Katalog

AYŞE EZİLER KIBAN 0. Kendine bakış en, dedığını varlık 1903'te bır 8 I Iazıran sabahı, sckıze doğ ru Bruksel de dunyaya geldı " Kcndısınc hep bellı bır ıi7aklıktan bak maya çalışmış olan yazat yapıtlannda kcndı yaşamından o7ellıkler bulmaya ça lışanlaıı duş lurıklığına uğratınıştır Yapıt larıyl ı yaşamı arasında yışamoykusel benzulıkkr bulmaya çalışanlara da kaı şı çıkmış "bır ya7arın gerçeklığı kıtapla ıındaaıanmalıdn"demıştır Yourcenar a gore, gıdcrek daha az okuma bılen bır topluına seskncn basın v< kıtle ıletışım araçlanyla abartılan yaşamoykusune gos tcnlcn aşırı mcrak gunumu7un ozellığı" O7yaşamoykulennc(e, kendını kıtaplarun da ıfade edcn yazarı değıl, hep parçaları na aynlmış, çelışkılı, değışken, burada sakJanan, orada gorulcn bırcyı de ınccle meye çalışırız "Kımı zaman bıreyın bır golgesı ya da benzerı olan kahraman ko runma ya da kahramanlık duygusuyla yansıtmaya katkıda bulunur, ama bunun otesınde, gerçek ınsan, tum bır yaşamıy la, ıcınc smlamayan bır gi7 ıçınde yaşar ve oluı" ("Mıshıma ya da Boşluğun Go nınusu" ss 197 198, Mısıhımaou la Vı sıon uu vıde) Kendı yaşamoykusunu yaz mış bın olarak, yaşamoykusu yazarlarına aııfayışla yaklaşır " Yaşamoykusu yazarla nnın, ısteyerek, kotıı nıyetlı olmadıklann da bıle nercdeyse hep yanıldıklarını, çun kıı so7iınu ettıklen ınsanlar konusunda yuzeysel bılgılerı olduğunu, herkesten daha ıyı bılecek konumdayım" der (Sev gılı Anılar(*) s 744, Souvenırs pıcux) Yourcenar, kendı yaşamoykusunu hazır layanlara da epey zorluk çıkarmıştır On lara tuzaklar Icurmuş, belgelerı kaybet mış, ış ışten geçtıkten sonra gondermış, lusacası onlara dırenmıştır Kendısı hak kında yapılabılecck saptamalan, yorum ları, çozumlemelerı tahmın edebılecek kadar deneyımlı ve bırıkımlı olduğu ıçın de bunlan hep kendı ozyaşamoykulerın de ISevgılı Amlar, Ner1 Sonsuzluk (Qu oir1 L'eternıte), Dunyanın Labırentı (I abynnthe dıı mondel] açıklamış, bır anlamda muzıplık yapmıştır Yourcenar, hep hıcbır sınıflandırılma ya gııemeyecek Dir kışılık ızlenımı ver mıijtır Kcndısıne sunulan payelere hep kayıtsı/lıkla halta bıra/ da kuçumsemey lc bakmıştır Konferans, akademı uyclığı gıbı çağrılara, unvan verme dıleklerıne hep sakınımla yaklaşmış pek azını kabul etnııştıı Nedense hep Atlantığın "karşi taranndaydı" Bir 'Öteki': Marnuerite Yourcenar Ben herkese aıtım' demıştır Baba kız, Bırıncı Dunya Savaşı'na dek bırçok yere gıderler Parıs, Gıınev Fran sa, Hollanda vc hcr yaz, akrabalarının bu lıınduğu Belçıka Kuçuk ki7 evdt O7el oğrctmen cşlığınde oğıenımıne başlaı, eğıtım araçlan çok farkLdır Muzeler.kla sık tıyatro oyunları vc yaşına gorc çok ılc rı olan klasık yapıtlar Savaş donenıını In gıltcrc'dc gecırırler Yourcenar, Ingılızcc Yunanca ogrenır, babası da ona Latınce oğretır On beş yaşındayken Fransa'nın guneyıne donerler Ozel yaşamında çok uçarı olan babası, kızı ıçın çok ıyı bır eğı tımudır, ona çok ıyı bır bıçımde Yunan ca ve I atınce oğretır Bu yetkın cğıtımın ızleıı Roma ımparatorlarının en Yunan lısı Hadrıanus'a yansır Yourcenar'tn de ğer verdığı ıkı konu vardır Bılgı, bılgelık ve kultur tarıhı konusunda genış