Katalog

Sandor Petofi'nin şiirinde Macar Özgürlük savaşı 1844 doğumlu Sandor Petöfı Macarıstan'ın bağımsızlığını ve özgdrluğunu kazanmasında şıırlerıyle buyuk rol oynamış bır şaır Ülkemizde de tanınan bu özgurluk savaşçısını bu kez Sevgıcan Aysevener değerlendırıyor. SEVGİCAN AYSEVENER Macarıstan, tarıh boyunca Osmanlı Imparatorluğu'ndan Avusturya'ya, Nazı Almanyası'ndan, Sovyetler'e değın, bu yuk devletlerın boyunduruğu altında kalmasına karşın, bağımsızlığa kavuşma ınancına ınatla sahıp çıkmış ve bu uğur da yuzyıllarca savaşım vermıştır Dunya tanhıne askerı zaferlerden çok bılım, kultur, sanat ve yazın alanlarındakı ba şarılarıyla damgasını vuran bu kuçuk yu zolçumlu ulke yeterınce tanınmaz belkı ancak, "ozgurluk ve aşk bana gereken ıkı şey aşkım ıçın verırım yaşamımı ozgurluğum ıçın aşkımı" dıyerek nalkının yaşama, aşka ve oz gurluğe duyduğu bağlılığı dunyaya du yuran ve özgurluk savaşında cephede ya şamını yıtıren Macar şaır Petofı yı çok kı şı tanır 15 Mart 1848 Macarıstan'ın tarıhınde, bır donum noktasıdır Ulusal bayram olarak her yıl kutlanan gunun Macarlar ıçın onemını ve özgurluk savaşının dev rımcı kahramanı Kossuth Lajos ıle Peto fı'yı daha ıyı anlamak ıçın, savaşın altya pısını oluşturan koşullara değınmek ye rınde olacaktır 1526 yılında Macarlaıın Osmanlılar karşısında buyuk bır yenılgı yaşadıkları, Monaç Savaşı'ndan sonra uzun tartış maların ardından I Ferdınand yenı kral olarak taç gıyer Ferdınand, Macar tah tına oturan ılk Habsburg'lu olmasa da Habsbuıg Krallığı adına Macarıstan'da kurdıığu baskıcı yonetımıyle, 1848 oz gurluk savaşının oluşum surecının te mellerını atmıştır Habsburglar'ın bır kısmı Macarları Avusturyaltlara eşdeğer gormuşse de buna karşı çıkan dığer KI sım Matar egemenlığının tumuyfe sona ermesı gerektığını duşunmuştur Dunyada özgurluk nareketlerının bır bırı ardına baş gosterdığı 1848 yılına, Macarıstan'da, ışte bu tartışmalarla gırıl mıştır Yenı Macar Kralı V Ferdınand bır yandan bu ıkı uç arasında gelgıtler ya şarken bır yandan da Avrupa'da yukse len ulusalcılık akımının tırmanışına tanık olmuştur Bunun yanı sıra, yıne Avru pa'da ulusal dıllerın, Latınce'nın yerını almaya başlamış olması da Macarıs tan'da etkısını gostermıştır Bu sureç so nunda olgunlaşan özgurluk duşuncesıne sahıp çıkan kuşak, daha polıtık ve daha eylemcı bır tavırla yola koyulur Ozgur luk savaşının kahramanlarından bırı, 1802 doğumlu Kossuth Lajos, ışte bu kuşaktandır Kossuth'un aılesı bır yanıy la Slovak kokenlıdır Bu da bıze, yaşamı nı Macar bağımsızlığına adayan lıderın ulusalcılığının yalnızca etnık bır kokene dayanmadığını gosterır 1832 yılında, Dıyet'te temsılu olarak bulunan Kossuth, goreve başlar başla maz, genç hukukçuları aralarındakı tar tışmalarını ve davalannı kaleme alarak SAYFA 18 Sandor Petöfl g k Yalnız bıraktdar, tek başına Korkak halklar Macarları ı Ellerı zınurlı hepsının Macarlarınsa ellennde Şakırdatmakta kdıçları Umutsuzluğa mı duşmelı şımdir* Kedere mı boğulmalP lam aksıne sevgdı yurdum 1 Bu bızı ayağa kaldırmalı Yuceltelım ruhumuzu Çunku parlayan tek ışık bızız Derın uykudayken her şey kapkaranlık gecede Bızım ışığımız da sonerse Bu bıtımsız gecede Goktekıler ınanabdırler Yeryuzunde yaşamın sona erdığıne Kolla bızı ey ozgurluk kolla Tanı sadık halkım Başkaları gozyaşı bıle dokmezken, Akıttı uğruna oluk oluk kanını