Katalog

AYŞEGÜL YÜKSEL Y azar vardır, bir lck türde vol alıı. Yazar vardır, yolculıığuna düşıınselyaratıcı dünyasının öngördügii tüm yazma biçımlerini seferber ede rck çıkar. Zehra Ipşiroğlu bıı ikinci tür yazarlaıclandıı. Yazar vardıı, düşünsel yaratıcı dunyasının ıçerdiklcrinden yalnızca biı bölünıünü okur önüne çikarıı. Yazar vardır, dıışunscl yaratıcı dunyasının içerdiklerini yaıarlıvegereklioldu f;u ıçın art arda ve şaşırtıcı bir çeşitlilike ukurlarının kullanınıına sunar. Zehra tpşiroğlu bu tür 'paylaşımcı' yazarlardandır. Yazar vardır, yazma uğraşını ya şamın gelgırlerı ıçındc yalpalayarak sürdüriiı. Yazar vardır, yaşama uğraşını yaz ma uğraşıyla bütünleştirmiştir. Tıpkı Zehra Ipşiroğlu'nıın yaptığı gibi. Ipşiroğlu'nun yazınımıza armağan ettiği yirmiyi aşkın kitap ve sayısını herhalde kendisinin de bilemediği yazılardan oluşan gömü, ağırlıklı olarak tiyatro incelemelerini içeriyor. Ancak son yirmi yıl içinde gün yüzüne çıkmış öyküler, çocuk romanları, editörlüğünü yaptığı derleme yayınlar, gençlere vc cocuklara vönelik el kitapları, denemeler, çeviriler ve eğitsel içerikli çalışmalar da önemli bir yer tutuyor. Hiç durmaksızın inceleme, hiç durmaksızın üretme yolundaki motivasyonıınıın kaynağını her şeydcn öncc 'son derece okur yazar' bir aileden gelmiş ol masında aramalı. Sanat tarihçisi Mazhar Ipşiroğlu'nun, felsefecimüzik sanatçısıyazar Nazan Ipşiroğlu'nun kızı olmanın ötesinde, ünJü çevinnen Seniha Bed ri Göknil'in de torunıı. Türkiyc'nin önde gelen sanat ve düşünce insanlarıyla bütünleşmiş bir aile ortamından beslenmiş olmanın artıları var kuşkusuz. Ailenin yaşantı vc kültür zenginliğinin geçmişten günümüzç ulaşan izini, Temmuz 2003 'te Papiriis Yayınları'ndan çıkan ve Zehra Ipşiroğlu'nun annesi Nazan Ipşi roğlu ile yaptığı söyleşilerden oluşan 'Bugünden Düne Dünden Bugüne' başlıklı kitapta sürmek, yoğun bir okuma keyfi de gctiriyor. Zehra Ipşiroğlu'nun yoğun yazarlık uğraşını belirleyen bir başka etken de aldığı Alman kökenli eğitim ve Alman kültürüne özgü 'disiplin' anlayışı oknalı. Alman sanat ve kültürüyle öteden beri haşır neşir olmuş bir aileden gelmenin, Avııstıırya 1 ,isesi (1967) ve IÜEF Alman Filolojisi (1971)mezunuolmanınyanında, AJmanya ile olan sanatsal/kültürel/eğitsel iüşkileriııi yoğun düzeyde sürdüren yazarın, Türk tipi' yaşamın, düzen bozukluğu nedeniyle ortaya çıkan 'zaman kaybettirici' etkenlerinden de kendisini koruyabildiği bir gcrçck. Ama en önemlisi, kararlı, düzenli, alulcı, tartışmacı ve girişimci kişiliği. Çalışmayı ve çalıştırmayı bilmesi. Temel alanı tiyatro olan, akademik çalışmaları Yılmaz bir serüvenci Zehre Ipşıırogiu Tiyatro Bölumu öğrenclleri ile biıilkte. Yoğun yazaruk uğrap nı hem Türkiye'de hem de Almanya'da sürdüren