Katalog

NEDRET TANYOLAÇ ÖZTOKAT azınsal metin incelemesinde çağdaş yönelimler kuram ve uygulamanın bir araya geldiği temel bir yapıtta buluşuyor. Yazın yapıtını bilimsel ölçütler ışığında incelemek kaçınılmaz biçimde yöntem sorununa gelir dayanır. Bugün yöntem sorunu deyince daha çok üniversite çevresinin (o da çok sınırlı bir çevre) duyarkhğı dikkati çekiyor. Yazın incelemesi alanında yöntemlerin çoğulluğu, her birinin yapıtın belli bir yönüne odaklaşmasıyla elde edilebilecek okuma zenginlikleri üniversite dışında çok fazla ilgi uyandırmıyor gibi. Oysa örneğin ilköğretim birinci sınıföğrencisinden bir masalın kahramanlannı iyiler/kötüler diye iki gruba ayırarak, amacına ulaşmasında hangi kişi ya da koşullann yardımcı, hangilerinin engelleyici olduğunu saptamasını istemek gibi en basit görüncn yönlcndirmc bilc doğrudan yöntem sorunuyla ilgilidir. Ya da üniversite öğrencisine okuuuğu romanın yazarının etten kemikten bir varlık, anlatıcınınsa metinsel, kâğıttan bir varlık olduğunu anlatmak gibi sıradan bir girişim. Dcğişik cğitim düzcylerindcn öğrcncilerle yazınsal metinlerin kullanılmasrnı yöntembilinı çerçevesinde inceleyen Profesör J.P.Goldenstein 1113 Aralık 2000 tarihlerinde Fransız Kültür Merkezi'nde verdiği seminerde Fransız eğitim sisteminde Olgunluk Sınavını başararak üniversite programlarına kaydolan öğrencilerin en önemlı sorununun roman okuması (daha doğrusu okuyamaması) olduğunu belirtirken işte bu önemli konuya dikkat çekiyordu. Goldenstein'm verdiği örnekleri anarsak, Flaubert'in ünlü romanı Madame Bovary'de ünlü "hikâye" kipinin kullanım sıkhğının saptamasını da isteyebilirsiniz öğrenciden, Emma Bovary'nin "çizmeleri nin roman boyunca hangi sıklıkta ve hangi bağlamlarda kullanıldığının bilgisayar desteğiyle saptanmasını da. Öğrenci elindeki metni hangi açıdan okuduğunu bilmelidir. Öğretici açısından bakddığında da öğretim gereksinimleri ve amaçlarına uygun bir yöntem ışığında öğrenci metinle buluşabilirse okuma ediminden "bir şeyler" kazanabilir. Yoksa bu alanda emek veren herkesin yakındığı gibi metni "okuyamaz". Gerçekten de, öğrenciyi yazınsal metinle bııluşturan eğitimcilerin ner şcydcn önce belli bir yöntemi tanıması, metni hangi yöntemscl boyutta öğrenciye sunduğunu tanımlaması gerekir. Âma girişte de belirttiğimiz gibi yöntem üniversitede belli bir kesimin yoğunlaştığı bir sorun gibi duruyor. Oysa "yöntem seçimı" eğitimin ilk basamağından son basamağına kadar her aşamada temel nitelikli bir olgu. Hacettepe İJniversitesı öğretim üyeleri Ayşe Eziler Kıran ve Zeynel Kıran yazın cğitimi alanındaki bu eksiklik ya da bilgisizlikten (yoksa ilgisizlık mı demeli?) yola çıkarak çok önemli bir yapıtla hem araş Zeynel Kıran ve Ayşe Eziler Kıran'dan edebiyatseverlere bir armağan Y Yazınsal Okuma Sürecleri Yazınsal Okuma Sürecleri roman, öykü, anı... diye kolaylıkla adlandırdığımız, kimi zaman bir oturuşta