Katalog

Kapak konusunun devamı. •• adelphia'da Lipman's Post Card firması tarafindan basıldı. Bunu 1869'da AvusturyaMacaristan Krallığı'nda basılan CorrespondenzKarten'ler takip etti. Posta idaresi belli bır boyda çıkardığı bu kartlara pulunu da basarak tam gönderime hazır halde piyasaya çıkardı. Kartlar öylesine ilgi gördu ki, Avusturya'da ilk çıkarddıkları ay ıçınde yarım milyon adede yakın bir satış sağlandı. 1872'deABD posta idaresi de ilk altı ayda 60 milyon satış yaptı. Diğer Avrupa ülkeleri hükümetleri kartpostalları hızla benimsediler. ilk kartpostallarda pek fazla ara tonlar ve gölgeler istemeyen desenler seçildi. Çiçek, kelebek, kuş, çam ağacı, kozalak motifleri en çok kuflanılan süslemelerdi. Çiçek ve doğa ile ılgıli bu kartpostallar, baskı tekniğinin gelişmesiyle birlikte çok buyıik değişim gösterdi. Kenarlı fistolu veya dantel motifli olarak hazırlanan kartonlara, şifonlarla, değişik ipek kumaşlarla, kadifelerle şömiz ya da paspartular hazırlanmaya başlandı. Bu arada gelişen uluslararası düzenli gezi turları, diğer tanıtun araçlarında olduğu gibi kartpostalların popülerleşmesinde de çok önemli bir rol oynadı. Kartpostallar, 1890'larda gerek turlara katıIanların gerekse bilimsel gezi yapanların bir tutkusu haline dönüştü ve yavaş yavaş ülke resimlerinin biriktirilrnesi gibi bir kartpostal koleksiyonculuğu yaratılmaya başlandı. Böylesine ilgi odağı olan kartpostallar zaman zaman nükümetlerce yasaklandılar da. Ülke içinde dolaşımına pek karşı çıkılmayan bazı kartpostalların sınır dışına çıkmaları engellendi. Orneğin Fransa bazı kartların ulke dışına gönderilmesini yasakladı. Bu yasağı birkaç kart için Avusturya hükümeti de koydu. 1900 de çıkarılan bir Babıâli emri, Müslüman kadın portrelerini taşıyan kartpostalların ve Allah, peygamber adlannı taşıyan, Kabe resimleri basılı kartların hem üretimini hem de dağıtımını Osmanlı ülkesinde yasakladı. Öyle ki, bu kartlardan Osmanlı vatandaşlarının ellerinde bulunanların bile toplanması emri verildi. Ekim 1909'da bir telgraf emri ile Paris'te basdarak Memaliki Osmaniye'ye sokulan ve Jön Türklerın propagandasını içeren kartların girişinın yasaklanması. bütün posta merkezlerinden istendi Ön yuzünde ikı asker arasında elleri ve ayakları zincirli bir hocanın bulundıığu, arka yüzünde Fransızca "bir mürteci" yazmakta olan kart da, 15 Ocak 191 l'de yasaklandı. Kuşkusuz yasaklar bu kartlara olan ilgiyi arttırdı. Ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru fotoğraf ve matbaa teknolojisindeki gelişme, kartpostal tarihine bir anlamda damgasını vurdu. Fotoğraftaki gelişme, gezi fotoğraflarının çok aranılır hale gelmesini sağlamıştı. Bu tür fotoğraflar manzaralı kartpostalların satışa çıkmasından önce bir anlamda onların yerine kullanılmaktaydı. Kartpostalın fotoğrafa kıyasla daha ucuz, kolay gönderilebuır ve saîdanabilir olması popüler duruma gelişindeki etkenlerdendı. Resimli kartpostalın altın çağı, kuşkusuz ondokuzuncu yüzyılın sonlarından başlayarak, Birinci Dünya Savaşı'na kadar uzanan bir dilim içerisinde kalan zamandı. Bu kartların yüzde doksan kadarını manzara kartları oluşturuyordu. Gidip gezilen yerlerden dostlara gönderilen ve onların unutulmadığını gösteren kent kartları, dini günlerde gönderilen ya da duvardaki aynanın veya bir resmin çerçevesinin kenarına sıkıştırılarak kullanılan dini kartlar, devam eden ya da yok olmuş mesleklerin sıralandığı satıcı kartları, savaş alanlannın hüznünü, ya da SAYFA 4 Koç Grubu da kültür sanat yayıncılığı alanında Mjx Fruchlertnann Kartposlalları Göpkemlî basvanıtlar yuk bir titizlikle eğilen ve sonradan konuyu bir kuyumcu zarafeti ile ören yazar. 