Katalog

yalı başlar, ışıklı devam eder " (14) 2 Sımgesel Mavı Bu anlamda mavı sevgı, umut dostluk sevınç, soyluluk, bağımsızlık gıbı anlamlar yuklenır Or neğın "Mavış guverunler çımerdı dağ gofunde sevı kanatlı" (s 129) (Yenı Dun yalı Yerlı Halklar) "Kınalı kuşlar, ak, mavı pamukta gıılen sevıncı ( ) Bağım sızlık guneşlerı doğar halk denızınden" (s 128), "Yankılanır Balıkçı'nın masma vı merhabası" (s 141) (Gokova) "Iem muzlu mavım tukenmez, denızce" (s 143) (KelerGoz), "Goknann tepesın de mavıleşır umut" (s 138) (Kındam II), "Bu ateş tukenmez YANAR kalır/ Ku ruma/ yaratkan mavı soylu" (s 147) (Me tın Kardeşım Bır Yapayalnız), "Saçıver bahçene, mavış seğereğım ben" (s 150) (Kındam'ın Ofkesı) Oğuz Tansel'ın Mavı Gelın ve Mavı Beneklı Eırık'te olduğu gıbı Mavı Tur kuler başlığı altında topladığı bır obek şurı var Bu şıırlerın mavılığı, ıçerıklerın den oturu, Selam da duşunen başlar, ya ratan eller, dunyayı guzelleştıren kollar, ozgurluk ısteyen yurekJer, dunyanın her hangı bır yerınde çıle çeken, ter doken, ozgurluk ıçın savaşan ınsanlar mavıdır (s 88), Mayku H'de tıka basa mavı dol durmuştur ıçıne ozan, yuvaların sıcaldı ğı buram buram adamlara dağıtacaktır masallar boyu (s 90), Mayku Ill'de "to murur kupkuru ığde dalları" (s 91), Du ğum'de "kavuşan ellerde ışık" ve " anı lar dunyası" (s 93) Guvercınler'de "Irı Selçuk çınısı gok ( ) Bır guneş sevıncı kanatlarında" (s 94) Yorumlayabılırsı nız'de "Dunya boylesıne bır dunya/ Se versın vıne de" (s 96), Gencek'te Duşun dum'de sevdıklerıne el etmek, dağları yanına çağırmak (s 97) "Delıye her gun bayram/ Çocuklara gore bıçılmış kaf tan/ Yaşamanın boylesı guzel/ Sevınce aklını yıtırmelı ınsan" ve " masaldakı Keloğlan" mavıdır Bu obek şıırden bırı olup, mavıyı başlığa taşıyan Mavı Bo ;az a (s 92) gelınce Bu şıırde, denılebı ır kı, ozan mavıyı yukarıda ornekledığı mız tum anlamlarında kullanır Karakol harıç, kendını çepeçevre saran "ya ma vıleşmış(tır) burda" kok ( ) Gurul gurul gucunuz çağlar" (s25), "ışıl ışıl konuşur, kavaklar bur da,/ Salkım salkım golgeler yatak, yor gan,/ mışıl mışıl koyunlar gıbı uyuyan/ Kume kume, dızı dızı çakıl taşları (s27) vs SONUÇ Metın Furan, "Yaşadığı koşulların on ta acımasızlığına karşın, Iansel'tn şıırı yoğun bır yumuşaklık taşır' der (15) ben bu yumıışaklığı sevecenlık olarak yorumlamak ıstıyorum Onun şıır ve ma sal evrenının oluşumunda onemlı rol oy nadığınıduşunduğum mavının buseve cenlığe katkısı kuçumsenemez Oğuz lansel'de anlam yelpazesı nesnelden sımgesele uzanan mavının seruvenı, en çok da "Karanlığı Ağartmak" başlıklı ya zısında bızzat belırttığı dızgeyı oluşturan en onemlı kavramlar arasında geçıyor (16), Zaman, sevgı, dostluk, bılgelık ve duşkurma gucu Oğuz Tansel, karanlığı ağartmak ıçın şıırlerınde, tıpkı beyazlat mak amacıyla çamaşırı "çıvıte yatır mak"ta olduğu gıbı, "kındam'lı" renk mavıyı kullanıyor, ya da Kındam'a gıden yolu mavıyle doşuyor Bu mavı kısaca KINDAM'lı SAKIKIZ YOLU başlıklı şurden (s 134) yapacağımız alıntıyla, ın sanların