tüketiverdiğimiz metin türlerinin gerçekte ne denli karmaşık süreçler kapsadığına dikkatimizi çekiyor. Bununla da yetinmeyip, ister öğrenci, ister öğretmen; ister eleştirmen, ister sıradan olcur oialım, okuma ediminin de bir "süreç" olduğunu anımsatıyor. tırmacılara hem de öğrencilere ulaşıyorlar. Seçkin Yayınevi'nce basılan Yazınsal Okuma Sürecleri (Ocak2000,Ankara) dilbilim, göstergebi Ay$e Eziler Kıran ve Zeynel Kıran. lim ve yazınbilim yöntemlerinin sunduğu veriler çerçevesinanlatısal, kanıtlayıcı metin) tanım ve örde yazınsal metnin çözümlcnmesi gibi karneklerle sunulduktan sonra yazınsal metin maşık bir konuyu ele alıyor. deyince ilk akla gelen tür olan romana geHer şeyden önce, anılan bu üç bilim daçilivor ve romanı roman yapan öğeler (övlının yazınsal metni nasıl tanımladığı üskülemc, metnin göndergesel boyutu, (i§ tünde duruluyor; daha sonra bu alanlann ve iç gerçeklikler, gerçeklık ve kurmaca ilişyöntemscl temcllcrini, kavram ve ilkelerikileri, romanın bölümleri) ele alınıyor. ni örnekler aracılığıyla sunan Yazınsal Kuramsal yaklasım klasik ve moaern roOkuma Sürecleri seçilen örneklerin bolluman örnekleriyle destekleniyor. Daha sonğuyla gerek bu alanlara ilgi duvan arastırra çok önemli bir temel kavram, "anlatı" macılann, gerek sıradan okurların kolayele alınıyor. Gerard Genette, Tzvetan Toca anlayabfleceği bir yapıt olarak karşımıdorov gibi ünlü araştırmacılara dayanarak za çıkıyor. "anlatı 'nın temel bileşenleri: anlatıcı, kişiUstelik ele alınan örnekler arasında, lcr, bunlann birbirleriyle olan ilişkisi, zaFransız Göstergebiliminin kurucusu A.man, uzam, bakış açısı, betimsellik ve olayJ.Greimas'la birıikte iki ciltlik Göstergcbisallık tanımlanıyor. Anlatıların yapısal çölim Sözlüğü'nü hazırlayan Joseph Courzümlemesine aynlan dördüncü bölüm antes'in "Aslan" (Joseph Kessel, "LeLion") latı çözümlemesinin temel ilkelerini sunuçözümlemesi, yine ünlü anlatı ve söylem yor: Bağlı kalınan bilim dallarının temel araştırmacısı leanMichel Adam'ın anoyönelimine uygun olarak metin dışı ve menim Fransız halk masalı "Beyaz Karatatin içi ayrımı temel alan bu bölümde yavuk" ("Le Merle blanc") çözümlemesi, zar/anlatıcı, sözce/sözceleme, kurmaBelçikalı göstergebilimci Nicole Everaertca/gerçeklik, dinleyici/okur öğeleri benDesmcdt in Sıimiotiaue du Recit' sinde yer zerlık ve ayrılıkları açısından inceleniyor alan Tolstoy'un Sayılı Erikler öyküsünün ve yazınsal çözümlemede göz önüne alınçözümlemesi gibi ünlü örneklerin de bu~ ması gerekcn düzeylerle (öyküleme ve melunması daha öncedcn Türkçeye çevrilmetinleştirme düzeyleri) bakış açısı türleri (sımiş bu usta işi incelemclcri Türk okuruna fırdışiç odaklayım) tanımlanıyor. ulaştırıyor. Yapıt yapısal incelemclerle ilgili iki ana Yazınsal Okuma Süreçleri'nin ilk iki böörnekçe sunuyor. Bunlardan birıncisi Rııs lümü genelde "metin" özelde de "yazınsal biçimcisi Vladimir Propp"un, Türkçe