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başında önce Yüksekkaldırun'da daha sonra Caddei Kebir'de çalışan Fruchtermann'la ilgili belgelerı, albumlerini, tum kartlarını serilerine ve yıllanna göre anlattığı gibi aynı görüntünun birkaç baskısını da saptayarak bir arada gösteriyor. Osmanlı sultanları, katlama kartlarda Sultan Mehmed Reşad ailesi, albümlerde açılan Istanbul, Edırne, vb. kentler, kabartma kartlar, insanlar, sokaklar, anıtlar, törenler, işte bir împaratorluğun günleri. Bu eserin öncelikle koleksiyon yapanların ve yapma isteğinde bulunanların kitaplığında mutlaka olması gerekiyor. Bu görsel hazine ve bu hazineyi yerli yerine oturtarak ona daha da büyük değer katan metni o dönemle ilgili kişiler için gerçek bir kaynak. Belki hiç koleksiyon yapmıyorsunuz, elinizde kendiliğinden birikmiş, aileden kalma birkaç Fruchtermann kartpostalı var, bu albümlerin içinde onu bulmak istemez misiniz? Gümüş taklidi tabağa konan çikolatalarla kutlama yapan diğer kuruluşlara da duyurulur. Artık çağımızda prestij böyle görkemli kitaplarîa sağlanıyor. Gerek iş görüşmelerinde gerekse politik görüşmelerde, dost ziyaretlerinde sunacağınız bir kitap, sizin hakkınızda karşınızdakinin daha ilk karşılaşmada olumlu bir izlenim edinmesini sağlıyor. Bu çağdaş düşünceye varan Koçbank'a teşekkür etmeliyiz." IglodağıkartiMstalar zafere ulaşmanın mutluluğunu taşıyan savaş kartlan, gizlice elden ele geçirilen pornografİK kartlar. Osmanlı lmparatorluğu Başkenti Istanbul, resimli kartpostalların altyapısını oluşturan fotoğrafçılar açısından çokşanslıydı. Grand' Rue dePera'nın (bugunku Istiklal Caddesi) sağlı sollu uci yanını oluşturan dükkânlar arasına yerleşmiş olan fotoğraf stüdyoları bu şansın temelini oluşturuyordu. Istanbul'a her ne kadar fotoğraf, icadından hemen yedi ay sonra ulaştıysa da yerli kartpostalcılar için bunu söylemek kolay değildir. Kartpostallar Istanbul'da ancak 1890'lıyularda kullanılmaya baslandı. Kartpostal yayıncılığı yapan E.F. Rochat, Sarranan Kardeşler, Moise lsraelowitch, RömmlerJonas, A. Zellich Fils, J. Ludwigsohn, George Papantoine vb.nin arasında en önde gelen isim Max Fruchtermann'dı. 1890'lann ortalarında Yüksekkaldırım'daki çerçeveci dükkânında kartpostal pazarlayan Fruchtermann, önceleri kartpostalları Almanya ve Görsal hazfcıe Max Fruchtermann Avusturya'dan alıyordu. Daha sonra kendisi de kartpostal üretmeye basladı. Dünya yüzüne uagılan milyonlarca kartpostalla bu ülkenin propagandasını yapan Fruchtermann'ın ilginçyaşam öyküsunü ve tüm kartpostallarını öğrenmek ve görmek istemez misiniz? "Max Fruchtermann Kartpostalları" üç cilt halinde Koçbank tarafından bir kültür hizmeti olarak yayımlandı. Yazarı Mert Sandalcı. Sandalcı, daha önceki kitaplarından da bilinen ık ciddi araştırmacılardan iri. Araştırdığı konuya biı SURNAMEt HÜMAYUN U O u f N K.IIAR1 Osmanlı şenlikleri üzerine iki vapıt SİNAN ERTEN Ç ağlar boyunca ımparatorluklar, görkemli törenlerin, zafer alayları nın ve şenliklerin duzenleyicileri oldular. Tarihe bıraktıkları adları, biraz da bu toplumsal etkinliklerin göz kamaştıran öyküleriyle günümüze geldi, zihnimize kazındı. Coleseum'u doldu juran çılgın kalabalığın sevgi gösterileriyle sarnoş olmuş lejyonların zafer alayları olmadan, Roma îrnparatorluğu'nu düşünmek biraz zordur. Buna benzer sahnelerin Bizans'ın Hippodrom'unda ve Osmanlı'nın Atmeydanı'nda da yaşanmış olabi leceğini rahatlıkla düşünebiliriz. Kuşkusuz bizi boyle bır toplumsal kültür ortamının buyüleyici dekorları önünde edilgen bir izleyici konumuna iten gizli gücu merak etmış, hatta ona hayranlık bile duymuşuzdur. Bu güç, siyasi iktidarın kendisi, zafer alaylan da hükmettiği dünyanın buyükluğünü kanıtlayan estetik bir gösteriden ibarettir. Yönetenler ve yönetilenler bu gösterilerin kimi zaman kurmaca, kimi zaman ise bir yaşam biçimine donüşmuş ayin düzeninden büyük haz almışlar ve sonunda her şenlik, bir imparatorluğun geleceğe taşıdığı kendi öyküsu olmuştur. Akdeniz merkezli klasik uygarlıklar, toplumun her kesimine açık kapsamlı şenlikleri, tarihsel yaşamlarının bir parçası olarak kabul etmişler ve bu büyiık kültür olaylartnı zaman içinde geliştirerek, bir çeşit kamu sanatmın da yaratıcısı olmuşlardır. Roma ve Bizans siyaset gelene ğinin bir olçüde takipçisi olan üsmanlj lmparatorluğu da, Orta Asya ve îslam kültürlerinden devşirdiği kimi öğeleri bu kamu etkinliğinin ana gövdesine ekleyerek kendine nas bir şenlik anlayışı yaratmıştır. Osmanlı tarihinde, daha başlangıcından itibaren padişahlar tarafından düzenlenmiş şenliklere ilişkin bilgiler vardır. Bu şenlikler, birbirınden farklı olayların CUMHURİYET KİTAP SAYI 638 J