bır bı rıkım On dokuz yaşındayken babasının parasal desteğıyle ıkı şıır kıtabı yavımlar Babasıyla oyun olsun dıye bııldukları bır anagram, soyluluk ekı"de"nun de atılma sıyla yayın dunyaMndakı takma adı, 1947 yılında ABD'de yasal adı olur Lıscyı bıtırdıktcn sonra (1922) unıver sıte oğrenımı gormek ıstemez, bunun ye nne bır yandan Avrupa'da gezerken bır yanda da çağdaş tarıh, sosyalızm ve anar sızmın kuramcıları, 19 yuzyıl Alman ve Ingıbz duşunur ve şaırlerı, 1 lınt ve Uzak doğu metınlcrı uzerındc çalışmalannı surdurur, hatta çevırıler yapar, matema tıkle cıddı bır bıçımde ılgılenır Babasının olumunden sonra (1929), Fransa, Belçı ka, Hollanda, ttalya ve Orta Avrupa ul kelerını dolaşır Hep çok ağırbaşlı, odun vermez buyuk bır ya/ar olarak tanınan Yourcenar, 1930'larda, gırdığı hcr toplu luğıı etkıleyen Jean Genet havasında, de lıkanlı davranışlı bır gcnç kadındı Es mer mavi gozlu dolgıın dııdaklı bıldığı nı okuyan Lu kadından pek az yaşamoy kusıı çakşması soz eder Çok soylu bır aı lcnın kızı olan bu kaçak, kırne, neye, ne /aınan karşı çıkacağını çok ıyı bılıyordu Içınde bulunduğu duzene saygı duyuyordu, ama var olmak ıstıyorsa bu duzenın alışkanlıklarından, ttrbıye anlayışından kurtulması gerektığını de bdıyordu Bu donemde yazar sık sık Avusturya ve ltalya ya gıder, zamanının çoğunu Vuna nıstan'da geçırır Yunancayı, Antık vc Modcrn Yunan yazınını çok ıyı bılen ya zar, en eskısınden en yenısıne kadar pek çok yapıt okumuş, pek çok şıırı Fransız caya çevırmıştır Kendı donemınde bır kadunîn Antık yazını ve dıllen bılrnesı çok a7 gonılmekteydı Ustelık bılgısı ders kıtaplarının donmuş bdgderıyle de sınırlı değddı Vırgınıa Woolf'la tanışıp lngdtere'den dondukten sonra 1937'de, çok uzun su re bırlıkte yaşayacağı, Fransızcadan tngı lızceye yetkın çevirıler yapan kendı yaşın dakı Grace Frıck de tanışır Yourccnar hep kadınların erkekler kadar ozgur ol mâlarını, hıçbır onyargının onları durdurmamasını ıstemışse de femınızm ona hep kolay bır savaşım olarak gorunmuş tur Kadınlıkdurumu.evlılık, çocuğa.er kcğc boyun eğme, erkekle aşk konuların da çok sert ve ağır sozcukler kullanmış tır Arkadaşı Frıck de kırk yıl boyunca keyıfler, acılar, duş kırıklarıyıa dolu aynı cvı paylaşarak, ncredcysc cvlı çıftlenn yaşamını, bır başka deyışle çok eleştırdığı yaşamı surmuştur Otu7 dort yaşındakı yazar, Yale Unıversıtesı'nde doktora ya pan arkadaşıyla ABD'ye gıderek, kışı orada gcçırırken zencı yazını de tanışır Ye rınde duramayan Yourcenar, once Qu ebec'e gıdcr, sonra çok sevdıgı Caprı'ye doner ve bır ıkı haftada Bır Olumu Ba ğışlamak ı( 1) (Coup de gıâce) yazeüktan sonral939 yılında Parıs'e oradan Yahu dderııı yaşadığı acı olaylaıa taıuk olduğu Avusrurya'ya, oradan da Yunanıstan'a ge çcr Lrtesı yd I rıck'ın çağrısı u/erıne altı aylığına gıttığı ABD'de on bır yıl kalır Bu zaman ıçınde çeşıtlı dergdere maka leler, denemeler, şıırler yazar, 7< ncı şıırın dcıı çcvııder yapar, tıyatıo oyunlaıı seı gılenır Değışık eyaİetlerde konfcranslar vcrıı, unıversıte cuploması olmadığı hal de unıversıtede ciers verır Savaşın bıtı mındcn hemen sonra Fransa'ya doncıck