bir aydının, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği'ne de aynı yoğunlukta emck vcrmesi, eğitim konusu üs tüne odaklanabilmesi (örnekse 'Oüşünmeyi Öğrenme vc Öğrctme' 2. Baskı AEA Yayınları, 1989; 'Gelin Çocuklar Birlikte Düşünelim' Adam, 1997), üniversite bünyesinde yeni bir bölüm kıırabilmesi (ÎÜEF Tiyatro Elestinnenliği ve Dramaturji Bölümü), çeşitli yazarları bir araya getirerck değcrli derlemeler oluşturması (örnekse 'Çağdaş KültürümüzJalc Baysal, Nazan Ipşiroğlu, Şeyda üzil ile Cem Yayınevi, 1991; 'Çağdaş Türk Yazını' Adam Yayınları, 2001), okuryazarlık eyleminin düzlemlerini araştırması ('Alımlama Boyutları ve Çeşitlemeleri: Yazın' Papirüs, 2001), bıı arada yaratıcı yazarlığını da gündemde tutması (örnekse 'Gergedan üyunu', Yapı Kredi, 1997/'Nashornspicl',Isviçre, Nagel und Kimithe, 1997); 'Yollar Yerler Yüzler', Papirüs, 2003) ancak bıı tür bir kişilik yapısıyla açıklanabilir. Tiyatro üstüne yaptığı çalışmalara gelincc, Zchra tpşiroğlu'nun öncelikle dram ve tiyatro sanatına ilişkin 'tartısmalı' konuları irdelcmc eğiliminde olduğu görülür. 'Uyumşuz Tiyatroda Gerçekçılik' (1. Baskı, 1Ü Yabancı Diller Yüksek ükulu Yay. 1975; 2. Baskı MitosB( )YUT, 1996) bir yandan 'uyumsuz tiyatro'nun bovutlarını irdelerken, bir van dan da bu tür yapıtlarda görülen ve 'karşıt cephede'kı bir yazar sayılan Bertolt Brecht'inyapıtlarıyla örtüşcn koordinatları belirleyerek şöyle bir savla çıkar okur karşısına: 'Uyumsuz tiyatro ile politik/epik tiyatronun öncüleri dogmacı lığa karşı oldukları için sanat anlayışında da birleşiyorlar. Biçim ve anlatım özelliklerı açısından aralarında çok sıkı bir birlik vardır. ...bu iki tiyatro akımı birbirine ne denli ters düşersc düşsün, gerek biçim gerekse içerik açısından tıp kı bir madalyanın tersi ve yüzügibi tamamlar birbirlerini.' (1. Baskı, s. 95) 'Tiyatroda Dcvrim' (3. Baskı MitosBOYUT, 2000) ise Brecht tiyatrosunun ortaya çıkışını bir 'devrim' olarak niteleyeıı ve benzetmeci tiyatronun seyirci yi dııygusal vc düşünsel boyutta 'özdcşleşmc'ye yöneltme eğiliminin karşısına, seyirciyi 'yabancılaştırarak' düşündürme amacıyla çıkarılan epik/diyafektik tiyatronun boyutlarını irdeler. Yapıtın son bölümünde ise Türkiye'de epik tiyatrodan esinlenerek yazılmış oyıınların yetersizliğine değinen Ipşiroğlu, Türk ti yatro tarihinde önemli yerı olan ıki oyun hakkında da alışılmış dışı belirlenıeler yapar. lpşiroğlu'na göre Vasıf Ongören'in 'Asiye Nasıl Kurtulur' oyunu doğacılıktan kopamaması, Haldun Taner'in 'Keşanlı Ali Destanı' da 'eğlendirici' olma kaygısı içinde oyundakı tartışmanın ana eksenini oluşturan 'kahramanlık miti'nin ikincil düzeye kaydırılmış olması nedeniyle, 'epik tiyatro' örneği oluşturma açısından yetersiz kalmaktadır. 