Katalog

Bir dönemin ünlü muhalefet dergisi ile kitaplar çogalıyor Haydarpaşada hastanede yatan Rıfat ılgaz, kendlslni zlyarete gelen Aziz Nesin İle... (Eylul.1948). Hikmet Altınkaynak'ın derlediği Sabahattin Ali'nin ".Markopaşa Yazıları ve Ötekiler", Levent Cantek'in yazdığı "Markopaşa Bir Mizan ve Muhalefet Efsanesi" ile Mehmet Saydur'un yazdığı "Markopaşa Gerçeği" yakın tarihimizin bu önemli oasın olayını tüm yönleriyle aktarıyor bize. ONER YAGCI Markopaşa'yı günümüze getiren kitaplar n«flfif«t *uçnnd*n dolayı, Uvkİf . AaiadtaıtMI ? .. arkopaşa olayı, gülmece ve basın tarihimizin en önemli köşe taşlarından biri olmasının yanı sıra, siyasal tarihimizin aydınlatılması gerekli olan bir döneminin de en anlamlı, en ilginç olaylarından, basın tarihimizin en direngen adlarından biridir. En çok tartışılmak istenen ama üzeri en çok örtiilmeye çalışılan bir basın anıtı olan Markopaşa oıayı, 194O'lı yıllarTürkiye'sinin ilginç ve özgün bir aynası ve yaratıcılarını amansız ve anlamlı yaşamlara sürükleyen bir savaşım anıtıdır. 40'h yılların ikinci yarısı, günümüzde hâlâ süren soğuk savaşın başladığı ve sancılarını hâlâ yaşadığımız çok partili yaşama geçiş yıllarıdır. Bu yıİJarda sol'un ezilmesi ve yok edilmesi operasyonları yaşamın her alanında başlamıştır. Sabahattin AJi'yle Nihal Atsız arasındaki ve HasanAli Yücel'le DP îstanbul ll Başkanı Kenan Öner arasındaki davalar, bu başlangıcın sinnge davalarındandır. Ilericigerici, devrimciülkücü kavgasının başlangıcı olan bu davalarla birükte ülkemiz; CHP'ye sag kanadın egemen oluşu, Köy Enstitülerı için soruşturmalann başlatılması, Dil ve Tarih Coğrarya Fakültesi baskını ve olaylan, Tan matbaasının basılması, Dr. Şefik Hüsnü'nün TSEKP'sinin ve Esat Adil'in TSP'sinin kapatılması, Soğuk Savaş politikalarının ve McCarthyciliğin başlaması olaylanyla çalkalanır. Siyasal tarihimizin önemli olaylanyla dolu olan 194O'lı yılların ikinci yarısında, tek parti yönetiminin baskılarından yazarlara, gazelecilere, yaytncılara, dergılere de büyük pay düşer. O yıllarda yayımlanan Ant, Gün, Kovan, Söz, Yeni Edebiyat, Yığın, Yurt ve Dünya, Yürüyüş, Hamle gıbi dergilerde savaşa, militarizme, ırkçJığa karşı hümanizmin, kardeşliğin, banşın, eşitliğin savunusunu yapan M dergilerle bir avuç edebiyatçı direnir. Menmet Ali Aybar'ın Zincirli Hürriyet gazetesi de bir direniş simgesidir. Nâzım Hikmet içerdedir. Sabahattin Ali'nin Sırça Köşk'ü Bakanlar Kurulu kararıyla toplatılır. Aziz Nesin, Nereve Gidiyoruz? broşüründen dolayı gözaltına alınır. Işte bu koşullarda başlayan bir serüvenin adıolan "Markopaşa",olancaözgünlüğü, yaratıcılığı, etkileyiciliği, basarısı, direngenliğiyleyakın tarihimizin, irdelenmesi, gün ışığına çıkarılması ve yalnızca bir basın olayı olarak kalmayıp siyasal direniş ve aydın etiğı açısından da örnek alınması gereken bir olayıdır Yaratıcılarının adı bıle ulkemız toplumsal tarihi için önemini gosterir: Kuyucaklı Yusuf, Içimizdeki Şeytan ve Kürk Mantolu Madonna adlı romanların ve kendisine gerçekçi öykümüzün babası dedirten Değirmen, Kağnı, Ses, Yeni Dünya, Sırça Köşk adlı öykü kitaplarının yazarı; hakkında kitaplar yazılan;" Aldırma Gönül" gibi bestelenen şiirleri ağızlardan