Ne gelır elımızden başka? Yaranmak ıçın sana? Inan bu vefasız çağda, Son yuruyen bızız yolunda1 (Petofı Sandor, 1849) Kanlı savaşın bıtışınden sonra Kossuth Osmanlı tmparatorluğu'na sığınır Ku tahya'da Kossuth Muzesı olarak zıyare te açdan Borekçder Mahallesı Macar So kak'ta 1850 51 ydları arasında yaşadığı evde Macar Anayasa tasarısını nazırlar Daha sonra, Avusturya'ya ve tum dunya ya haklı savaşımlarını anlatmak ıçın Ba tı'ya yolculuklar yaparak Pransa, lngıte re ve Amerıka'da konferanslar verır Ul kesının epdt savaşına ve kendısının onur lu çabalarına karşın "demokrası cenne tı" Amerıka'dan ellerı boş donen Kos suth, Italya'ya geçer ve orada 20 Mart 1894'de yaşamını yıtırır Bu çok yonlu ve çok anlamlı tardıı olay Macarıstan ıçın valnızca ulusal bır bay ram değddır ozgur Macar toplumunun yenıden doğuşunun da bıt sımgesıdır Macar halkı o gunlerın savaşımını " Dunyanın yargıcı olan tarıh karar ve recektır Şukranla andığımız şehıtleı ımız kutsal kullerınde, ruhlarında ozgurluk Tann'sının en yuce bereketıyle sonsııza dek varolsunlar " dıyen devrımcı lıder lerı Kossuth un duşuncelerını Petofa'nın dızderıne vansıyan coşkusunu ve guzel gunlere olan ınancını benımsemıştır O gunden bugune, Macarlar her yıl 15 Mart'ta ulusal bayramlarını kutlayarak uğruna turkuler yaktıkları ozgurluk sa vaşını ve kahramanlarını saygıyla anmak tadırlar Yığıt suvan, yığıt suvarı bakın bınıyor atına Altın yeleğı çekmış sırtına, kdıcı da ko lunda Demet demet çıçeklerle uğurlanır sa vaşa Doneceğım gulum, ağlama Ozgurluğe kavuşmuş yurduma " (bır Macar halk turkusunden ) H Kaynakça Somos B ela, Andrassy Attıla, Mag yarorzsagrol Magyarul, Tankonyvkıado Budepest, 1991 111 es Janos, Petofı Sandor Valogatott Verseı, KIADO, Budapest, 1995 A Marcıus 15 eı unneps eg szerve zobzottsaga, Verseskonyv, 1994 Marcıus 15ere C A Macartney, Hungary A Short Story, Edınburg Unıversıty Press, 1962 Henry De Puy, Kossuth And Hıs Ge nerals (Buffalo Phınney and Co , 1852) Corvınus Lıbrary (Hungary's hıstory from 1800 to the freedom war of 1848 49) CUMHURİYET KİTAP SAYI 654 1 Gerektığınde olmekten korkan ve Yaşamayı yurdumun onurundan Daha değerlı tutan Macarların Ianrısına andıçıyoruz Andıçıyoruz Artık tutsak olmayacağımıza Kılıç zıncırden parlaktır Kollara daha çok yakışacaktır Neden zıncırlenmış kollarımız hâlâ Eskı kdıçları kuşanmalıyız oysa Macarların Tanrısına andıçıyoruz Andıçıyoruz Artık tutsak olmayacağımıza Yenıden duyulacak Macar adı Gerı alacak eskı şanını Uzerımıze sınen yuzydların utancını Temızleyeceğız ellerımızle, Macarların Tanrısına andıçıyoruz Andıçıyoruz Artdc tutsak olmayacağımıza Gomutlerımızın başına Dız çokup torunlarımız, Kutsal dualarıyla Anacaklar bızı saygıyla Macarların Tanrısına andıçıyoruz Andıçıyoruz Artık tutsak olmayacağımıza Petofı Sandor Kalabalık buyuk bır matbaayı ele ge çırerek bıldırıyı çoğaltır Yağmur altında Petofi'nin konuşmasını dınleyen onbın lerce ınsan, Tuna'yı geçıp Buda yakasın dakı valılığe yuruyerek Macarıstan ın oz gurleşmesı ısteğğını haykırır Kossuth La|os Kont Batthyany ve delegasyonu, ısteklerını 14 Mart 1848 de doğrudan kralasunarlar V Perdınand da bu ıstek lerı kabul eder 15 Mart eylemının sonucunda kabul edden "Nısan Yasaları Macarlar ıçın bır /afer Macar olmayan etnık gruplar ıçın de benzer bır uyanışın habercısı olmuş tur Macarıstan ın