onceden Lozan'da bır depoya bıraktığı vc ıçınde kjşısel eşyaları bulunan sandık ları alır Hadrıanus'un Anıları'nın(2) (Mcmoıres d'Hadrıen) uçuncu kez yazd mış el yazmalarını bukınca tasarısını ye nıden ele alır Yourcenar, kıtabını New Mexıco, Guney Carolına'da yazar, New York vc Boston'da ıse bır yandan kıtabı ıçın araştırmalar yaparken bır yandan da kıtabı uzcrınde çalışmalarını surdurur, da ydını da bu uğraşa ayırır 1950 yılında Frıck'le bırlıkte Monts Descrt'de "Petı te Plaısance" adını verdıklerı kuçuk bır cv alırlar, yazar romanını burada bıtırır Ronıan 1951 'de Parıs'te yayımlandığında hıç beklenmeddc bır başarı elde eder, 1952 de de I emına Vacaresco odulunu kazanır 1953 55 yıllarını îngdtere, tskandınav ulkelen, annesinın babasının buyu duğıı, akrabalarının ycrlcştığı Kuzey F ransa ve Belçıka'da geçırır Bu gezder sonrasında ozyaşamoykusel olan Kuzey Aışivlerı (Arcnıves du Nord) ve Sevguı Andar'a (Souvenırs Pıeux) başlar Aynı vıllardal Iadrıanus'un Andarıl ııck ınçe vırısıyk ABD'de yayımlanır, bır dc odul kazanıı Uzun bu sure kalacağı ABD'ye clonuşunde, değışık unıversıtekrde kon fcranslar verır, denemeler yayımlar 1955 yılından başlayarak daha çok çağdaş top lumdakı kotulukleı cksiklıkkı ve acılar la çok yakından ılgılenır Avnıpa vc AB D'de ınsan hakları bariş taraftarı nukle cr cncrjı karşıtı, hayvanların vc doğal çev renın korunmasıyla ugı aşan pek çok top lulukta etkın olarak çalışır Bu duyarlılı ğı yalni7 yanıtlarınd.ı oıtıık olarak degü gazetc ya/Lları ve açıklamalarıvla da bc lırgmbırbıçmıdegosterıı 1961yılıl rick 'lc yaptıkları Mısır yokuluöuyla başlar baharda ABD de devam edeı once gu ncy eyaletlerını dolaşırlar Mıssısıpı'yı 17 leyeıek New Oıleans a ulasirlar Yource nar, sıyah ırkın yaşadığı yoksulluğa hak sızlıklara, beva/ Anıeııkalılarla eşıt hak lara sahıp olmak ıçın verdıklcrı savaşıma bır kez uaha tanık oluı Hazııan avında Smıth College kendısınt Doktor honorıs causa unvanını veııı 1963 te bır vandan Zcnon(3) (dııvre au noır) ıı/erındc ça lışmaya başlar, bır yandan da Polonya, Avusturya, Ku7ey ttalya ve Çekoslovak ya'da yolculuklaı yapaı Ya/ aylarında ABD'ye donerek 1965'te romanını ta manılaı 1968'ıl ransa'da oğreııcı olayla rının ıçınde geçırır Yapıtı ışte bu buna kmlı guıılcr Jc yayımlanır vc gcnc umuJ madık bır başarı sağlar Sessızce geçırdı ğı uzun yılların sonunda aitmış beş yasın da unu doruktadır ABD de Bowdon College, Doctora honorıs causa unvaııı verır Yıl sonunıı Kuzey Pransa ve Belçı ka'da geçırdıkten sonra I cmına odulunu almak u7ere Parıs e gelır, bıra7 Guney Fransa'da gczdıktcn sonra ABD'ye do ner, Bırkaç denemeyayıAlaı çevııı yapaı 1970'te Fransı/ Dılı vc Edcbıyatı Belçıka Kralıyet Akademisi kendisinı yabanci uye olarak seçer Ertesı yıl, Bruge'dc bır surc kaldıktan sonra, I lollanda ya geçerek Sı lık Bır Adam'ın (1 Jn hommc obseur) geç tığı yerlerden bın olan rexel Adasi na gı der Ha7iran ayında Fransa'da onur ma dalyasiyla odıulendırıldıkten sonıa AB D'ye aonerek Sevgılı Anılar'ı yazmayı surdururken bırçok denemesı de vayıııı lanır Frıck'ın sağlığının 1971 den başla yaıak ıyıce bozulmasiyla