Katalog

PROF. DR. NECMİ YÜZBAŞIOĞLU A nayasa hukuku oğretısındc Turk Anayasacılık hareketlerı Sened ı lt tıfak ıle başlatılır Onu Iaıi7imatve Meşrutıyet donemlerı ızler 1920'lerde l u r k Devrımı ıle bırlıkte tmparatorluk pcrdesı kapanırken, mibdk ı ınıllı sınırlan ıçınde mıllı egemenlık ve ulusal dcvlet te mellcrı uzerıne genç 1 ıırkıye ( umhurıye tı kıırulur Turk Devıımı, Batı nın ıkı uç yuzyıl stıren ı onesans, reform ve aydınlan ma çağı ka/anımlarına surade ulaşma, çağ daşlaşma hedeiını koyar onunc Genç Cumhurıyet tcyrek yuzyıl gıbı kısa bır su rede bu ınanılmazı buyuk olçııde başanr, kabuk değiştırın ıvme kazanarak kendısı nr demokrası ıle taçlandırır Bu donuşu mıı, 1924 Anayasası nın ongorduğu TBMM'de ıfadesını bulan çoğunlukçu de nıokıası anlayışının başarı ıle taşıdığı sov lcnebılır Aıuak 2 DunyaSavaşısonıasın da dıınyada ınsan hakların.ı ve hukukun ustunluğune dayalı çoğuhu ozgurlukçu demokrasi anlayışı boy gosteıetek ve bu anlayış dalga dalga ulkclcrın anayasalarına yansıyacaktır Bu, anayasacılık hareketlen ve anayasaların ışlevı bakımından ycnı bır donem deınektı Cağdaş uygarlık du^eyı ne ulaşmayı heder almıs, I urkıyc Cumhu rıyetı'nın de boyle bır anayasaya şıddetk. ıhtıyacı vardı 1961 Anayasası bu ıhtıyacı karşılıyordu Bu Anayasa ıle 1 ıırkıye belkı dc yu/yılın en o/gurluktu, çoğuku ve hu kukun ustunluğunu tenıel alan bır anaya saya sahıp olmuştu Arıcak, bıraz toplum sal olaıak ha/ırlıîdı olunmadığından, bıraz da dış faktoıleıın tetıkledığı Turkıye'dekı olumsu7 yansımalaıla bu anayasa uzun omııılııolamadi.geııadımdtıldı 1971 mıı dahalesı ıle o/gıırluklerı vc yargı denetımı nı sınırlanıakla başlıyan gerı oonuş, 1980 muddhalcM ve sonıası yapılan 1982 Ana yasası ıle doruğa ulaşarak 1961 Anayasası adeta tersyıı/ edıldı Bülent Tanör'e göre Türkiye'de iki demokrasi ve iki anayasa anlayışı ekseninde 1961 ve 1982 Anayasalarımn karşılaştıpması ve 1982 Anayasasımn eleştirisi /orlaştınr Kuşkusuz bu anlayis, "saf mıllı egemenlık" ılkcsı ve onun uygulaması olan "saf temsılı demokrası" ıle paralellık goste rır Bu anlayış.ın "ıdeolojık ve sıyasal <,oğul cııluk" yakla^ımı da sınırlı ve dar çerçeve lıdır 'Aşırı ııc," soylemı altında bazı duşun telerı demokrası ıçın "zararlı" gorurler Bu nedenlc de "fıkır suçlarına" yatkındıılar Ke/a, bu anlayiij "anayasal kurumlar ve kuvvetler ayrılığı" ıle sağlanabılecek ' den gelı demokrası" ve "bolunmubj egemenlık' kavramlarına da pek sıcak bakmaz Bunla ra gore nasıl egemenlık tek ve bolunmez olarak mıllete aıt ıse, egemenlığın kullanıl ması da yıne tek ve bolunmez olarak par lamentoya aıt olmalıdır Bu anlayüjin ıdeal anayasa tıpı 1924 Anayasası dır Bunun ı<,ındıı kı bu anlayıs,! temsıl eden partıler, 1961 Anayasası ıle ı^lerlık kazanmaya baş layan kurunılaı demokrasısınden pek ho^ lanmamı^lar, onlara, ulusal egemcnlıöın kullanılmasını paylaijarak yonetımı zorfai; tıran yenı oıtaklar gozuylc, soğuk bakmış lardır 1961 Anayasası nın ongorduğu ı,o gulcıı ozgurluk(,u yapıyı da 1 urkıye ıçın "bol elbıse" olarak nıtelendınp, devletı guçsuzle^tırdığınden" yakınmışlardı Asıl gu^ olarak CHP'nın sımgclcdığı ıkıncı demokrası vc anayasa anlayışı ıse, bı rıncısıne kıyasla nıspeten daha katılımcı, daha çoğuku, anayasal