And'ın Oyun ve Bugu'su (Ycnı basımı ıçın bak YKY),() i 'demırNııtku'nıın Oyun, Çocuk, Tiyatro su (O/gur, 1998), D W Wınnıcott'un Oyun ve Gerçeklik'ı (Çevırcn Tııncay Bırkan, Mctıs, 1998), Mehmet Alı Kılıçbay'ın Felsefesiz Sanat ve Oyunsuz Tarih'ı (tmge, 1996) Oyunla ılışkılenmış kıtaplar bu kadar değıl clbctte dılımız de Bunlara sozgelımı Mucclla Ormanlıoğlu Uluğ'un Niçin OyunP'u (Goçebc, 1997), Fuat Bo/kurt'un Semahlar'ı (Cem, ıkıncı basım, 1995), Erhan Tu na'nın Şamanlık ve Oyunculuk u (Okyanus,2000), McvlutOz han'm Tıirkiye'de Çocuk OyunlarıKültüru(1997),BemardSu ıts'm Çekirge / Oyun, Yaşam ve Ütopya'sı (Çevıren Suha Scrta bıboğlıı, Ayrıntı, 1995) vb ekle nebılır ılk ağızda Sonra surelı yayınlarda, o/elhkle bılım dergı lerınde oyuna ozgulenmış pek çok yazıdan da soz edılebılır Nc var kı konuyla ılgılenenler bılımulerle duşuncecıicr genel de Benı şaşırtan, sanatçılar tara fından oyuna ozgulenen çalışma ların azlığı } ladı dıyelım bu alanda kuramsal çalışmalar orta ya kuymakta zayır kaldılar, lyı de yetcrlı bir bırıkım yansıtıyorlar mı pekı bu konuda^ Ne yazık kı buna olumlu yanıt verebılmek de gııç galıba Kuramsal çalışma yapmamalaıı bir yana, uretımde bulundııkları alanın ozune değ gın sanatçıların boylcsıne savur ganlık sergılemelerı doğru mw> Sanatın herhangı bir dalında urctım yapmaya yonelmış bırının oyun konusunda yeterlı bir bırı kıme yaslanmayışı, onun yoksul luğunıı da gosterme/ mı aynı za manda' Oysa yaratıvı kurgulamaktakı payı şoyle dıırsun, tum yaşamın, yanı insanlar, hayvanlar, bitkiler kadar bıılun vaılık âlemının te melınde de yeı alıyor oyun I îat ta evıenın oluşumu da oyunsu bir sureç olarak algılanabilir ba na gore Lvrenın oluşumunu oyunsu bir suıece bağladını/ mı, vaıın sı/ hesaplayın gerısını Bıı du rumda ınsanın ayağa kalkışından hayvanlaıın otuşup koklaşması na, bıtkılerın aldanıp uyanışın " Oyunu yapmak, oyun dan ınsanın bııevleşmesıne her ne goruyorsak çevremı/de, bu tun bunları da ovunsu surcçlcrle ılıntılendırmck olanaklı halc ge lecektır kuşkusuz1 KAVRAM OLARAK OYUN Mehmct Alı Kılıçbay, Felsefesiz Sanat ve Oyunsuz Tarih adlı kıtabının yaldaşık onda bırlık bolumunıı, Metın And'la "oyun uzerıne" yaptığı soyleşıye ayır miş Kılıçbay, And'la "kavram" bağlamında bir açılımın kapısını aralamaya çalışıyor "Bana oyle gelıvoı kı butun sınıulasyonlara oyun dıyoru/ Evrenin yaradılışı nın ve dının bir sımulasyon ol masına rağmen neden ona oyun demıyoruz da, onun başka bir bıçımı olan buyuye oyun dıyo ruz1" Buna karşılık And'ın soyledık lerıne goz atmaya ne dersınızı* "Oyun yalnız oyalanmak ıçın yaptığımız bir şey değıl, ama baş langıçta ınsanların kozmosla alış verışıyle ılgılı Insanoğlunun de ğışmeyen bir yanı cvrenden kor kusu ve onunla devamlı hesaplaşma ısteğı " "Oyun kelımesı esrarengız bir kelıme Butun araştırmalarıma ve u/manlara danışmama rağmen oyun kelımesının kokunu bula madık Turkçede bu tek ke lıme uzerınde kalmışız ve bunun anlamlarına sığınmı şız Bunun nedenı de, koke nınde hep aynı yerden fışkırı yor olnıası Evrenden kaynak lanan bir kelıme " "Çocukların oynadıkları oyunların coğu cs kıden buyuklerın rıtuel olarak çok onemlı durumlarda başvur dukları şeylerın devamı ( ) Yanı butun çocuk oyunları bu rıtuel lerın kalıntısı" (84 vd ) Cınsellık ıçeren oynaşmak, oy naş, oynak vb sozcukJer u/erın de