Katalog

Mehmet Murat Ildan son dönemmin önemli oyun yazarlanndan. Oyunları çeşitli sahnelerde sergilendi, Yapıdarı topluca da yayimlanan îldan'ın oyunları üzarıne sir yazı sunuyoruz. VECİHİ TİMUROĞLU Abbe d'Aubignac ile Agrippa d'Aubigne (15521630) arasında nasıl bir ilişki olduğunu bilmiyorum. Yalnız, en çok yararlandığım yapıtlardan biri olan "Les I'ragiques', destan, yergi, arınmış lirik üzerine eşsiz yedi kitapdır. Mezhep kavgalannın ateşli rahibi, bu yapıtlannda, Katoliklerin cinayetleri üzerine şaşırtıcı bir yapıt bırakmıştır. Agrippa, tam bir Gaskonyah'dır. Agrippa'nın yaşamını gözden geçirdikçe, aklıma, nep Alexandre Dumas Pere'in (18031870) Les Trois Mouesquetaires'indeki d'Artanian gelir. Serüvenci ve gözü pek Gaskonyalı tipinin en seçkin örneğidir Agrippa. Baron de Fonestin'in Serüvenleri (Aventures du Baron de Foeneste), Çocuklarına Özgü yaaşmı (Sa vie a ses Enfasts), eşsiz yapıtlardır. Abbe d'Aubignac, XIX, yüzyılda, tiyatro ile yakıdan ilgilenmiş. d'Aubignac, "Tiyatronun 2500 yıllık tarihinde, tiyatronun kurallan, yöntemleri, yasaları var mıdır?" diye düşünmüş ve bu konuda çalışmış. Bu sorııya yanıt aramış. Kendine özgü kurallar bulmuş, bu kuralların uygulandığı bir de oyun yazmış. Bu oyunu, yaşamının sonuna değin sannelemek için çaba göstermiş, ama hiçbir zaman, oyununu, sonuna değin izleyen seyirci bulamamış. Oysa, tiyatronun tek kurah, Moliere'in (16221673) dediği gibi, seyircinin beğenisidir. Oyunu, seyirci beğenmişse, başarılıdır. Tiyatro, seyircisiz olmuyor. Sahneye konmamış oyun, yazın sanatının doruğunda da yer alsa, yaygınlaşamıyor. Son aylarda, genç bir oyun yazarımızın birkaç oyununu okudum. Mehmet Murat lldan ın "Büyünün Gözleri" adlı oyunu, Kadıköy Belediyesi Oyun Yazma Yarışması'nda birincilik de almış.( 1) Büyünün Gözleri'ni birincüiğe yaraşır gören seçici kurulun üyeleri, tiyatromuzun seçkin kişileridir: Âhmet Levendoğlu, Hayati Asılyazıcı, Nesrin Kazankaya, Selçuk Uluergüven, Ülkü Ayvaz, Zunal Ergen ve Cuma Boynukara. Hayati Asılyazıcı, tanıtma yazısında, Mehmet Murat tldan'ın, Goldoni dönemi Italyan tiyatrosunun özelliklerini özümseyerek yöntem sorununu çözümlediğini vurguluyor. M. Murat lldan, Italyan halk tiyatrosunun öğeleriin, özgün bir alaysılamalı dille, konuşma örgüsünü bozmadan günümüze uyarlamış. Oyunu, düzenbaz uşak yönlendiriyor. Çıkartn sevgiye egemenliğini, usta bir yazar olarak işlemiş. Gerçekten, Mehmet Murat lldan, yapıtı kendi içinde çözümleyecek bir yöntemi özümsemiş. Her düzeyde insan, bir salonda oturup aynı anda izliyor sahnedeki oyunu. Neyi temsil ediyor oyun? Hemen her seyircinin farklı algıladığını söylemek, abartılı olmaz. "Seyirci, tiyatronun tuvalidir" denir. Bu söz, hiç de yanlış sayılmaz. Seyircisiz oyun oynanamaz. Karmaşık yaşamı temsil etmek ordur. temel ilke, salonu dolduran seyircinin karmaşık yapısını dikkate almaktır. Salonda oturan seyircilerin bir bölümü, izlenen oyunu kurıı ve bayat bulurken, bir bölümünü çok sıcak bulur. Kimileri gülünç bulurken, kimileri büyük bir üzünç duyarlar. Kimileri