hıç "Bıkmadan soyledıklerı bınbır sovlen ce( ) Insanla gorkemlı bu şaşırtan guzellık mek bakımtndan onemlı olduğunu belır tır (5) Bu tlkeler ıçın bkz Tansel, Oğuz Yasantıma Karışan Halk Masalları ( umhurtyet, 21 Kasım 1976, ayrtca Ko nuşan Balıkla Yalnız Kız masallar2 Yaz DİPNOTLAR Yayınları Ankara 19H5, s 125 129 (1) laner Nurı Oğuz Tanselıle Sarı(6) Temelkuran, Ece Masalları, ktzyolundakı YoLuluğumuz" Uç Kanat 'öyandırmak' Içın Yazmıştı' ( umhurt lı Masal Kuşu Oğuz İansel Haz Metın yet, 5Şubat 1996 Turan Urun Yayınlart 10, Ankara 1996, (7) İansel, O Konuşan Balıkla Yalnız f 101 Kız Masallar 2, s 128 (2) Özturk, Alı Osman Das turkısche (8) Ozdenoğlu, Ştnası Dursun özden, Volkslıed als sprachhches Kunsttverk Alı F Bılır ve Oğuz Tansel den Uç Guzel Studıen zur Volkslıedforschung Bd 15, Kıtap ' C umhurıyet Kıtap, Sayı 357, Bern 1994 s 83 19Aralık 1996, s 6 (3) Bkz orn Uysal, Halıl, Halkoyu, (9) Pflegırl, B, a g e, s2 Sayı 6 (119), Eylull 976'dan Paksoy, Ab (10)Tamel,O Çobanla Bey Kızı Ma dulkadır Ekmek Kokulu Sevgı Nerde •>" sallarl YazYaytnları, Ankara 1985, s 15 Uç Kanatlı Masal Kuşu Oğuz iansel, "UçPerı Kızı', (Bundan sonrakt say/a nuHaz Metın luran Urun Yayınları 10, maralan buradandtr) Ankara 1996, s 31 (11) Tansel, O Konuşan Balıkla Yal(4) Barbara Pflegerl, Es war eınmal, es nız Kız Masallar 2, s 79 (Bundan sonra ıvar keınmal Turkısche Volksmparcben kı sayfa numaralart huradandır) (Bır Varmtş, Bır Yokmus, 7 urk Halk Ma(12)Bkz age,s!34 salları) (Eren Yaytnalık, lstanbul 1992) (13) Tansel, O SarıkızYolu TopluŞıadlı kıtabında çevırdığı 11, 30, 29 nolu ırler Yaz Yayınları, Ankara 1986 (Bunmasallartn, Ztya Gokalp ve Nakt Tezel dan sonrakı sayfa numaralart buradan gıbı derleytulerın, mettnlenn ıçerığınde dır) ve bıçımınde değışıkltk yapmalan veya (14) Tansel, O, ' Karanlığı Ağartmak" ıdeolopk ve ahlakt goruşler eklemelerı Kendı 2 (7), Nısan 1996, s 4 nedenıyle otantık kabul edılemeyeceğt(15) Turan, Metın 'Oğuz iansel ve Şını, ancak sozlu kulturden yazılt kulture ırı" Lıttera Edebıyat Yazıları 6, 1995, veçıste, metınlerde mınımum duzeyde kullanılan dıl araçlarıyla ulaşılan dolay s65 (16) Iansel O Bkz dıpnot 12 a gy sızlık ve canlıltğın nasıl gıttığını goster den hareket ederek dınsel racon' olarak adlandırdığı futuvvet olgusunu ele alı yor Futııvvet zemınındekı orgutlenme lere, Ayyarun dan başlavıp Ahılığe ora dan Kulhan beyhğıne uzanıyor Çarpıcı bağlantılar, şaşırtıu oluşum ve analızler, kabullenılmesı zor tezler bırbırını ızlı yor Ustelık yazar, Mafıos Toplum Yapı sı zemınındekı dınsel unsurları bunun la da sınırlı bırakmıyor Manı dınının (Manıhenızm) Uygurlarda resmı ınanç olmasını, bu yapının Horasan ve Onas ya heterodoksu uzerındekı etkılerını bır panorama butunluğu ıçınde gozler onu ne serıyor Manı/Mazdek/fsmaılî 'ka muculuğunun' Onasya Mafıos Toplum Yapısı'ndakı tezahurlerını ele alıyor Tum bunlar okuru adeta bır 'beyın ve bılgı fırtınasının' onune katıp suruklu yor Okur bır anda kendısını Celâlî olay lannın veya