çemetin konularındagenelsınıflandırmave virisi bulunan Masalın Biçimbilimi'nde tanımlara ayrümış. Metin türleri (betimsel, önerdiği işlevler tablosu, ikincisi de bu tab loyu temel alarak yeni bir "eyleyensel şc ma* öneren Greimas'ın "üretici süreç" kuramı. Bilindiği gibi Propp, Afanassıev'in Rus halk masallan derlemesinden yola çıkarak masal kişilerinin temel eylem ve dunımlarını saptayarak bir örnekçe oluşturmuştu. Greimas ise bu temel işlevleri indirgemeci bir şemada toplayarak her anlatıda anlamın ve söylemin oluşum koşullarını ortaya koymayı amaçlayan "üretici süreç" kuramını geliştirdi. Buna göre bir anlatıda anlamın oluşmasında iki düzeyde bir süreç islemektedir: Çok genel bir yaklaşımla, "uerin yapı"da temel anlam öğeleri ve bunlann birbirleriyle ilişkileri yer almakta, "yüzeysel yapı'aa ise bu derin yapıya bağlanan durum vc eylcmlcrin yine aralarındaki üişkiler doğrultusunda smıflandırılması yer alır. İki düzey (derin yapı ve yuzey) arasmdaki geçişi de izleksel ve betisel ara katman sağlamaktadır. Bu bölümde ele alınan örneklerin çok sayıda ve türde olmasıyla, soyut nitelıği nedeniyle ilk bakışta kavranması zor gibi gelen "üretici süreç "in temel evreleri ve "eyleyensel örnekçe" rahatlıkla kavranıyor. Yapıtın sonuna doğru (on birinci bölüm) yer alan "Göstergebilimscl Dörtgen" başlığını taşıyan bölümü de göz önüne alırsak yapıtın ikinci vansı Greimas göstergebiliminin bilimsel yaklaşımını hem temel kavramlanyla, hem de yetkin uygulamalanyla Türkçeye kazandırmış oluyor. Üstelik anlaşılır ve somut bir biçimde. Yapıtın diğer bölümleri anlatı zamanı ve ıızamı, anlatı içinde başka anlatı düzeylerinin varlığı ve metinler arası ilişkilere aynlmış. Böylece yazınsal metin denince akla gelen tüm kavramlar tamamlanıyor. Yazınsal Okuma Sürecleri roman, öykü, anı... diye kolaylıkla adlandırdığımız, kimi zaman bir oturuşta tüketiverdiğimiz metin türlerinin gerçekte ne denli karmaşık süreçler kapsadığına dikkatimizi çekiyor. Bununla da yetinmeyip, ister öğrenci, ister öğretmen; ister eleştirmen, ister sıradan okur olalım, okuma ediminin de bir "süreç" olduğunu anımsatıyor. Ancak kuşkusuz en önemli işlevi, hâlâ yazarla anlatıcının birbirine karıştırıldığı yazın çevremize, yapıtı yazarının yaşadıklarıyla açıklama rehavetinden bir türlü kurtulamayan üniversite çevremize yapıta bilimsel ölçütlerle yaklasmanın, kısacası belli bir yönteme bağlı kalmanın o yapıta zarar vermeycccğini, tam tersine yapıtın zenginliğini ortaya çıkarabileceğini anımsatmasıuır. • Yazınsal Okuma Sürecleri / Pro/.Dr. Zeynel Kıran, Prof Dr Ayşe Eziler Kıran, / Seçkin Yaytnevi / Ankara, 2000 / 304 s. AYKIRI EDEBİYAT yolculuğumuz sürüyor. tlTAM METİN LEOPOLD VON SACHER MASOCH Kürklü Venüs Connie CARLATOMASO MARÛUIS DE SADE MAROUIS DE SADE A. S. PUŞKIN DARCEY STEINKE ÜSÜ LANETLİ DÜNYANIN BAŞYAPITLARI TÜRKÇEDE ve SANSÜRSÜZ İ Ü CUMHURİYET KİTAP SAYI 574 SAYFA 7