Katalog

METİN FINDIKÇI ııgun dunya coğrafyasının geçmışı ne, tarıh sayfalarının detaylarına ın meden goz gezdınp harmanladığı mızda, Doğu'nun ozellıkle Ortadoğu'nun geçırdığı sureç ve ıçınde bulunduğu ılgınç çerçeve hemen gozumuze çarpar Tarıh bo vunca, dunyaya her kım hukmetmışse mu nakkak kı, yolu bu coğrafyadan geçmıştır tmparatorlukların, hukumdarların, super guçlerın bu coğrafyadan ıstedığı nedır? Ne den tarıhler boyunca bu coğrafyada yaşa yan ınsanlar hep savasın doktuğu kanın 1 ıçınde debclenıp durdular' Dunyanın hem heybetlı hem de yumu!}ak karınlı bu bolge 1 sının buyusu nedır Dunyanın hıçbır bol gesı bu bolge kadar savaş ve zulum yuzu gormemıştır Dunyanın hıçbır bolgesı bu Jbolge kauar super guçlere cazıp gelmemış tır lanh boyuriLa, îslamivet ın kurulma fas hnda ve oncesınden başlayan savaşlar pey derpey gunumuzde dc devam etmektedır Bu bolgedekı savaşların buyuk bır nedenı "dın" olarak gorunse de "dın" kısvesı altın da bolgesel çatışmalar, ufak çaplı savaşlar, katlıamlar yaşanmakta halen Pekı bu bol gede paylaşılmayan pasta nc olabılır? Ne den bu bolge • Petrol mu' Bazı dınlere * mensup ınsanların toprak edınme (yerleş me) savdşı mir1 Şu veya bu nedenden dola yı, bu bolgenın ıcınden veya dışından cadı kazanlan kaynatılmaya devam edıleceğı ke sın llk once aklıma takılan şu soruyu sora yım Ulkemi7,coğrafıkonumugereğı, bol geyle ıç ıçe bulunmasına rağmen Ortado ğu edebiyatına, şıırıne neden bu kadar uzak^ Neden bırbırlerının edebiyatına bu kadar yabancı, edebıyatçıları neden bırbır lerını bılmıyor ve tanımıyor? Dıllerı bu den lı bırbırlerıne yakınken kıtaplar neden çev rılmıyor' Neden Arapçadan, Farçadan de ğü de, tngılızceden veya Fransızcadan kı taplar çevnlıyor1 Tabıı sadece Batı'da po puler olan ya/arlar Bu bılınen sorular uza tılabılır KeşkeOrtadoğu'dakıbazı ulkeler le, ulkemı? arasında, 'dın' ve 'tıcaret' kadar olmasa da, bırbırlerımızın edebıyatıyla ılgı lenır olabılsek Ha bazılan, bu bolgenın dunya edebiyatına katkısını sorabılır veya gormezlıkten gelebılır Ama bır gerçek var, Doğu edebıyatı dıye bır ses de yukselıyor bu dunyada ve bızım ulkemı/ın edebıyatı nın bır ayağı Doğu edebıyatının sesı ve te masıyla ortulu ve var olabılmış Ama ger çekten duyarsız kalınabılır miı> Bugun sa nat ve edebıyatı yorumlarken Doğu Batı dıye ayırmamalı duşuncesındeyım Batı'yı tercıh ederken Doğu'yu gormezlıkten gel memehyız Iran, Lubnan, Irak, Mıs>ır gıbı ulkelenn zengın kulturlerını keşfetmelı dı ye duşunuyorum Arapça genış ve ılgınç bır dıldır ve sadece Kuranı Kerım'den ıbaret değıldır B Sadık Hidayet öykülerinde yalnızlık, ölii ve öliim oda imneleri Sadık Hidayet, çocukluğundan belkı de doğumundan taşıyıp ve birlikte acı içinde yaşadığı; ölme isteğini 49 yaşında ıntinar ederek gerçekleştirdi. Oykulerınde sık