dınsel/mezhepsel ayaklan maların ortasında bulabılıyor Zaten, 'Her Sakaldan Bır Kıl' adı da Celâlî re ısı Abdulhalım Karayazıcı'nın bır çeşıt 'toplumsal paylaşımcılığa dayanan ve 'atlara arpa parası gerekçesıyle topla nan haraç sloganından' kaynaklanıyor "Onasya nın karanlık vuzune tutulan bır ışık" nıtelığı taşıvan Her Sakaldan Bır Kıl'da yazarın 'soru cevap' yontemı uygulaması hem uslubu hahfletıyor hem de en karmaşık sosyal oluşumların bıle kolaylıkla okunup anlaşılmasını sağlıyor Teknık bılgıler, surukleyıcı olaylar çer çevesınde orneklenıyor Yazarın ıfade sıyle olaylann sıralamasına 'gevşek kro nolojı' uygulanıyor Hepsınden onemlı sı de, Her Sakaldan Bır Kıl'ın 'Turkı ye'de Mafıa'laşmanın Kokenlerı' dızısı nın ılk yapıtını teşkıl etmesı Okur, kaçınılmaz olarak 'bu ış nereye dayanacak' demekten kendısını alamı yor Çulcu ıse bu soruyu 'sureç, gunu muze kadar dayanıyor dıyerek yanıtlı r or Turkıye'de Mafıa'laşma konusu ılk k sosyal boyutta ele alındığı ıçın de " :ez kıtabın sunuş ve gırış vazısında vurgu landığı gıbı kaçınılmaz olarak 'yuksek fınansa, sanayı tekellerıne ve onların gu dumundekı sıyası odaklara' kadar daya nacağa benzıyor • Turkıye'de Mafıa'laşmanın Kokenlerı I, Her Sakaldan Bir Kıl/ Murat Çul cu/ E Yayınları/ htanbul, Kastm 2001/ 516 s SAYFA 7 ( ) Dağı bağı yapar senınle bu çatal yurek Soylence uretır Sarıkız'lı dağlar sulta nı"dır • Her Sakaldan Bir Kıl "Önasya'nın karanlık yuzune tutulan bır ışık" nıtelığı taşıyan Her Sakaldan Bır Kü'da yazarın 'sorucevap' yöntemı uygulaması hem üslubu hafıfletıyor hem de en karmaşık sosyal oluşumların bıle kolaylıkla okunup anlaşılmasını sağlıyor. MEHMET HATAY de "Turkıye'de Ma fıa'laşmanın Koken lerı"nı ırdelemeye HtrStMtdkm başlıyordu Mafıa'laşmanın antak Mafıos Top l u m Yapısı zemının t^^^^t \ I^^^l de gerçekleşebılece ğını vurgulayan Çul tu, Mafıos Toplum Yapısı'nın ozunde merkezı otorıte yerel guç' celışkısı nın/çatışmasının belırleyıcı olduğunu saptıyordu "Çatışma", sıyası aslcerı ekonomık dınsel kulturel etnık alanla rın tum boyutlarını kapsıyor Dolayısıy la Mafıa laşma, tarıhsel surecın butu nunde etkısını ve sonuçlarını gosterıyor Çulcu çalışmalarını bununla sınırla mıyor Mafıos Toplum Yapısı zemınınde or taya çıkan 'mafıos ahlak mafıos hukuk' olgularının dayanağını da 'merkez yerel çatışması' çerçevesınde ortaya koyuyor Ona gore 'genel ahlak yerel ahlak çatış ması', 'merkezı hukuk yerel hukuk çatış ması' ıle butunleşıp beslenıyor Bunda da yıne sıyası kulturel etnık ekonomık dınsel nedenler rol oynuyor, çağdaş dev let otorıtesının ıçını boşaîtan 'çırte ahlak çıfte hukuk' anlayışı Onasya Mafıos Toplum Yapısı'nın ana/belırleyıu unsu rlarını oluşturuyor Murat Çulcu bu verılerın ışığında mafıos karakter ve ozellıkler taşıyan, genış aıle, rıtuel akrabalık, ayrıcalıklar, koru yanlar korunanlar, haydut eşkıya mafı oso, Sunnı merkez Alevı yerel, merkezı otorıte yerel guç çatışması, genel ahlak ;eleneksel/orfı anlak, genel hukuk ge eneksel/orfı hukuk başlıkları altında Onasya