de, hem gülünç, nem üzünçlü bulurlar. Yaşamın karmaşıklığı, seyircinin dağılımını böyle yönlendirir. Şaşılacak bir şey yoktur tunda. Öyun yazarının dilsel sorunu, bu yüzden, öbür yazın adamlarının dilsel soSAYFA 10 Mehmet Murat İldanıftlyımları runlanndan farklıdır. Oyun yazarının dilsel sorunu çok karmaşıktır. Her sınıftan, her yaştan, her ekin düzeyinde seyirci, aynı anda izler oyunu. Üst düzeyde felsefi bir dil, seyircinin bir bölümünü sıkarken, bir bölümünü çok mutlu kılar. Salt halkın konuşma dilini gözeten oyun yazarı, ekinsel düzeyi yüksek seyirciye dudak büktürür. Şiirsel bir dil, orta düzeydeki seyirciye yaDancı gelir. Oyun yazarlan, bu yüzden, amaclara yönelmişler, düşünsel, şiirsel, gerçekçi, ruhsal, öğretisel, geleneksel nitelikte oyun türleri geliştirmişlerdir. Bu yönelimler, tiyatroyu yaşamdan kesitlere yöneltmiştir. Oyun yazan, yaşamı olduğu gibi yansıtmaya yönelince, özellikle dilsel sorunda zorlanır. Geniş kitlelerin yaşam gerçeklerini, yaşamın derinliğinde yansıtmak gibi bir zorlukla karşılaşırlar. Tiyatroyla uğraşan eleştirmenler, uğraşıp tiyatroya konu olan yaşam kesitlerini araştırmışlar. Otuz altı temel durum saptamışlar. Gozzi (17131786),"Gazette Venitienne ve Observateur" gazetelerini çıkardı. Bu gazeteler, töref ve ye~ Pellico'nun durumu, yaranarak, elinderel nitelikteydiler. Gozzi (Gaspare), gaki olanakları yitirmemektedir. zetelerinde ince gözlemlere yer veriyorKuşkusuz, oyun yazarının dili, salt sadu. Londra'da, Richard Steele (1672lona göre biçimlenmez. Yazarın biçemi 1729), haber amaçlı gazetelerin yerine, de önemlidir. Sahneye sürdüğü tiplerin giderek betimleme yapan, dönemin deya da karakterlerin kimide önemlidir. ğişen törel eğilimlerini yansıtan makaleSahneye sürdüğü tiplerin ya da karakterler yayımlayan gazete türüne yöneldi. lerin kimlikleri de, dilin oluşturulmasın17111712 yılları arasında, "Spektateda etkindir. Örneğin, sahnede Socrates'i ur"ü (Seyirci) çıkardı. Yazın ve ahlak sokonuşturan yazar, sorunlara çözüm ararunlarına değinen denemeler yayımladı yan düşünce derinliğini yansıtan alaysıbu gazete. Giderek, tüm Avrupa'da lamalı bir biçemi yakalamak zorundaspektateur modası başladı. Gozzi'nin gadır. Murat Îldan'ın oyunlarını okurken, zeteleri, seyirciyi izledi. Gozzi, özellikle bu konuda çok titiz olduğunu gördüm. tiyatro üzerinde yoğunlaştı. Schiller Shakespeare'de, büyük yazarın imgesel (17591805), aşkın.özgürlüğünveinsandokusunu, kendi yöntemiyle çözümlelığın savunması olarak kabul edilen miş. Gandhi'yi işlerken, Hindu felsefe"Don Carlos"u yazdı (1787). Goethe nin insan yaşamında yarattığı tembellik (17491832), halk şarkılarını, etkili ve durumunu, okuru burkmayan bir dil öryalın ezgileri, söylenceleri, gizemli öykü güsüyle yansıtmış. Galileo Galilei'de, oltekniğini temel alarak şiiri değiştirdi. Bu gucu (pozitivist) bir bilim adamının diöziün şair, dram biçimindeki koşukların lini yakalamıs. Bu kuralların arasına, inilk örneği Faust'un yazan olarak ün yapsanın yaşam karşısındaki durumnu katı. Goethe ve Schiller, Gozzi'nin