sık anlattığı odaların birinde yaşamını noktalayarak bu hastalığa da birlikte son verdi. yıllar sonra da olsa, kendı bedenınde baş ka bır bıçımde deneyıp gerçekleştırmıştır Sadık Hıdayet'te olum, yaşamdan çok da ha ağır basıyordu Zaten oykulerının bu yuk bır bolumunde, baş rolıı olum oynuyor demek mumkun "Abacı Hanım" oyku sunde, kız kardeşının guzellığını kıskanan çırkın bırablanın ıntıharını "Olu Yıyenler" oykusunde ıse, oldu sanılan ve daha son ra dırılen bır adam anlatılıyor I lemen ol dukten sonra ıkı karısı tarafından paylaşı lamayan mal ve ınsanların para pul ıçın soyledıklerı yalan ve ıkıyuzluluk anlatdı yor Ölume bağlantılı olarak, "Çıkmaz" ad lı oykuden de soz edılebılır Bu oykunun kahramanı olan malıye reısı Şerıfın geç mıştekı en yakın arkadaşının oğlu gozu nun onunde boğulurken hıçbır mudahale de bulunmadan, olu munu seyretmesını anlatıyor Sadık Hı dayet bu oykude de olumu çok çarpıcı ve bıraz da ıçten gelen bır ıstekle anlatmış "Ağzı açık, ıkırcıklı ıkırcıklı baktı Muh sın'e Muhsın ondan yardım ıstıyormuşçasına ıkıncı bır hareket daha yaptı umutsuzca Olağanustu bır çabayla elını kaldırcfı ve çatallanmış bır sesle bağırdı, 'Ge el 1 ' Ve boğul du " ( ) "Şenf hay retten yerınde dona kalmıştı lek gordu ğu devrıle devrıle u/aklaşan yeşıl dalga lardı Okadar dehşe teduşmuştukıneha reket edebılıyor ne duşunebılıyordu Gozlerı denıze çevrı lı kalmıştı Dafgalar daha da azarken, su ayağının altındakı kumlara kadar vuk selmıştı ( ) Hava kararmaya yuz tut muştu Şenf elınde olmadan gerı dondu ve ağır adımlarla yağ murda ormana doğru yurumeye koyuldu ( ) Boğuk bır ses sureklı şu cumleyı tekrarlıyordu 'Sen alçaksın, sen ınsan katılısın1 " (Aylak Kopek s 38) Bu olum sah nesınden sonra Şerıfın (Hıdayet'ın olme ısteğı yıne on plandadır) olum nakkındakı duşuncesı "Olum s.on derece kolay ve do ğal gelıyordu bu sırada Yaşam denılen şev alaycı bır aldatmadan başka bır şey değıl dı " (s 38) "Oysa ne kadar kolay olunebılı yormuş1 ülmek ıstıyordu Istıyordu kı bır kaç saat sonra denız suyu onun vucudunu ışe yaramaz şeyler gıbı kıyıya atsın ve tek rar buyuleyıcı ve gamlı uğultusuna başla sın" (s 39) Sadık Hıdayet oykunun kahra manına bunları soyletırken, aslında kendı sındekı ıntıhar ve olum ısteğının tıpkı "Dı rı Gomulen" oykusunde olduğu gıbı, baş ka bır şekılde dde ge tırılmış olum ısteğı olduğu gorulur " Alacakaranlik" kıta bında, oykulerınde dıyaloglara pek yer vermeyen Sadık Hı dayet, dıyaloglarla kurulu "S G L L " oykusunde, oykunun sonunda ıntıharı başka bır şekılde anlata rak, ıntıharla olme ısteğını bır kez daha pekıştınr S G L L oykusundekı ıkı kahramanı arasında ge çen konuşmada " ı Ne yapmak ıstı yorsun> Atropıne, ooo, ne eskı bır soz cuk1 Ustundebırka rış toz var Bu ılaçlar ıkı bın yıl oncesı ıçın ıyıydı Etkısmı