zamanının bu yuk bır bolıımunıı ABD'de geçırır 1972'de once Colby College, Doctora ho norıs causa unvanını verır, ardından Mo naco'da 1974'te Buyuk Kultur, 1977 dc Fransı/ Akademisi odullerınc layık go ruluı I rıck ın altı yılda yapabıldjgı yet kın çevırıyle Zenon (The Abyss) 1976 da ABD'deyayımlann Sonıakııkıyıl,! ııck 'le yolculuklarla gcçer Alaska Boston Napolı Arkadaşuıın ağırlaşan hastalığı nenenıyle "Petıte Plaısance'Vla ıi7iın su re kalan Yourccnaı, yetmış beş yaşında bıtkıbılıme ve Japoncaya merak sarar Akan Su Gıbı'yı(4) (Lau quı couk) du zenler, Sdık Bır Adam a son biçimını ve rır 1979 yılının aralık ayında, hastalığıy la buyuk bır guçle ve ınatla savaşan Frıck olur Ertesı yılı Fnck'ın gerçekkştıremc dığı bır tasarıya katkıda Dulunmak uzere Jerry Wılson ue Florıda'ya gıtmek zorun da kalır Bundan boyle genç adam Your cenar'dan hıç ayrılmayacak, bırlıkte Ka rayıbler'e, Guatemala'ya veYutacan a gı deccklcrdır Tam gemıye bıncceklen sıra da Fransız Akademısı'ne uye seçıldığını oğrenır Uç yuz yıldan ben Fransi7 Aka ciemısı'ne seçılen ılk kadındıı Boylece, kadın duşmanı bu kurumun kubbcsı çokmeden "Madame' so/cuğu kullanıl mış olur 1981'dekatılacağı Fransız Aka demisi'ne kabul soylevını, gıydmesı zo runlu cuppe yenne, Yves Saınt I a urent'ın kendısı ıçın tasarladıgı elbıseyle vererek de gelcnekkre karşı çıkar Yoku luk donuşu ABD'nın değışık kent ve bol gelerını, Ingılterc'nın doğal parklarını, ta rıhı ycrlerını dolaştıktan sonıa Danımaı ka'yagıderekmıi7elenge7er Akademı yc katılım torenının aıdından Maısilya uzc rınden Cezayır'e gıdcr, uzun sure Fas'ta kaldıktan sonra Tanca'da, Akan Su Gı bı'nın onsozunu yazar Avrupa'da bır su 1. Yaşamytriculuğu Zengın ve soylu bır aıleden gelen Fran sız M ( de ( rayencour de Belçıkalı F de C de Marchıenne'ın tek kızları olarak Bruksel'de doğar Doğumdan hemen sonra annenın olumuyle baba kızını ala rak Kuzey Fransa'ya gıder Yourccnar'ın yaşam boyu surccek yokuluklan ışte boyle başlar Yourcenar yolculukları sırasın da yoğun bır bıçımdc çalışır Arastırma yapar, okur, oğrenır, dusunur, tasarlar, ya 7ar, çevınr, du7eltır, elektronık postanın, faksın olmadığı yıllarda ıletılerını yayı nevlenne, dergdere 7amanında gondenr Oduller kazandiğını, saygın kurullara se çıldığını, onursal doktor unvanları aldığ ını çoğu kez yokuluklarında oğrenır Ya şamında vc. kıtaplarında sınırsız bır 07 gurluk tutkusu gorulur Ona gore, gıtme yı, başkalarını gondermeyı, burada ya da başka yerde olmayı, dunyanın obur ııcıı na, seruvenlerın sonuna, herhangı bır ye rc gıtmeyı bılmek gcrckır Senıven duş kıınu, gezgın babasından değıl, "arkada şından", "yaşlı bır bey"den aldığı ders, ozguı yaşanıa sanatıdıı Bu sanat ne sınıı, ne dıışunce, ne de zorunlu ahlak di7gesı nı kabul etmektır I Iem her yeıdedıı, hem hıçbır yt rdc Bııyuk bır ıçtenlıkle, "bırçok kulturum olduğu gıbı bırçok ulkem var SAYFA 8 Hep çok ağırbaşlı ödun vermez buyuk bir yazar olarak tanınan Yourcenar 1950 larda glrdlğl her topluluğu etkıleyen Jean Genet havasında delikanlı davranışlı bir kadındı J C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AY I 7 20