Katalog

r dinlemeye başlıyorlar ve bir ccvap yetiştirir gibi bir hal ahyorlar. Tamamen müzik dışi bir topluluktan söz ediyorum. Ama bu topluluğa eğcr birtakım notalar, yol gösterici notalar vcrirscniz, hcr birisinc Dİrtakım göndermeler yaparsanız, bu defa çalgıcılar önlerindeki notalardan yola çıkarak, birbirlerini de kollayarak raslamsal bir bütün oluşturmuş oluyorlar. Yine de kendı doğaçlama yetenekleri doğrultusunda Tabii. Bu tür sey mesela "free jazz"da vardı. Temelde anlaştıkları birtakım sono riteler, tınılar üzerinde, hadi başlayalım dediklerindc bir müzik yapmaya Daşlıyorlar. Çok hcyccanlı oluyor. Bazen işler rast gitmezse daha sönüfc geçiyor ama çalıcılar hem kendilerini hissetmiş oluyorlar hcm de birbirleriyle bir gizli iletişim kurmuş oluyorlar. Otoriter bir iletişim değil de soru ccvap halinde bir iletişim. Bestecı olarak çok büyük bir heyecan yasamanız gerek değil mi? ller sefer dinlediğinizde ayrt bir tını anlayısı çtktyor karsınıza? Mutlaka. Bcnim Üçüncü Senfonfmden 3. bölümdcbu raslamsalhğı görebilirsiniz. Evet, Faruk Güvenç'ın bir elestırisı var. Üçüncü Senfoni ilk çaltndığında söyle demıs: "Htbtr seytn raslantıya bırakılmadığı bir raslamsallık". Demek ki raslamsallık bir basıboşluk olayt değil. • Biliyorsunuz bir kemancının yetişmesi süresince, hocasından elini doğru tut, yayını dorğu tut, şunu yanlış mı çaldın kaygılarını duyar. Besteci olarak en azından ritmik değerler açısından çalıcıya rahatlık sağlamamız söz konusu. Sizin yenilik getiren yöntemleriniz arastnda salkımjesler de yer altr. Kitabtmıza başlık veren Ölümsüz Deniz Taslanydı başlıklı piyano yapıtınızda bu kullanıma raitlıyoruz. Evet yapıtın ortalarında meydana çıluyor bu sesler. Kamuran Gündemir'in bütün kollannı uzatarak yaptığı bir yorumdur bu. Efendim, geri döttüp baktığtmızda sayısı 100'ü asanyapıtımz var Vener bırinin içinde bir yenilik var. Siz bep bir yeni sesin pesinde kosmussunuz. Sanıyorum ki bugünün bestecisinin zaten başka bir yolu kalmamıştır. Mesela Mozart için yeni bir senfoni yazmak demek, yeni bir temalı senfoni yazmak demektir. Fakat Becthovcn öyle değil. Her senfonisinde aşağı yukan temalar değişiyor fakat senfonisinin bütünü içinde ayrı bir kişilik olan bir görüş koymak zorunda hissediyor. Beethoven'den başlayarak her eserin yeni bir kimlik kazanması konusunda bir atılım var. Çağdaş bcstccinin başka scçeneği kalmıyor. Biz yeni bir tema getireüm uüşüncesini kabul edemeyiz, çünkü temalanmız yok. Bugünkü bestecilerin tek yaptığı şey belki bir tema üstüne bir senfoni yazmak oluyor. O bir gelenek sayılır. Fakat bestecinin tek yapacağı şey o topluluk için başka bir tını, başka bir kimlik koyabifinesi. Diyelim ki kimi toplulukta üfleme çalgılar daha yoğundur. Kimisinde vurma çalgılar yoğunluk kazanır. Yani standart örncklcr yavaş yavaş yok oldu. Bu standart örneklerin dısında bir şeyler getirmek zorundayız. Çalgılar değişiyor, çalgı kullanımları değişiyor. Başka bir tını dünyasını araştırmak zorunda kalıyorsunuz. O yüzden sisteminiz de değişiyor. Eğer dediğiniz doğruysa, yani benim her eserde yeni bir şey