bılıyor musun1 Sara, heze yan, bayılma, sonra kdbus ve toplu kıyım manzaraları, kesık başlar ve oldurene kadar bın turlu ış kence Bekleoyleyse Susan kalktı, oda nın koşesındekı dola bın zulasından bır tup çıkanp Ted'e ver dı Yapıtlan Yapı Kredi Yayınları'nca yayımlandı Bu maskeyı geçır başına ve şu balonun ağzından çok yavaş bır nefes çek ama hep 1 sınıbıtırme Bana veŞışı'yedebırak Nedır bu? Protoksıddazot Uyuta uyuta goturur, hem de keyıfle Bıraz şehvetı uyandırır ve gundelık ışlen hatırlatır, gozunun ferını alır, kulakta çınlama yapar Ama genelde keyıf vencıdır " (Alacakaranlik s 30) Ve sonra olum Gorulduğu gıbı Sadık Hidayet'te olum, ama mutlaka ıntıharla olme ısteğı hıç eksık olmamış Hıdayet, varlıklı bır aılenın çocu ğuydu, nayatından da anlaşıldığı kadarıyla, bır dedığı ıkı edılmemış, çok ıyı okullarda eğıtım gormesıne karşın hep ıntıhar duşun cesıyle ıç ıçe yaşamış ve sonunda bır odada kendını kıfıtleyıp havagazıyla ıntıhar etmış tır Sadık I Iıdayet'te olum ısteğı bır takın tıydı, bır hastalıktı Oykulerınde goze batan bır başka uç ıse "yalnızlık" temasıdır Belkı de 'ıntıhar' îsteğıne umutsuzlukla gelen 'yal nızlık' bunaltısı ulaştırmıştı onu Oykule rındekı 'yalnızlık' ve 'yalnız kışıler nıç de azımsanacak gıbı değıl "Alacakaranlik" kıtabındakı "Perde Ar kasındakı Bebek" adlı oykunun kahramanı Mıhrdad Pransa dakı eğıtımını tamamla dıktan sonra bır mağazanın vıtrınınde go rup aşık olduğu cansız vıtrın mankenını uzerındekı gıysıyle satın alıp ulkesıne gerı doner I ler akşam ıçkı ıçıp odasına kapanan Mıhrdad mankenın karşısına otuı ur ve sa atlerce bakar Aılesının butun ısrarlanna rağmen nışan lı olduğu kızla evlenmeyen ve kendısını ıç kıye ve bu vıtnn mankenıne adayan, /aten ıçe kapanık ve hıçbır yakın dostu olmayan Mıhrdad kendısını ıyıce yalnızlığa mahkum eder Nışanlısının butun gayretlerıne rağ men değıştıremedığı Mıhrdad'ı sonunda kendısını bu mankene benzeterek karşıla maya karar verır Bır gun tepeden tırnağa kendısını değıştırerek, hatta mankenın yu zundekı gulumseyışı bıle taklıt ederek tıpa tıp mankene benzer ve bır akşam Mıhrdad eve gelmeden mankenın yerıne geçer otu rur Mıhrdad o akşam mankenı oldurmeye ve ondan kurtulmaya karar vermıştıı Her zamankı gıbı odasına ıçkılı doner, bır sure oturup mankenı uledıkten sonra, cebınde kı revolverı çıkanp arka arkaya uç el ateş eder, bır mırıltıyla manken yere yığılır Şa şırarak eğılıp başını kaldırdığında nışanlısı Dırahsende olduğunu fark eder Sadık I lı dayet bu korkunç yalnızlık ıçındekı Kafka varı kışılığı çızerken, bu kışılığın ne kadarı kendısıdır acaba Yalnızlığı ve ıçe kapanık lığı, oyku kahramanı Mıhrdad'ın ıçe kapa nıklığı ve yalnızlığına ne olçude uyuyordu acaba, merak edılecek bır konu doğrusu Sadık Hıdayet'ın oykulerınde dıkkat çe ken ve ozel