'Tiyatroda Yeni Arayışlar' (Düzlcm Yayınları, 1992) çeşitli boyudardaki dergi ve gazete yazılarını bir araya getirdi bir seçkıdiı Kiı.ıbın ılk bölümiinıın i yüz sayfasını yine Brecht'e ve yazarın oyıınlarının yerlı ve yabancı yapımlar daki vorıımlaıına avıran lpşiu>ğlıı, dalıa sonra Vaclav I lavel'ın oyun yazarlığını değerlendirmekte, sahneve kovucuların ve Almanca yazan cagdaş ya/.arların tiy atrodakiyeniarayışlarını lartışır. Kitabın Türk tiyatrosunu irdeleyen ıkincı bölii mü ise Haldun Taner üstüne vapılmış incelemelere, ülkemi/.de sahııelennıiş oyıınların clcştirilerinc, tiyatro konıısıındaki genel yazılara yer vermektedn 1993'te gündcmc gelcn 'Eleştirinin Eleştirisi' (Cem Yayınevi) tiyatro eleşti risi üstüne yazılmış tek Türkçe kitap olma özelliği taşıyor. Ipşiroğlu 'eleştırı' kavramının abc'sinden başlayarak tiyatroya odakladığı tartışmasını 'örııeklenıe' amacıyla kullandığı başka yazarlara aityazdarla besleyerek bir lab'oıatuvar ça lışmasına döniiştürıiyor. Yapıtını noktalaınak üzereyken, 'eleştiıi kavıamının söz konusu olduğu tum düzlcmlere yönelik olarak yaptığı belirleme önemli: "Batı'da eleştirel düşüncenin mııtlaklastırılarak otoriter düşiinceye dönüştürülmesi, otoriter düşüncenin kırılarak yeniden eleştirel düşüncenin iilizlenmesi, düşünsel bir tartışma ortamının sürek liliğini koruduğunu gösteriyor. Özeleştirinin en üstün değer sayıldığı bu or tamda, eleştirel düşünce hiç tükenmeyecektir. Bizim sorumumuz Batı'dakinden çok farklı. Batı toplumlarında eleştirel düşünceyi yaşatma ve geliştirme tığruna hiç bitmcycn bir savaşım verilirken, biz bu düşüncenin uyamnası ve yerleşmesi ıçin savaş vermeliyiz." (s. 21()) 'Tiyatroda Düşünsellik' (MitosBOYU1, 1995) Ipşiroğlu'nun 'dramaturji' konusunu irdelediği bir çalısmadır. Kitabına dramaturiinin Batı'dakı gelişimini anlatarak başlayan yazar, yapıtın öteki üç bölümünde Türk tıyatrosundaki dramaturji sorununun boyutlarını tartışmakta, tiyatro eğitiminde dramaturji nin öncmini vurgulamakta ve vükseköğretim düzeyindeki dramaturji çalışması için gerekli temel bilgi ve beccrileri tartışmaktadır. 1998'de MıtosB( )YL!T'tan yayımlanan '2000'li Yıllara Doğru Tiyalro' başlıklı kitap, yazarın daha önce yayımlan mış dcnemeincelemeeleştiri yazılarından oluşmaktadır. tpşıroğlu'nıın kendi deyişiyle, "Bu yazıların birçoğu tek tek oyun metinleri üzerinde yoğunlaşarak yaratıcı okuma örnekleri veriyor; bir bölümü oyun metni ve dramaturgi çalışması ve sahne yorumu üzerinde bağlanlılar kurmaya çalışıyor; bir bölümü metinden bağımsız olarak sahne çözümlemesine yöneliyor... geriyekalanı ise dramaturgi, tiyatro eleştirisi, eğitimde tiyatro vb. konularda araştırma ve inceleme yazılarını içeriyor." (s. 8) tpşiroğlu'nun tezgâhından son çıkan