yenı kralı ılan edden I erenc Jozsef, Avusturya yı Rus çarın dan yardım ıstemek konusunda ıkna edınce ruzgâr yenıden yon değıştmr Halk, bağımsızlığı ıçın bır kere daha çe tın bır savaşa gırer Bır yıl suren bu savaş sonucunda Macar orduları ağır yendgı ye uğrarlar Sonuçta devrımın yaratıcısı Kossuth ve arkadaşları surgune yollanır lar Petofı ıse, 1849'da katıldığı savaştan gerı donemez Macar halkı, 26 ydldt kı sa yaşamı suresınce ardında onlarca gu zel şur ve buyuk bır savaşım bırakan ve savaş alanında kaybolan, Petofı'ye, olu mu asla konduramamış, şaırın gerı done ceğını umarak yıllarca yolunu gozlemış tır Macar özgurluk savaşı Avrupa'dakı or neklerı gıbı r>azı toplumsal sımfların, oğ rencı gruplarının, entelektuellerın oz gurluk hareketı olarak kalmayıp yaşama gucunden, sdahlı guçlere, aydınlardan oğrencdere kadar butun bır ulkeyı ıçıne almıştır Avrupa'dakı eylemlerın buyuk bolumu bırkaç gırışımle bastırılırken Macar halkı, ıttıfak halındekı Macar, Avusturya ve Rus sdahlı guçlerı karşısın da bır yd dırenmıştır yayımlamaları konusunda orgutler, hal kın bılgılenmesını sağlamak amaçlı bu gırışımını meclıs tutanaklarını yayımla maya kadar goturunce hapse atılır Ha pısten çıktığında ıse, artık o, ulusal ba ğımsızlık hareketının ulkece tanınan adı olmuştur Kossuth, 1842 yılında Pestı Hırlap adıyla bır gazete çıkarır ve kısa surede 10 Din adet satmaya başlayan ga zetesınden, yandaşlarıyla bırlıkte goruş lerını duyurmaya başlar Slovak asıllı Petofı Sandor da, 1823 yı lında aynı duşuncelerle dolacağı toprak larda dunyaya gelır 26 yıllık yaşamı bo yunca özgurluk savaşının çığlığı halıne gelen lırık şıırlerının yanı sıra, Macar hal kını, ınsanlık durumlarını, tarıhı, ozgur luğu, aşkı anlatan şaır, Macar edebıyatı nı dunyaya taşımış ve butun dunyaya oz gurluk şaırı olarak un salmıştır Kossuth Lajos ve Petofı Sandor ışte bu ıkı kahramanın yolları Macar bağım sızlık savaşı sıırecınde kesışır Kossuth ve arkadaşları uzun suredır hazırlıklarını yaptıkları ortak bır bıldırı çevresınde bırleşerek radıkal eylemlere açıkça gırışırler Hazırlanan on ıkı mad delık bıldırıyle, sansurun kaldırdması ve basın ozgurluğunun sağlanması bağım sı/ bır Macar bakanlığının kurulması va salar onunde eşıtlık, ulusal savunma sovlular ve ruhban sınıfı ıçın vergı ayrı calığının kalkması, ulusal bırbanka ulu sal bır ordu ve sıyası suçluların serbest bırakdması gıbı konulartîa kararlı bır ta vır sergılenır ve Macarıstan da ulusal destan nıtelığı kazanan eylem, aydınların da desteğıyle, dalga dalga yayılır Peto fı nın 15 Mart 1848'de, Cafe Pılvax'ta, hazırlanan 12 maddelık bıldırıyı duyur masının ardından özgurluk savaşının slo ganı halıne gelen şurı "Ulusal Şarkı"yı (Nemzetı Dal) okumasıyla, coşkulu bır halk ayaklanması başlamış olur Ulusal Şarkı / Nemzeti Dal Kalk Macar1 Yurt çağınyor Zaman geldı ya ştmdı ya hıç1 Tutsak mı olacağız ozgur mu J Işte sorun, bırını seç1 Macarların Tanrısına andıçıyoruz Andıçıyoruz Artık tutsak olmayacağımıza Şımdıye dek tutsak olduk Ozgur yaşayıp ozgur olen Atalarımız lanetlendı Bu tutsak topraklarda sızlıyor kemıklerı Macarların Tanrısına andıçıyoruz Andıçıyoruz Artık tutsak olmayacağımıza Alçağın tekıdır ancak Avrupa Suskun Yine Suskun Avrupa suskun, yıne suskun Devrımlerı bıraktı bır kenara Kendınden utansın, sessızlığınden Ozgurluğunden vazgeçışınden