kurumlarla sıyasal ıktıdarın denetlcnıp dengelendığı bır tavır dan yana olmuştur Yarı temsılı demokra sıye yatkın olan bu anlayıs, en ıyı ıiadesınl kendı urunuolan 1961 Anayasası'nda bul muştuı Bulent Ianor bu anlayışlardan 1961 Anayasası ıle ıtadesını bulan ıkıncısının, da ha çağdaş ve daha demokratık anlayışı yan sıttığını savunur Ona gore 1961 Anayasa sı ıle ongorulen kuvvetler ayııldığı ıle egemenlığın kullanılmasının çcsıtlı organ ve kurumlar arasında paylaştırılması guven telı bıı demokrası yolunda onemlı bır ıler lcmedıt Ke?a yargı bagımsızlığı, sıyasal ka rar organları uzerınde etkılı yargı denetımı, ıdarenın meıke/ılık ve yekparelıgını denge leyen o?erk kuruluslar, bu yondekı olumlu katkılardır Buna kanjin, Mıllı Cnıvenlık Kurulu gıbı seçılmemış ve sıyası sorumlu lıığu olmayan bır kurumıın anayasal duzey Türtdye'de Hd demokrasi ve iki anayasa antayışı Bulent Ianor, "Osmanlı 1 urk Anaya sal Gelışmeleıı (1789 1980), Yapı Kredı Yayınları, îstanbul 1998" adlı kıtabında 1 urk Anayasacılık seruvenını tum ınış çı kışlarıyla bıı lıkte akıc ı ve çarpıu bu uslııp la okuyucuya bunuyor Anayasal hareketle ıı ha?ırlayan olaylar, ıç ve dış dınamıkleı, anayasalann hazırlandıkları ortam ve getır dıklerı retorm ve yenılıkler, etkı ve tepkı ler ve uygulama tum ayrıntıları, sebep so nuç ılışkılerı ıle bırlıkte go/ler onune sen lıyor fanor'un tum cserlerındekı analı/cı, sente/u, soıgulayıcı yaklaşımı, tarıh, sıya set ve hukuku kaynaştırma ustalığı bu kı tabında da hemen goze carpıyor Ianor l u r k Anayasaulığında "ıkı demokrası ve ıkı anayasa" anlayışının altını tı zıyor Bunu, "Ikı Anayasa (1961 1982), Be ta Yayınları, Îstanbul 1986 ' adlı kıtabında ayrieaelealıyor Ona gore" 1 uıkıye deçok paı tılı hayata geçıldığınden bu yana, klasık lıberal (batılı) demokrası bdğlamı ıande başlıca ıkı dunokıası anlayışı etkılı olmuş, bunlara da yıne ıkı anayasa anlayışı tekabul etmiştıı " Bunlardan bırınusı, 1 urk sıyası hayatında meıke/ sağ guçlerı tems.il eden, sırasıyla Demokıat Paı tı Adalet Partısı ve Doğıu Yol Partısı'nın takıp ettıklerı mer kez sağ anlayıştır îkınu anlayış ıse, CHP'nın onculuk ettığı 27 Mayıs sureu nın onemlı katkıda bulunduğu, parlamen ter sosyalıstlerın, aydınlaıın, kıtle orgutle rı ve baskı gruplarının destek verdığı meı ke/ sol dıyebıleceğını/ anlayıstır Bu ıkı an layışın ortak hedefleıı batı tını demokrası olmasına rağmen, "katılınıulık" "çoğulcııluk" ve "kııı umlar' yaklaşımları yonunden farklı bakış dçilaıyıa sahıptırler Bu doğrultuda, bunlaıdan bırıntı dc mokrası ve anayasa anlayışı, daha a/ katı lımu, daha AL çoğulcu, sıyasal ıktıdarın da ha az denetımınden yana bır tavır sergıle mıştır Bunlara goiL"denıokıasınıno7iıge nef vc devrı seçımler"dıı Seçımleı yapılıp "mıllı ııade oıtaya çıktıktan sonra artik gerısı parlamentonun ve onun ıçınden (,ı kacak hukumetın vanı polıtıkacılaruı \y dır I lalkın oy kullanma dışındakı gostere ceğı sıyası faalıyet ulkenın yonetılmesını SAYFA 6 dt sıyasal kaıar mekanı/ ması ıcıne alınmıs olması, 1961 Anayasası nın bu yondekı olumsuz yanıdıı Fanor'e gore 1961 Ana yasası'nın bırey tonlum ve devlet bakımından en onemlı katkısı, bunlar uze rınde ozgurleştıncı, sosyal leştırıcı, sıyasıleştıııcı ve hukııkıleştınu