de duruyor Kılıçbay And ıkılısı doyumsu? tatlar sunan soyle şılerınde And'la Kılıçbay farklı farklı dıı^uncelere kapı aıalıyor sureklı ()megın Kılıçbay, "Oyun cıddıyel alanının dışında bclırlenen bıı alan olmakla btra ber kendı kuralları ıçınde son derece cıddı" derken Metın And'sa ^unu sovluyor "()yunu î!;, ı^ı oyun gıbı yap nıak demek /aıen uddıyetle oyun tarafmı bir arava getırmek anlamına gelıyor Yalnız şu fark var Oyun alanı daınıa o/gurluk alanı oluvor, kıırallarına rağmen ozgurluk alanı oluyor Dığer ta rafta bııtakım baskılar, sınırla malar var' Kıhçbav surduruvor ' Oyun alanının bir bas.ka ozgurluk ge tırdığını du^unuyorıım C.alıba ben ıle benı karşı karşıya getıren bir alan gıbıme gelıvor Ovsa cıd dıyet alanında benımle sen kaışı kar^ıva gtlıvoru/ Ben benle kal dığım ıçın mı oyunu bu kadar çok sevıyonuf'" (89, 90) D W Wınnıcott'un belııttıgı u/ere "ovun mııthış hevctan ve ıtn bir şey (68) aynı zamanda YASANILANI KURMAK İÇİN OYUN (ohan Huızınga, Homo Ludens'e şu satırlarla gınvoı 'Oyun kulturdcn daha eskıdır Nıtekım kultur kavıamını nt ka dar daıaltsak da, bu kavr.ını her halukârda bir ınsan toplumunun varlığını kabııl etmektedır ve hayvanlar kendılerıne ovun oy namalaıını oğretmesı ıçın ınsanın gelmesını bLKİememısJerdır Kubkusuz, şunu hıç çekınmeden ıfade edebılırı/ Insan uvgarlığı, genel oyun kavıamına hıçbır (e mel ozcllık katmamıştır " (16) Şu saıırlan da Gelişim Hayvanlar Ansiklopedisı nılen (( ılt 3,1981,8()5)aktarıyomm "Genç kuşlaı ıçın oyun oğ renme sureunın temel bir bolıı mudur (hrıstmas adasından uç muş genç bir kus,, denız ustunde ve tthlıkesız bir yontemdır Ger çckte ovun bir kiüjiın kısa ve tehlıkclı ya^anıında, ikint.il ve tehlıkcsız bir yanılır " Ovleyse bız oyun ıçın, ya^anı lanııı venıden kurgulanması, hat ta kuıulması da dıyebılırız kaba ca ()/demır Nutku, Oyun, Çocuk, Tiyatro nun daha "Cıirış"ın defciıvurguyu yapma gereğı du yuyor "Kısatası, ınsanoğlu doğuştan homo ludens'dır yanı oynayan ınsandır llkel ınsanın çeuesını tanıması, oğrenmcsı, bugı edırı mesı ve sanatı oyunla basjamıştır, bıı ınsanın vaşamını vaı cden kultur, ovundur Uvgarlık gelış tıkçe homo ludens'e bir yenısı, homo sapıens, yanı du^unen ın san ckJenmıs.tır ( ) Buna, oyunun entelektuel duzcyc çıkması da denılcbılır Bu a^amada, oyun, artık genellıkle 'fıkır cımnastığı' denılen, duşuncenın oyunu du rumuna gelmıştır Sanayı Devrı mı ıle bırlıkte, bir uçuncusu, ho sevınunın, ıyımserlığın de vıtırıl mesı anlamına gelecektır Nut kıı'nun çok verınde olarak vur guladığı gıbı oyun o/ıı geıeğı lyımser bıı dunva goruşune da vanıvor çunku, bu çerçevede ıyımser bir eoğralya, lyımseı bir evren yaratıyor kendısıne Bunun ınsan yaıatıcılığını nasıl tetıkleyebıleceğı apaçık ortada YARATMAK İÇİN OYUN Wınnıcott a gort "Bıı çocuk ya da vetışkın ancak oynarkcn ve sadece ovnarken yaratıcı olabılıı vc butun kışılığmı kullanabılır, bırey de kendını ancak yaratıcı olduğunda keşfedebılecektır " "Oyun ovnamanın onemlı bir cvellığı"dır bu "çocuğun ya da yctışkının oynarkcn ve belkı de sadece ovnaıken vaıatıcı olmak ta ozgur olduğu" (75,74) Wınnıcott "Çoğu bırey yaratı cı vaşamadan yeterınce nasıbını almıştır, bıı vu/den hayal kıııklı ğı ıçınde hayatlannın buyuk kıs mında yaıatıcılıktan u/ak, adeta bir başkasının ya da bir makıne nın yaratıcılığına tutsak yaşadığı