düşmeyen; trajik ölümüyle de edebiyat tarinimizde özgün bir yeri olan Sabanattin Ali... Çağımızın Nasrettin Hocası, gözyaşını gülmeceye çeviren, gülmece edebiyatımızın büyük ustası sayılan; edebiyatın her dalından ürünleriyle sunduğu kitaplarının sayısı 100'ü, hakkında vazılan kitaplann sayısı 20'yi geçen; özeÛikle 1980 sonrasında öncü aydın kimliğiyle var olup üretkenliği, inatçılığı, korkusuzluğuyla örnek olan ve kurduğu, yaşattığı Nesin VakfVyla topluma borcunu ödemeyi sürdüren Aziz Nesin... Sınıf adlı siir kitabıyla basladığı yazarlık serüveninde klasikleşen Hababam Sınıfı'yla yaygın bir ün kazanan, gülmece ürünlerinin yanı sıra romanları ve gazete yazılanyla da 1940 KuşağYnın örnek yazarlarından biri olan Rıfat Ilgaz... Karikatür ustası Mim Uykusuz, Haluk Yetiş, Mücap Ofluoğlu, Şerif Hulusi... ve hepsi de "birer mizah şövalyeleri" olan baskaları... Markopaşa olayı ile ilgili olarak yazılan Mankopaşa'nın yaratıcıları onlarca makalenin dışında, dönemle ilgili birçok araştırmada ve anılar demetinde olaytn gerçekliği konusunda yeterli ölçüde olmasa da çalışmalar yapddı. Markopaşa ile ilgili üç kıtap ise bu ilginç ve anlamlı basın olayının birçok yönünü gözler önüne seriyor. Ilk kitap Sabahattin Ali'nin, ilk basımı 1986'da yapılan, Hikmet Altınkaynak'ın derlediği Markopaşa Yazıları ve Ötekiler. Altınkaynak, kitaba yazdığı önsözde, "Sabahattin Ali'nin yaşadığı dönem hâlâ birçok yanıyla alacakaranlıktadır. Karanlığı yırtılmamış bir döneme hiç el atmamak, geleceğimize de birtakım gölgeler düşürmek demektir" diyor. Bu çalışmayla Sabahattin Ali'nin 19461947 yıllarında Markopaşa gazetesinde çıkan yazılarından başlca, 193O'lu4O'lı yılların Yücel, Varlık, Yeni Adam, Ant, Resimli Ay, Ulus, Tercüme, Yenitürk, Akba Kitabevi, Yurt ve Dünya gibi gazete ya da dergilerin sayfalarında kalmış olan yazılarını bir araya getirerek, siyasal ve yazınsal tarihimizin bu öncü aydınının, öykücüsünün, romancısının düşüncelerinin bir bütün olarak okurla buluşması sağlanmış oluyor. Tarihsel kesitleriyle kısa bir yaşamöyküsünün de yer aldığı çalışmada, Sabahattin Ali'nin soruşturmalara verdiği birkaç yanıtı da yer alıyor. Sabahattin Ali'nin Markopaşa'da yazdığı yazıların çoğunlukta olduğu kitap, ömrü kısa olan öncüsünün yazılarıyla yine ömrü kısa olan bir gazete olayının toplumsal tarihini anlayabilmemizin ipuçlarını veriyor. Sabahattin Ali'nin "Bir Gazete Çıktı" başlıklı yazısının giriş paragrafı bile Markopaşa olayının gerçeğine uzatıyor okuyanı: "Bir gazete çıktı... 1947 yılında, Türkiye Cumhuriyeti hudutları içinde, dünyanın en medeni sehirlerinden îstanbul da haftada bir dera şu elinizde tuttuğunuz gazetecik kadar dört küçük sayfalı bir gazete çıktı. Bu gazete ancak 22 sayı çıkabildi efendim. Muhtelif fasılalarla, bazen "Bir Gazete Çıktf^ neşriyatını durdurarak, bazen ara vermek mecburiyetinde kalarak, gecikerek, okunmayacak kadar fena baskı ile utanarak çıkmak suretiyle ve bütün mecburiyetlerden dolayı, çok sabırlı okuyucularının tahammülünü suiistimal ettiğinden mahcup olarak ancak 22 sayı çıkabildi. Bu 22 sayı ile Türkiye'de baskı rekoru kırdı. 