Mafıos Toplum Yapısı'nı adeta lıflenne avırıyor Her Sakaldan Bir Kıl adlı bu yapıtın da yazar, Mafıos Toplum Yapısı bağla mında, dınsel etken uzerınde ozellıkle ve ısrarla duruyor Ustelık dınsel etkene genış bır açılımla son derece farklı yak laşıyor Orneğın, feta (fata) sozcuğun Murat ÇULCU Murat Çulcu Önasya mafıasına bakıyor f Kuşça Dağları'nın eteklerınde Toprağa denıze benzıyor sabah Irmak mavı koy mavıdır Sıyah Karakol mavı kanal Orman yol kopru mavı Yolcular mavıymış eskıden Zulme karşı dağa çıkan Erkınlık ıçın yol kesen Mavı eşkıyalar olmuş bır zaman Kuş mavı ağaç mavı Dağ mavı, ask mavı Dunya mavıleşmış burda Mavı turkuler aklımda "Mavı denız"e benzeyen "mavı sa bah" "mavı ırmak" nesnel anlamdaysa, "mavı koy, kanal, orman, kopru, yolcıı lar, eşkıyalar, kuş, ağaç, dağ, aşk, dunya ve turkuler" sımgesel anlamlarıyla karşı mızdadır, mutluluk, esenlık, sağlamltK, ozgurluk, gurluk, sevetenlık vs dıle gel mektedır mavıyle, mavıye yuklenen bun ca anlam, Tansel şıırınde gızemlı, ozenı lecek bır evren yaratma amacına yone lık, en aı soylemle en çok şeyı ıçeren bır bıçem ozellığıdır En azla kurulan bu yo ğunluk, Tansel şıırının yıneleme bıçımın dedegorulur bu bıçemı mavının henuz keşfecTılmedığı ılk şıırlerınde buluyor ol mamız ılgınçtır "alınları ellerı çızgı çız gı" (s 14), "Golgeler Golgeler toprak kokar çızgı çızgı/ Sarar yureklerı ıçten ıçe/ dızıdızı' (s 16) "Obek obek, renk renk herkesın onu ' (s 18) "Ruzgârların dılınden yaprak yaprak anlarsın ( ) Işıl is.il turku soyler toprağa golgen' (s 20) Adam bır derı bır kemık harıl harıl' (s 22), "Dalga dalga ozgurluğun koku, anası ( (ayaklar yaprak yaprak ( )Dal, dal çıçek, al kınalı ( ) yıldız yıldız ayak lar " (s 23) "Esmerın ellerı dermış kok, CUMHURİYET KİTAP SAYI 624 Y azar, "Turkıye'de Mafıa lasma nın Kokenlerı I, Her Sakaldan Bır Kıl' (E Yayınları) adlı yapı tında konuya bu sorunun yanıtını araş tırarak £inyor Ve okuru adeta adım adım Onasya nın "suç, kan ve olum" kokan karanlık labırentlerıne suruklu yor Mafıa'nın şımdıye kadar egemen olan kanının aksıne salt knmınal bır ya pılanma olmadığını, tarıhsel sureçte se kıllenen toplumsal/sosyal bır olgu, da ha doğrusu 'yaşam bıçımı' olduğunu ka nıtlayarak gozler onune serıyor Bu bağ lamda bın yılı aşkın bır geçmışın tum 'koşe bııcaklarını' tarayıp dıdıkleyerek, lıme lıme edıyor Murat Çulcu daha once, Marjınal Ta rıh Tezlerı (7 baskısı E Yayınları tarafın dan şu gunlerde yapdıyor), Osmanh'da Çağdaşlama Taassup Çatışması, Istıklâl Mankemesınde Gazetecıler Davası, Hı lâfetın Sonu, Kanlısırt Gunluğu gıbı ya kın tarıh çalışmaları ıle tanınıyordu An cak yazar, son derece guncel ve evrensel bır konu olan Mafıa ıle ılgılı ozgun ça lışmalar da yapıyordu Bunları ıse Dun yamızı Saran Mafıa, Mafıa Uzerıne Not lar, Baykuşlar Vadısı gıbı adlar altında kıtaplaştırmış bulunuyordu Çulcu kendı soylemı ıle 30 yılı aşkın bır sure dır, Mafıa ve Mafıa'laşma olguları ıle uğ raşıyordu Ve tum bu uğraşlar sonucun da elde ettığı bırıkımın ışığında bu kez f