bır yen olan bır dığer ımge ıse 'oda' mekânıdır "Dın Gomulen" kıtabın da, aynı adı taşıyan oykude odaya kapanmış kışıyı anlatırken, odadakı o ağır hava, umut suzluk ve yalnızlık, oykuyu okuyanı bıle bu nalıma sokacak cınsten "Bılmıyorum ne dense, hangı yana donecek olsam, gozu mun onunde odadakı masanın uzen şışe, fı tıl ve ılaç kutusuyla dolu Yanık alkol koku su, sevımsız odanın kokusu, havaya dağıl mış Kalkıp pencereyı açmak ıstıyorum Fa kat aşırı bır tembellık benı yatağa çıvılemış Sıgara ıçmek ıstıyorum, canım çekmıyor ( ) Baktığım aynada hayalı suzufup, zayıf ladığımı gordum Guçbela yuruyordum Oda karmakarışık, bense yalnızdım" (Dın Gomulen s 7) "Sevgılısınden aşk ve acın ma dılenen zavallı, duşkıın bır mahluk ha lıne donuştu Yatağın ustune dağ gıbı dev nlen bu buruşuk ışkence edılmış et yığını aa çekıyordu1 Bır nevı benctllık acısıydı DU, aynı zamanda gulunç yanı da vardı" (Ke rec Don Juanı s 26) "Tecellı" oykusunde keman hocası Vasılıç'ı anlatırken, yıne bır odanın ıçıne kapanmış yalnu ve mutsuz bır kışılığı çızıyor Hıdayet "Keman sesı arada bır kesıfıp tekrar başlıyordu Zaman /aman nakarat bolumunu uzun uzadıya tekrarlı yorlar Hasmık bu bolumu ışıttıkçe sınırle nıp cıleden çıkıyordu Bır notanın yuz de fa tekrarlanması ne salakça bır ış1" (s 72) "Kapı yerınde eğretı duruyormuş gıbı ken dılığınden yaı ıya kadar açıldı \ Iasınık Va sılıç'ı karşısında buldu Uçuk benzıyle go/ lerını ustune dıkmıştı O kadar garıp bu Buyazıdakıkonumuz başka Bılındığıgı bı Sadık Hıdayet'ın kullıyatı YKY tarafın dan yayımlandı Bu yazıda Sadık Hıdayet'ın oykulerınde ılgı çeken yalnızlık ve olum ım gelerını ele alacağız * Sadık Hıdayet'ın olume eğilımlı ruh ha lını, butun çıplaklığıyla oykulerınde bul mak mumkun Bu ruh halı daha ılk kıtabın da kendını ele verıyor Onu en ıyı anlatan ılk kıtabın ılk oykusu olan "Dırı Gomulen" oykusudur denebılır Oyku kahramanı bır odada, yalnız, kendınden ve bulunduğu du pjmdan nefret eden, esrar ve zehır ıçerek sureklı ıntıhar etmek isteyen bır kışılıktır "Dırı Gomulen" oykusunde, "Hayır, hıç kımse ıntıhar karaıına varmaz Intıhar ba zılarında bırlıktc bulunur Onların yaratılı şında mevcuttur ve onun elınden kaçamaz lar" (s 8) ya da "Hıç kımse ıntıhara karar vermtz Intıhar ba/ılarına mahsustur On ların yaradılışlarında vardır ( ) Intıhar da bazı kımselerle bırlıkte doğmuştur Ben, ya şamı sureklı alaya aldım Dunya, tum ınsan far, gozumde bır oyuncak, bır rezıllık, boş ve anlamsız bır şeydır Uyumak bır daha uyanmamak ıstıyorum ruya gormek de ıs temıyorum " (s 15) Gorulduğu gıbı Hıda yet, daha ılk kıtabı ılk oykusunde henuz yırmı yedı yaşındayken (kendınde bır has talık halınde olan) ve kahramanına soylet tığı bu ıntıhar duşuncelerı ve olme ısteğını SAYFA 14 Yalnızhkveölüın CUMHURİYET KİTAP J SAYI 628