çalışma ise 'Gençler İçin Nâzım I likmet Oyunlan' (Papirüs, 2003) başlığını laşı yor. Ipşiroğlu 'Çalışma ve Malzeme Ki tabı' altbaşlığını koyduğu yapıtında 'tiyatro' ve 'eğitim' konıılarını bııluşturu yor. Nâzım'ın 'Ferhat ile ijirin', 'Ivan Ivanoviç Var mıydı Yok mııydu' ve 'Tartüf 59' oyıınlarının her birini öncc çözümleyen, ardından 'öğretim'dekı yeri ni belirleyen, en sonunda da yapılacak çalışmayı anlamlandıracak (başka sanat sal üretimlerdcn seçilmiş) 'malzeme'yi sunan yazar, oyun metinleri üzerinde ya pılacak olan çalışmalarla, gençlcrin çözümleyici ve eleştirel düşünce yetileı ini geliştirmeyi atnaçlıyor. Zchra Ipşiroğlu'nun yazma serüvenini belirleyen 'anahtaı kavtam', göıüldü ğıı gibi, düşünsellik. Batı kııltürunıı sındirmiş bir Türk 'aydın'ının, 'aşiı ı dııygu sallıktan mıısdarip' kendı toplumunun insanlarına aşılama zorunluluğunu dııy duğu bir kavram... Zehra Ipşiroğlu, 'aydıruanmacı'/'aydınlalnıacı' eyleıne yaşa mını adamış bir 'aydın' olarak çizdiği yolda ilerliyor... • K İ T A P Ipşiroğlu ve tiyatro ^2000H Yıüara Doğpu HyatPO Zghra Ipşiroğlu (Ozgeçmİş) lrnanya'da Esscn Üniversitesi Türk çe Öğrctmerıliği Bölümü'ndc öğrctim üyesi olan Zehra İpşiroğiu, 197591 yıllannda îstanbul Üniversitesi Edebiyal. raküllesi Almanca Bölümü'nde, doksanlı yıllarda aynı Fakiilte'de kcndi kurdıığu "Tiyatro Bleştirmenliği ve Dramatur ji" Bölümü'nde çahijmalannı sürdürmüştür. Yaratıcı eğitim ve öğretim alanıncıa yayımlanan çeşitli inıcce kitaplannın vc yurtdışındayazın, tiyatro, eğitim iizerine çıkaıı çeşitli inccleiHC yazılarının yanı bi ra, tiyatro (Uyumsuz Tiyatroda Cîerçekçilik; Tiyatroda Dcvrim; Tiyatroda Yeni ArayışJar; Eleştirinin Eleştirisi; tkibin Yılına Doğru Tiyatro, Tiyntroda Düşünsellik, Nâzım Hikmet Oyunlan), yazın (Alımlama Boyudan ve Çeşitlemeleri; Çağdaş Türk Yazını), eğitim (Eğitimde Ye A ni Arayışlar; Düşünme Korkusu ) ve çocuk ve gençlik yazını (Gergedan Oyunu; Konuşan Çınar; Gelin Çocuklar Birlikte Düşünelim), anı (Bugünden Düne Dünden Bugüne (Nazan ıpşiroğlu ile birlik* te^ 'Janında kitapları vardır. Kısakısaöyküleri 'Yerlır Yollar Yiizlcr', kara güldürü tarzında yazdıBı bir oyun "Pinokyo Kral Übü'nün Ülkesi'nde" vc Nazan lpşiroğlu'yla birlikte hazırladığı 'Dünden Bugüne Bugünden Düne' adlı kitapları cn son ealışmaları. 1977 de Milliyet Sanat filim öyküsü yarışması birincilik ödülünü, 1993'te "Tiyatroda Devıim" adlı kitabiyla Kültür Bakanlığı Tiyatro Araştıtma ve lncchme üdülü'nü, "Tiyatroda Yeni Arayışlar" adlı kitabıyla Kültür Bakanlığı Eleştiri Ödülü'nü, 1997'de yurtdışında "Nashornspiel" adı altında yayımlanan "Gergeclan ()vunu" âdlı çocuk kitabıyla Orhan Kemal üykü yarışma.si üçüııcülük ödülünü almıştır. SAYFA 6 C U M H U R İ Y E T S A Y I 7 20