tututabiliriz. Hepsinde de, alaysüamayı (humunıı izleyerek tiyatro üzerine derin demor) elden bırakmıyor. rin düşündüler. Georges Polti, yirminci yüzyıla gelirken, bütün bu denemeleri Tiyatro, insanın yaşamdaki işlevini de inceleyerek "Tiyatronun Otuz Altı Tesahnelemeli. Nasıl, zerrelerden Güneş'e mel Durumu" adlı yapıtını yazdı. Ona değin her şey şiirin konusuysa, yaşamın göre, bu otuz altı temel durum, yaşamın her durumu da tiyatroya yansımalıdır. temel otuz altı coşkusuyla çakışıyor. Biz, Mehmet Murat lldan, "Totus mundus yaşamın tadını, bu coşkulardan alıyoruz. agit histrionem" (Petronius) özdeyişini Mehmet Murat lldan, oyunlarından benimsiyor, ama her durumu, oyuncu anladığıma göre, yaşamın tadını, derin ve oyun yazan açısından, yaşam gerçedüşüncelerde ve biraz da yaşamın gizleğine oturtuyor: Ama dünya, çok bürinde arıyor.(2) Polti, tam 1200 oyun inyük bir sahnedir. Dünya bir sahne olducelemiş. Otuz altı durum, birbirlerinin ğuna göre, sen de herkes gibi bir oyuniçine girerek daha da çeşitleniyor Polti, cusun." diyen John'a, Francis'in yanıtı yaşamın karmaşık yansımalarını, 1332 gerçekçidir: "Ama dünya, çok büyük bir olarak saptamış. Örneğin, temel durumsahne bayım. Bu müthiş sahnenin karlardan biri "yalvarma"dır. Bir yalvarma maşık dekorları arasında yitip gidiyodurumunda, yalvardan (zalim),yalvaran ruz. Kimse görmüyor oyunumuzu ve (ezik, ikiyüzlü, yalaka, suçlu, âşık, artnioyunculuğumuzu. Çoğu kez, bu dev yetli, kurmaz, baskı altında, sömürü vb.) sahnede Tanrı'dan başka hiçbir seyirci ve kararsız güç (yalvarılanla yalvaranı izyok bizi izleyen! Ben, daha küçük bir leyen) vardır. "Çıkarcı"nın kurtulma dusahnenin seyrek dekorları arasında, bol rumu da, tiyatroda, özellikle işlenen koseyirci önünde rol vapmak ve para kanulardan biridir. "Büyünün Gözlezanmak istiyorum bayım! Oysa, dünya ri"nde, Tartini (Berber), bir çıkarcıdır. sahnesinde rol vapmak angaryadan başÇıkar durumunda, türlü duygular ve düka bir şey değil."(3) Murat lldan, çığlıkşünceler çatışır. Tartini, evde kalmış kılı oyun yazarının her şeyi düşünmesini zını, büyük borçlarını ödemek için zenistiyor. Yaşam gerçeğine uymalı sahne. gin tüccar Domenico'ya vermek amacıyÇünkü, sahne evrenseldir, ama evrenin îa bir bataklıkta yaşayan Büyücü Metastüm karmaşıklığını oraya yansıtırsanız, tasio'ya başvuran Kont Montaverdi'nin insantiyatro ilişkisini kurutursunuz. Tiçirkin kızını almak amacıyla, bir hileye yatro, insanın yalın gerçeğini yansıtmabaşvurur. Büyücü, Vittoria'yı (Kont'un Iı. Yalınlık, derinliğe engel değildir. Mukızı) almak için, Domenico'nun saçını rat, bnu başarıyor. ister. Uşak Peılico, dostu berbere duruGandhi'de, Murat, Gandhi'nin Gümu anlatır. Berber Tartini, hiç görmediney Afrika'da başlayan ırkçüığa karşı saği kızı almak için, kendi saçını kesip vevaşımını anlatıyor. Dönemin bütün tarir. Çıkar, kurmazlıkla çakışmıştır. Pellirihsel kişileri, oyunun kişileri olarak yanco, efendisine bu konuda söz vermiştir. sıtılıyor. Gandhi, Güney Afrika'daki savaşımını, Hindistan'da sürdürüyor. Gandhi, ırkçılığa