Katalog

O K U R L A R A Sanatçı bir aileden geliyor Zehra îpşiroğlu. Yazar Nazan îpşiroğlu ile Sanat Tarihçisi Mazhar Şevket îpşiroğlu' nun kızi. Anneannesi bir dönemin ünlü çevirmenlerinden Seniha Bedri Göknı'l, halası yazar Müfide Ferit Tek. Zehra îpşiroğlu 1967yılında Avusturya Lisesi'ni bitirdi. Aynı yıl girdiğiîstanbul Üniversitesi EdebiyatFakültesi Alman Filolojisi'nden 1971 yılında mezun oldu. Oğretim üyesi olarak gırdiği akademik yaşamını profesör olarak sürdürüyor. Tiyatro Eleştirmenleri Birliği, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği ve Türkîye Yazarlar Sendikası üyesi de olan Zehra îpşiroğlu şimdilerde Almanya da yaşıyor ve çalışmalarını orada sürdürüyor. Tiyatro. sinema ve edebiyat alanlannda ödülleri de bulunan Zehra îpşiroğlu, son zamanlarda yayımladığı "Alımlama" yöntemini edebiyat ve sanatın çeşitli alanlarına uyguladığı yapıtlarıyla dikkati çekiyor. Yiyatro eleştirmenimiz Dıkmen Gürün Uçarer Zehra Îpşiroğlu ile bir söyleşi yaptı, Ayşegül Yüksel Hocamız oyunlannı, Nihal Kuyumcu da çocuk kitaplarını değerlendirdi. Bolkitaplı günler... TUKHAN GÜNAY hissettirüiyor, Yemni bu noktada Descartes'tan ("dıreniyorum, o halde varım") başlayarak tüm Idasik bilimkurgıı romanlarına gönderme yaparak gerçek sanal ilişkisini irdeliyor. Roman karakterlerini de sinema yıldızlarına bcnzetmeleri, sanal gerçeklik içinde olduldarı düşüneesini güçiendiriyor. Romanda eşit ağırlıkta karakterlerden bahsettik ama kadınlar doğal bir şekilde ikinci planda bu anlatımda. Kıısıırsıız fiziksel görünümleriyle bir erkeğin fantezisinden çılcmış gibiler. Bridget Fonda, Kim Basinger, Daryl Hannah (Blade Runner'daki android denüiyor ama tabii bu Sean Yoııng da ola bilir), Demi Moore benzeri kadınlar, ki bu benzetmeler romandaki erkek karakterler tarafından yapılıyor, oyuncu olarak değil, oynadıkJan bir rolle beliriyorlar, bıı da kuşkusıız fantezi unsurunu arttıran bir öğe olarak dikkat çekiyor. Ayrıca Beyoğlu'nda yeni kurdukları krallığa "Beylik" adını vermeleri de erkek egemen bir îantezinin bir ürünü. Kadınların çekici olmaJarının ötesinde çok yoğıın cinsel arzularla donatılnıış olmaları, çocuksıı bir saflık taşıyor, bıı da romamn sonıı hakkında bir ipııcu aslında. Çünkü romamn ortaları na geldiğimizde arrık tek merak ettiğinıiz sorıı lcalıyor geriye: kimin fantezisi bu? Başından beri tahmin ettiğimiz seçeneğe doğru gidiyor. "Çözücü"yü bir bilinıkurgu mu yoksa bir fantezi mi olarak değerlendirmek konusunda biraz kararsız kalmıştım başta; bilimkurgu, fantezi türiiniin biralt tiirii olmasına rağmen, bu iki türü birbirlerinden ayıran baş lıca özellikler vardır. Örneğin Mary Shelleynin "Frankenstein" romanıbirbilimkur gu örneği iken, Bram Stoker'in "Drakula"sı bir fantezidir. Aslında benzer bir anlatıma sahip romanlardır ama Frankenstein'in bilimsel bir araştırma sonucu yaratılmış olması onıı Drakıua'dan farklı kılar. Sadık Yemni bu iki tür arasında gidip gelen bir türde yazmıs "Çözücü"vü, sonuçtaLelki bilimkurguya daha yakın duruyor ama psikolojik an lamda bir fantezi ürünü olarak kalmasını da sağlamış romamn. Son olarak romanda gözüme ilişen bazı detaylardan da bahsetmek istcrim, sayla c X)'daki şemada yer alan isinılerin arasında Hayri auını görmek beni şaşırttı, çünkü bu isimde birisiyle tanışnıamıştık, Yılmaz'ın adını söylemek yerine I layri adını kullandı ğını tahmin edebiliriz belki ama bunca isim arasında akıl karıştıran bir durum