60 bin basarak birçok para kazandı. Fakat kendisine tahmin edilemeyen zorluklar çıkarıldığından, tek yolunda yürüyebilmek için, muhtaç olduğu teknik vasıtalara ve bunların insafsız ve korkak sahiplerine hayret edilecek yüksek fiyatlar ödeverek korkak ve aç gözleri para dc doyurdu..." Sonrasında Sabahattin Ali öldürülur ve Markopaşa'daki arkadaşları büyük bir serüvene girişir. Levent Cantek'in hazırladığı Markoaşa Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi adçalışmada işte bu serüven anlatdıyor. Cantek," Döneminin en etkili ve en rahatsız edici yayını" olarak nitelediği ve "Yayımlandığı dönemde, hakkında tek bir olumlu yazı yazılmamış, düşünce ve kanaat belirtilmemiş, komünist, tehlikeli ve rahatsız edici bir yayın olarak tanımlanmıştır" dediği efsaneyi ilk kez ayrıntılı olarak inceleyen bir çalışma sunuyor. Markopaşa'nın öncesinden, 194O'lı yılların başınuan başlayarak sol düşmanlı ğının, Türkçiılük akımının kabardığı o yılları değerlendiren ve Markopaşa nın siyasal kimliğini içinde yer alan yazılardan örneklerle inceleyen Cantek, "Türkiye'de ÇizgiRoman" (1996) adlı yapıttndan sonra sunduğu ve "tez" olarak hazırladığı bu kitabının girişinde şöyle diyor: "Çalışma Markopaşa hakkında 'bir guzelleme' yapma niyeti taşımamaktadır, ama yayımlandığı dönemde surekli cezalandırılmış, kapatılmaya çalışılmış bir yayının, bu ülkenin tarihi içinde yer aldığını anlatmayı amaçlamaktadır" diyor. Markopaşa'nın çıktığı dönemin koşullarından Daslayarak nasıl çıkarıldığının öyküsüyle birlikte ikinci döneminin, "sahte Markopaşa" olayının, Ali Baba'nın, Malumpaşa'nın, Merhumpaşa'nın ve Sabahattin Ali'nin öldürülmesinden sonraki yeni "Markopaşalar"ın öyküsünü de aktaran Cantek'in bu çalışması, siyasal ve yazınsal tarihimize tutulan önemli bir ışıldak oluyor. Markopaşa ile ilgili yeni bir çalışmaya da, daha önce "Bir Tongııç Okulu Gölköy Enstitüsü" (1994), "Rıfat Ilgaz'lı Yıllar" (1994) ve "Biz de Yaşadık/Dünden Bugüne Rıfat Ilgaz" (1998) adlı yapıtlarıyla ciddı bir araştırmacı kimliği sunan Mehmet Saydur imza attı: Markopaşa Gerçeği. Saydur, ilk sayısı 25 Kasım 1946'da 6000 basılarak yayımlanan (daha sonra tirajı 60.000'e ulaşan) haftalık Markopaşa'danbaslayıp Merhumpaşa, Malumpaşa, Ali Baba'nın serüveniyle devam ederek Sabahattin Ali'nin öldürülmesinden sonra Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz'ın Başdan, Hür Markopaşa, YediSekiz Paşa, Medet, Öküz Menmet Paşa adlarıyla sürdürdükleri "yeniş Markopaşalar"ı ve taklitlerini de büyük bir titizfikle inceleyerek olayın gerçeğini ortaya çıkarmakta önemli bir katkıda bulunuyor. Markopaşa düşüncesinin doğuşundan başlayarak bu dirençli ve örnek yayın serüvenine tuttuğu ayna ile olayın aydınlatılmasına yeni bir katkı olarak Markopaşa'ların daha yeni çalışmalan beklediğini anımsatıyor. Markopaşa'yla ilgili bu üç kitap, yakın tarihimizin bu gisdi kalmış olayını anlamak isteyenler için önemli bir fırsat. • E Sabahatltn Ali/ Markopaşa Yazılan ve Ötekiler, Derleyen litkmet Altınkaynak, Yapı Kredı Yaytnlan, 1998, 151 s, Markopaşa/ Bir Mizah ve Muhalefet Efsanest, Levent Cantek, lle/ıştm Yaytnlan, 2001,203 s, Markopaşa Gerçeği, Mehmet Saydur, Çınar Yayınları, 2001, 272 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 638 SAYFA 10