etkısıdır Bu anayasa ıle ılk defd olarak toplumda kendı deyımı ıle bır "anayasa kulturu" do6 muştur Bu aynı zamanda bır zoru denemektı Çunku 1961 Anayasası kalkınmayı sosyal adaletı ve demok lasıyı bırlıkte gen,ekleştır mek gıbı, a/ gelısjmış ve ge lıs,meKte olan ulkelerde bırbırlerıyİL uzla^tırılması çok zor olan unsurları bırlıkte hedel almıştı Aslında bu, ulkelerde o/ g jh ^ guıluk^u, çoğıılcu sosyal bıı demokrasının karsji katşıya lcaldığı zorluklardır Bu ana yasanın cn onemlı teknık kusuru ıse, nor mal ışleyışlı bır sıstemı varsayması, sıyasal ıktıdarsi7İık ve olağanustu koşullan yetennce hesaba katmayıp knz ço^ucu unsur lara yer vermemesıdır l'urkıye'nın bugune kadar yaşadığı ana yasal, sıyasal sorunlann aşılmamasında ve rejım krızlerınde, 1 anor'e gore bu ıkı de mokrası ve anayasa anlayışının yenı ve or tak bır anayasal pldtformda buluş,amama larınm buyuk payı vardır Bu ıkı ana eğılım terorc kars,ı bırle^meyı başaramadıkları gı bı, sıyasal sıstemuı ışlerlığını sağlayatak me kanıymalarda ve ulusal uzlas,ma zemını yaratmada da başarılı olamanıışlardır Ozel lıkle 1980 oncesı krızının bır sıyasal anaya sal u7İas,ma ıle a^ılamamış olması, nıudaha leyı ve sıvıl rt)imın yıkılmasını kolaylaştır mı^tıı sın, aydınlar, ılencı kamuoyıı ve CHP ıken, 12 Cylul'un muttefıklerı sessız çoğunluk, sermaye guçlerı ve merkez sağ duşuncedır Anayasa yapım modellenne ılışkın tab loda her ıkı anayasanın yapım surecınde şu tespıtler vurgulanmaktadır 1 ler ıkı anaya sayı da asker/ sıvıl ıkı kanatlı kurucu mee lısler hazırlamışlarsa da, o/ellıklc sıvıl ka natların oluşumunda onemlı farklılıklar vardır 27 Mayıs ınTemsılcılerMeclısı,do laylı secım de olsa 1)P dışındakı partıleıın ve meslek kuruluslaı ının temsıl edıldığı ıle ritı, lıberal aydınlaıdan oluşurken 12 Ey lul un Danışma Mctlısı tumunu asker ka nadın atadığı parrısız, orgutsuz, tutucu, otorıtcr burokratlardan oluşmaktadır Anayasalann hazırlaniş aşamasında, 27 Mayıs'ta kamuoyunun aktıf, DP dışındakı partıleruı serbest tartışma ımkânına sahıp olduldarı takvımlı bır sureç soz konusu olup, anayasaya son şeklını sıvıl kanat olan lemsılcıler Meclısı verırken, 12 Lylul de kamuoyunun pasıf, kısıtlı, partıleruı yasak lı, surecın belırsız oldufiu vc anayasaya son şeklını askeı kanat olan Mıllı Guvenlık Konseyı'nın verdığı goıulmektedır Keza, her ıkı anayasa da halkoylaması ıle kabııl edılmışsede, 1961 Anayasası nınhalkoyla masında, katıhmın serbest olduğu, ret ha lınde açıklık bulunduğu, ınspeten serbest bır ortam so/konusu ıken, 1982 Anayasa sı'nın halkoylanıasında katılmamaya yautı rım ongoren, ıet halınde belırsızlık olan, yasakçı ve gudumlu bır ortam so/konusu dur Yanı, 1961 Anayasasfnın gerekhazır lanış, gerek halkoylaması surecınde de mokratık ortam hâkım ıken 1982 Anaya sasi'nın hazırlanışı ve halkoylamasında bas kıı.1, yasakçı, gudumlu, antı demokratık plcbısıter bır ortam hâkımdır 1982 Anayasasfnm eleştkHsl Tanor, 1982 Anayasası nın yapılış suıc cındekı bu atmosfer ve sıyasal felsefenın anayasanınmetnınedeyansıdığınıılerısuı mektc ve haklı olarak 1982 Anayasası'nı eleştırel yontemle ırdelemektedır Ona go re, 1982 Anayasası 1961 Anayasası'nın ak sıne, bırey toplıım, bırcy toplum devlet ılışkılerınue