olmuş. Ayrıca s. 195de "Ayşe hariç hiç kimsenin ebeveyni, kardeşleri falan pelteleşıneıııisli. Sevilen, hasreti çekilen, daha da önemlisi gcçmişi besleyen ana damaı laı olan aile lertleri sınırdışındaydılar" ılenme sine rağmetı, Avusturyalı (.atty'nin Istanbul'a babası ve er kek kardeşi ile birlikte geldiğini bildiğimizden, otel odasında onlara ncolduğııruın anlatılnıış olması ıla gerekirdi. Bıınlaı elbetteönemli kıısıırlar savılmaz ama bilimkıırguda tutarlılık özellikle çok önemli olduğu için dikkatimi çekti. "Çözücü"vü özellikle lantastik roman meraklılarının severek okuyacaklarını tahmin ediyorum, okumadan önce yanınıza bir Beyoğlu haritası alırsanız daha da zevkli olııvoı. Roman da bir de komik ıınsurdan söz etmek gerekir. Yemni çok se vinıli bir dille ya/.dığı için roman bittiğinde çok olumlu dııy gulaı bııakıyor. Bir karakterin bıı durıınılar kaışısında (!unıhıırbaşkanına telefon etmeyi düşünmesi va da zombi ınarka çakmak (hemen ardındaki tümcede uvmge/.er gibi ılavranması ile birlcşince) beni gül düren yerler oklıı. • www.yazinsanati.com Çözücü / Sadık Yemni / Evc rcst Yayınları / 2001 / 42') s\ SAYFA 3 Blr ErtBflin Fanteztei uda, çömezleriyle sohbet ediyormuş bir gün, gerçek sandığımız dünyanın aslında rüya olabileceği fikrini atmış ortaya; belki de başka yaşamda, farklı bir varlık, uzunca bir rüya görüyordur, gerçeklik kavramı insanın algılarıyfa sınırlı olduğu için, bu gördüklerini gerçek sanıyordur demiş. Buda'nın bıı sözleri üzerine müritle rinden biri "peki ustam, kimin riiyası bıı içindeolduğumuz?" diye sormuş. "Ilk uyanan kim ise onun rüyası" diye yanıtlamış Buda. "Matrix" lilmlcrinin ardından farklı bo ııtlarda gerçeklik sadece filozoflann ilgietıdiği konu olmaktan çıkıp gündelik tar tışmalara girdi. Aslında konuyıı ilk ke/. "Devlet"de işleyen Platon'dan beri, henıen her metafizik kııram gerçek ile sanal arasın daki incc köprülere değinmiştir. Rene Des cartes, Buda'nınkine çok benzeyen rüya hipotezini araç kullanarak "düşünüyorum, öyleyse varım" sonucuna ulaşmıştır. Sadık Yemni'nin "Çözücii" romanını okıırken aklıma henıen rüya hipotezleri gcldi, roman boyıınca başka bir gerçeklik içi ne itilen insanların hikâyelerini okııduğumdan değil sadece, daha önemli nedeni 430 sayfalık roman boyunca roman kahramanın kim olacağına karar veremememden kaynaklanıyordu. Romamn ilk sayfalarından beri tüm bıı anlatılanların bir fantezi olduğunu biliyordum ama romanda adı geçen karakterlerden hangisinin lantezisi iui ondan ernin değildim. Aynı Buda'nın hikâye sinde olduğu gibi, kiınin ıiiyasıydı bur1 B Çdzücu nırıyor, hangisi kahraman, hangisi önemli, hangisinin kaderi romamn kaderi ile örtüşe cek, bunların hiçbirini bilmeden okuyoruz. Bize yirmi altı karakter tanıtıyor bu bölümde Yemni, biri fahise, biri kiraJık katil, biri C.IA ajanı, vb.. Bunların her biri 19 Ağustos giinü sabahın ilk ışıkları ulukta belirmedcn, saat 4:41'de ne yapıyorlardı bıınıı anlatıyor. Çoğıınıın o anda yaplıkları arasında benzerlikler var, sevgilisini yatakta bırakıp, paralan alarak kaçan Kadınlar çoğunlııkta, erkekJerde ise bir cinayet ya da soygun arifesi bu anı belirliyor. Beyoğlu'nun dört kilometrc karelik bir alanında (Ctiimüşsuyu'ndan, Mete caddesine, oradan repebaşı'na kadar bir alan) geride sadece 26 kişinin kaldigı bir rüya başlıyor. Ama aslında, Yemni'nin rüyası bir türJü başlayamıyor. Romamn en hoş özelligi olan "kahramansız lık" (ya da