karşısavaşımının temelini, şiddete karşı koymamak yöntemine oturtuyor. Isa gibi düşünüyor. tsa'nın öğretisini özümsemiş, ama Hindu töresine de ters düşmüyor. Hindli Müslümanlar'a da saygı duyuyor. Hindistan'daki Brahmanlar'a da hoşgörüyle yaklaşıyor. Budha inancını da kucaklıyor. Kısası, Hindistan'ın karmaşık yapısını yalınlaştırmış. Ingilizler'in tüm baskısına karşı, barışçı bir yöntemi izliyor. Gizemci Hint felsefelerini, yalın bir yaşam biçimine dönüştürerek bütünlüğü sağlamaya çalışıyor. Kast dizgesinin karşısındadır, ama şiddete dayanarak bu dizgeyi yıkmaya çalışmıyor. Eşitlikçi, özgürlükçü bir yaşam felsefesiyle, kast düzenini ortadan kaldırmayı öneriyor. Murat Îldan'ın oyunlarınıh sahnelenmesini dilerim. Gerçekten, önemli bir oyun yazarıyla karşı karşıyayız. Her şeyden önce, lngiliz ve Italyan tiyatrolarını çok iyi araştırmış. Ona, bu oyun bilgisini, biraz da kendi toplumunun gerçeklerini yansıtmasını öneririm. Evrensel kişilerin savaşımlarını yansıtırken, Anadolu gerçeğinisavsaklamamasını dilerim. Çünkü, her yazarın sorumluluğu, önce, kendi toplumuna karşıdır. Mustafa Kemal'in, 1915'te, Çanakkale zaferinin ardından dönemin Harbiye Nazın'na söylediği şu sözü, hiçbir aydın unutmamalıdır: "Sorumluluk, ölümden de ağırdır." Evrensel değerler, herkesindir , ama kendi halkımızın sorunları, yalnız bizimdir. Evrensel değerleri yansıtırken, kendi toplumumuzun sorunlarına yabancı kalmamalıyız. Murat, tüm yapıtlarında, bağnazlığa karşı çıkıyor, inancın bilinç karşısında yenilgiye uğratılmasını istiyor. Çok zengin bir ekinle de, bunun üstesinden geliyor. Bu değin olgunlaşmış bir yazarın, kendi halkının sorunlarına uzak durması beklenemez. Murat lldan, oyun dilini gerçekten özümsemiş. Oyunun sorunlarını kendi içinde çözümleyecek olgunluğa da varmış. Ne ki, kimi zaman, cümlenin, dilin atomu olduğunu unutuyor. Örneğin, Shakespeare'den, Francis şöyle söylüyor John'a: "Demek ki dostum, bu sistem neden böyle kepaze, bu konuda gerçeği öğrenmek narile." Bu cümle, Türkçe konuşma diline uygun değil. "Demek ki dostum, sistemin neden böyle kepaze olduğunu öğrenmeye çalışmak nafile." demeliyiz. Lümle böyle kurulunca, salondaki hiçbir seyirci zorlanmaz. "Sana gelince de dostum, sen de on dört çocuklu bir kocasın." (s. 51) cümlesinde, birinci "de", akışı engelliyor. Böyle kusurlar var. Murat'ın yeteneğinde bir yazar, yapıtını birkaç kez okursa, çapaksız bir dile sahip olur. Bir de, şunu söylemek isterim, yapıtlarında "Dr. Mehmet Murat tldan" imzasını kullanmasın. Yazarlıkta, akademik sana gereksinim yoktur. Siz, Tahsin Yücel'in hiç, "Prof. Dr. Tahsin Yücel" imzasını kullandığını gördünüz mü? Akşit Göktürk, Ahmet Hamdi Tanpınar, bilünsel yapıtlarında kullanır lar sanlannı. Tanpınar, "Bursa'da Za man"ın altına, "Prof. Dr. Ahmet Hamdi Tanpınar" imzasını atsaydı, garip olmaz mıydı? • (1) Ödüllü Oyunlar, 2, Mitos Boyut Yavınları, 2000 Istanbul. (2) Shakespeare, Galileo Galilei, Sakyamuni, Gandhi. (3) Shakespeare'den alındı bu sözler. Bu oyun, henüz basılmamış. CUMHURİYET KİTAP SAYI 654