bırey ve toplumu arka planda devletı on planda tııtan bır anayasadır Anayasanınbaşlangıu,2 ,5 maddelerıhu kumlen ıle temel hak ve ozgurluklere ılış kın duzenlemeleıı bu yaklaşımın açık gos tergelerıdır Anayasa, 1961 Anayasası'nda kı ozgurluklerı koruma reıımı yerıne, kat merlı, bındırmelı bır sınırlama ve yasakla ma rc)imı ongormuştur Kuşkusuz bu yak laşım, asıl ışlcvı bıreyı ve ozgurlııklerı ko rumak olan anayasalann ışlevlenne de ters duşmektedır 1982 Anayasası çoğulculuğa ıhtıyadı yak laştığı gıbı katılımcılik açısından oldukça sı nırlayıcı bır gorunumdedır Sıyası partıle re ılışkın kısıtlamalar, sendıka, dernek ve meslek kuruluşları gıbı sıvıl toplum orgut lerı arasında ışİMilığı yasakları, MGK nın anayasal sıstem ıçındekı ağıılığı, seçımlerın 4 yıldan 5 yılda bıre çıkanlmış obnası ılk go ?e çarpan katılımcılığı a?altan depolıtızas yon orneklerıdır Anayasa, hukuk devletı yaklaşımı bakı mından da çektngen ve kuşkucudur C un kıı, hukuk devletını sağlamaya yonclık ya pıcı unsurlara yer vermekle bırlıkte, yargı sal guvenceler ve yargı denetımı bakımın dan ıhtıyatlı olmayı da yeğlemıştır Yargı bağımsulığının sorunlu olması, DCîM'ler, asken yargının ozerklığı, anayasa yargısının daıaltılması başta olağanustu KI IK'leı ve 12 Eylul tasarruflarının korunması olmak uzere bazı konu ya da alanların yargı dene tırru dışında bırakılması, hukuk devletı yo nunden olumsu? orncklcrın ılk akla gelen lerıdır Tanor'un, 1982 Anayasası'nın, 1961 Anayasası'nın aksıne devletın sosyal devlet nıtelığını azalttığına, Ataturk ılke ve ınkı laplarını saptıraı ak tutueulaşma amaçlı on nlana çıkardığına ve Ataturk ılke ve ınkı lapları adı altında " I urk tslam sente/cılı ğını" yucelttığıne ılışkın tespıtlennın de al tını çızmek gerekır Tanor'e gore, 1982 Anayasası, devletın sıyasal karar organlan ıçınde, yurutmenın yasamaya, devlet ıktıdarını temsılen yenı bır karar organı halıne getırılmıs olan hurbaşkanının hem yasamaya nem yurut CUMHURİYET KİTAP Bu eksende 1961 ve 1982 JUtayasalammn kar^laştırılması Buknt laiK>ı Ikı Anayasa adlı kıtabın dan bas,ka Nctmı Yuzbaşıoğlu ıle bırlıkte yayınladıkları "1982 Anayasası'na Gore 1 urk Anayasa \ hıkuku, Yapı Kredı Yayınları, 4 Bası, îstanbul 2002" adlı kıtapta da 1961 vc 1982 Anayasalarını dcğı^ık yon lerden kars,ılas,tırıyor ve 1982 Anayasası'nı ayrıntılı olarak ırdelıyor "Anayaianın olujıımıı" basjlıklı bırıncı bolumdc, askeıı mu dahaleler ve rcjını ılışkısı çerçevesınde ana yasa yaklaşımı ıle kurucu meclıs ve halkoylaması noktalarında odakla^arak 1961 ve 1982 Anayasalaıının yapılıp modellerını tablolar halındc kars,ılaştıımalı olarak sunuyoı Ianor burada 27 Mayıs ve 12 Ey lul u karş,ılaştırırken 27 Mayıs'ın nedenle rı arasında DP'nın baskıcı rejimını, Ata turk'ten odunlerı ve orta sınıfların Z,AV\ÜA masını sayarken, 12 Lylul'un nedenlerını anar^ı, teıor, aşırı akımlar, ırtıtaı fıkırler ve devlet organlarının ataletı olarak gosten yor Kc?a,27 Mayıs'ın hedeflennı.hurnyet, demokrası, hukuk devletı, ıktıdarı sınırla mak, devrımlen korumak ve sosvallık ola rak belırlerken, 12 1 ylul'un hedehnı dev let otontesını kurmak ve pekıştırmek ola rak tespıt edıyor Yıne Tanor'e gore 27 Mayıs'ın muttefıklerı gcnçlık, unıversıte, ba SAYI 672 J