herkesin eşit derecede kahraman olduğu bir düzen) aynı zamanda romamn en hoş olmayan yanına dönüşüyor. Rornandaki her karakteri eşit ağır lıkfa anlatması, okuyııcunun odakJanmasını zorlaştırıyor. Bir zaman sonra onca isim birbirine karışıyor ve zaten aralannda az farkJılık olduğu için ilgi azalmaya başlıyor. Eşit da ğılımlı kahramanlık en lazla altı kişi arasında dengelenmiş olsa belki ilgi azalmadan süre bilirdi, ama romamn tüm karaktcrlcri eşit ağırlıkta anlatılınca, bıı sefer okııyucu bir olayda odaklanınayı bekliyor ve ne yazık ki bu odaklanma da romamn ilerleyen bölüııılerinde, başka deyişle son sayfalarında olıı yor! Neyse, uzun uzun her karakterin o anda ne vaptığını öğrendikten sonra sıra bütün bunların nedeıı oldıığuna geliyor. Olavın alterna tif nedenleri tanı bir bilim kurgu tfokusu içinde veriliyor. lelepatik olarak birbirlerini an lamaları, olayı çöznıede konusunda uyuşmaları (uyuşmayı iki anlamında kullanıyorum, hem ııyum içiıule olmaları hem de uyuşuk davranmaları), farklı bir dünya gerçeği için de olduklarını onlara ve tabii biz okurfara ^ ^ •• •• •• Klasik romanda belli bir başkahraman vardır. Olaylar bıı kahramanın etrafında dö ner, onun başına gelenier, onun aşkı, onun trajedisi, onun scvinçleri öykünün kıırgu sıınıı oluştuıuı. Kahramanuan başka birde tabii yan karakterler vardır, onların başına gelenier, aşklaı ı ya da ölümleri, romamn akışını zcdelcnıez, aksine olayları zenginleştirir. Kahraman diyelim ki Hanılet, eserdeki diğer rüm karakterler ona vakınlıklarıyla eserde öneııı kazanırlar: baş düşmanı, annc si, sevgilisi, cn yakın dostıı yakın çemberi oluştururlar, onların başlarına gelenier Hamlet'i yakından ilgilendirdiği ve omı sarstığı için önemlidir, bir sonraki çember dc Hamlet'i doğmdaıı etkile venler değil, bu ılk çembertlekileri etkileyenler yer alıı; ör neğin sevgilisinin babası ve kardeşi, dolayısıyla daha uzak bu karakterlerin başına gelenier I lamlet'i doğrudan etkilemez anıadolaylı olarak etkilemek zorundadıı, aksi takdirde konıınun dışına çikılmış olur. I lamlet'i hiçbir şekilde etkile meyecek bir olay, "llamlet" oyıınu içiıale yer almaz. Klasik kıırgu bir kahıama ııırı ya da olgıınun etrafımla roplandığı için takibi de ko laydır. Yan karaklerlerin başı na gelenlere pek lazla öııeın vernıeden deokııyabilirizese ri. Kahranıamtı aşkı biliriz ki önemlidir, ama kahramanın hizmetkânnın aşkı aııcak bize kahraman hakkında ipuçlaıı vcrdiği ölçüde (eserin sonıınıı çağrışrırmak gibi) öneııı kazn nır. Kahraman belirginleşiık ten sonra olaylaı ııı toplannıası da kolaylaşır. Klasik romamn bu özelligi ııı Sadık Yemni "(Jözücü'Vle tersineçeviriyoı: Komaıım ilk yüz sayrasında birbiri ardına niç durmadan karakterler laSAYI 720 Baş kahramansız Roman Imtiyaz Sahibi: çağ Pazarlama Cazete Dergi Kitap Basım ve Yayın AŞ'yi temsllen Cumhuriyet Vakfı adına llhan Selçuk Cenel Yayın Yönetmeni: Ibrahim Yıldız Yayın Yönetmeni : Turhan Cünay Sorumlu Müdür Mehmet Sucu Cörsel Yönetmen Dilek Akıskalı Baski: Basın Yatırım Sanayii ve Ticaret A ş Esenboğa YoluANKARA Idare Merkezi: Türkocağı Cad. No. 3941 Cağaloğlu. 54 334 Istanbul. Tel:(212)512 05 05>Merkez Reklam cenel Müdür Yardımcısc Tülay Mutlu Dölen Reklam Crup KoorcJİnatörü: Funda Turan Muşteri Temsilcisl: işıltan Kökdemir C U M H U R İ Y E T K İ T A P KİT/UP Sadık Yemni'nin "Cözücü'şü. bilimkurguya daha yakın duruyor ama psikolojik anlamda da bir fantezi ürünü olarak kaiıyor