nı fark edebılır " (88) O/demıt Nutku, oyunla yara tıcılık arasında sanata gıden yo lun da altını çizıyor "Oyun ıle mu/ık, ovun ıle şuı ıç ıçedır ( ) Tum ntuellerde, şarkı soylenır dans edılır ve oyun oynanır Oyunun uyum ve tartıma donuşmesıyle sanatsal yonelışın ılk adımları atılmış oluı " "Karşısında kendını çare sı/ hıssettığı doğava meydan okumanın bılıncıne varan ılkel ınsan, bu bılgısını, duygularını belırttığı taıtımlı hareketleı, ses ler ve danslarla topluca değer lendırmıştır Doğanın ınsan yaşa mını sureklı etkı altmda tutan gucune karşı, o da doğal olanı değıştırerek ustun luk sağlama yolları ara mıştır " "Boylece, ınsanın doğa ıle ılışkısınde buyu varol muş, çeşıtlı gıysıler, maskeler, tartımlı hareketler, gı zemlı sesler, doğal olanın dı şında kalan stılızasyonu, baş ka deyışle sanatsal anlatımı getırmıştır tnsan, doğa karşı sına, kendı yaratısı olan yapay doğayı getırerek sanat dedığı mı/ ımgesel yaşama gırış yap mıştır " (47 vd ) Insanoğlu, oyunla yaşamı yenıden kurarkcn sanat yapıyor, yaptığı sanatla bu kez de olume meydan okuyor Mehmet Alı Kılıçbay, eleştırel okumalarının ardından şu değerlendırmeyı ge tırıyor konuyla ılgılı olarak "Olumun hayatın ıçındekı var lığı, daha doğnısu, hayatın anıacı olarak hep orada duıması, haya tın kendısını bir oyun halıne ge tırmektedır" " l ler olum bırey seldır Ama aynı zamanda kol lektıftır Her olen, kendısıyle bir lıkte dunyayı oldurmekte / dun ya onunla bırlıkte olmekte, tanhı sona erdırmektedır Ama bu ne bir oyunbo/anlık ne de mızıkçı lıktır Dunyanın oyununu ovna yan ınsan / oynamaktan başka çaresı olmayan ınsan, odulunu alınca oyundan çekılmekte, ama oyun devam etmekte / etnıemek tedır" (80,81) Gele gele nerevc geldık, sana tın bir "olum oyunu ' oluşuna mi'' Oyun, Çocuk, Tiyatro üstte soldan sağa "Felsefesiz sanat ve oyunsuz Tarih" Mehmet All Kılıçbay "Oyun ve Gerçekllk" D W Wlnnlcott, "Homo Ludens / Oyunun Toplumsal Işlevi üzerine Bir Deneme" Johan Huizinga Altta soldan sağa "Oyun ve Bugu" Metın And, "Oyun, çocuk, Tiyatro" özdemlr Nutku yuzcn yapraklara dalışlar yapmayı sever, atmacalar, gerçek avları ıçın alıştırma yapmak amacıyla, yemeyeceklerı şeylere de saldırır lar Lrıskın penguenlcr, yuzen buyuk bu/ parçaları ustunde de nız anaforlanyla boğu^maktan hoşlanır, anafordan kurtulunca da bas,ka bir buz parçasına yu/e rek oyuna yenıden ba!;larlar Erışkınler ıçın oyunun, karçı tın se kur yapma ya da bir toren (kuşbıümtılerın bunu ıncelcmcsı gerekır) olduğu sanılır, buna karşılık, genç kuşlar ıçın oyun yaşamayı oğrenme yolunda doğal mo faber yanı çalışan (emekçı) ınsan ortaya çıkmıştır Oynayan, duşunen ve emekçı ınsan sentezı bir tamamlanma, bir sonuçtur Ancak sanayı ve teknolojı dunva sinın hızlı gelışımı, ınsanoğlunu, farlunda olmadığı bazı açmazlara goturmuştur" (14, 15) Gorulduğıı gıbı insanlar, sana yı toplumunda oynayan dıışunen yanlarını yıtırıp mekanık hale ge lıyor1 Bu aynı zamanda ınsanın kendısıne yabancılaşması anlamına da gelıyor kuşkusu/ Ne demek bu1 Kabaca yaıatıcılığını yıtırmesı demek1 Bu ıse, yaşama Sanatçılar ne duşunuvor bu konuda bılmıyorum •ınıa vııkarı da andığım beş kıtabın da bu vo la gırenlere onerılebıJecek temel kıtaplar oldıığunu çok ıyı bılıyo rum Hele okuyun, bakalım sız ne duşuneceksınız'' • K İ T A P S AYI 7 7 4 SAYFA 24 C U M H U R İ Y E T