getirmeye çalışmam, bir bakıma buradan doğabiÜr. Ama dünyada yepyeni bir şey getirdim iddiasmda bulunmuyorum. Yanlış anlaşılmasın. Bunu da inanarak yapmahdır. Yeni bir çilerimize şarkıcılanmıza güvenmiyorum, şeye yaklaşması, o güne kadar bizde göranlamında değil. Ama yeni anlatım taşıyan düğunden farklı bir şey görerek ve o görbir türün bizim nispeten kalıplaşmıs, gelcdüğünc de inanarak, onu başka bir kıtlenekselleşmiş opera camiamız açısından naye yansıtması için çok cesur olması lazım. sıl karşılanacağını çok yakından biliyorum. Ayrıca çağdaş müziğin yorumcusu da en Bütün bunlar benim opera yazmama cngel az çağdaş besteanın birtktmmde olması ge oldu, tabii. Müzik tarinine bakarsak bütün rek herhalde Yoksa bestecinin dilıni nasıl yeni anlatımların opera ile geldiğini görüanlayıp aktarabılır? yoruz. Çünkü hemen birdenbire çok geniş bir dünyaya seslenmiş oluyor. Konusu, şar Paralel birtakım şeyleri, dünyadaki kıcılan, şefiylc, orkcstracılarıyla, rcjisörüybaşka kültürlerle ortaK yaşamış olmamız lc, onların dcdikodulanyla çok konusululazım. Bu çeşit sanatçı topluluklanna çok yor. Besteci ise bu kalabalığın arasında biaz rastlıyoruz. liemen her ortam için müzik yazdığı raz zavallı bir durumda kâuıyor. Tabii bİ2 bugüne kadar büyük operaları Puccini, nız halde, neden hıçopera (denemesı dahı '•>) Verdi gibi bestecileri ile tanıyoruz, ama asyapmadmız? Oysa esiniz Atıfet llanım gibi bir soprano ıle opera dünyasının ıçındey kna bakarsanız bütün bu cscrler yine de dıniz Dahası elınızın altında böyle bir sop şarkıcılar dolayısı ile tanınmıştır. Aklınıza rano varken, birçok besteci gibi onun san gelen divalan, bütün yüksek tenorları sayın, hangi rolü ünlendirdiklerini, dolayıdeneyimınden yararlanabilırdimz? sıyla hangi operayı canlandırdıklarını ha Aslında Atıfet'in her bir operası hepitırlayabilirsiniz. Böylece bestecileri şarkıcımiz için yeni bir opera doğurma süreci ollar dolayısı ile tanıyoruz. Eğer besteci kamuştur. Opera dünyasını çok iyi tamışıtılımcı olarak onların arasına girebilirse, mdır. Kişileri de tek tek çok iyi tanıdım. aynı ağırlıkta olabilirse ve orkestra şefi ile Türk operası için konuşuyorum. Bir Türk rcjisör besteciyi yanlanna sığınmış biri giopcrasının seslcndirilmesinin çok zor olbi değil de, kendilerine eşit birisi gibi oladuğunu yakından gördüğüm için. Müzik rak alırlarsa, insan o zaman belki bir opera yazmayı göze alabilir. Yant dıyorsunuz ki, bunca emeklen sonra o kadar çok elmenin bir araya geldiğı kocaman btr dünyantn küçü'k birparçası olacağım besteci olarak' • Eşit olmayan, küçük bir parçası maalesef. Kitnseyı yüreklendırmtyorsunuz galıba • Hayır, yüreklendinniyorum. • Yapıtlarınıza neden hiç opus numarası ? koymadınız Opus, biraz demodc olmuş bir örnek. Çağırruzda, Şostakoviç gibi hâlâ bunu koyardar var. Genellikle eski âdet şöyleydi: Besteci, nota basımı için yayıncısına bir veya birkaç eser göndermişse, ona belli bir sayı verilirdi. Bizde ancak arşivcilik açısından belki bir sıralama numarası konabilir. Ben son zamanlarda eserlerin yazdış tarihiyle bir başlık veriyorum. Dinleyidyi yönlendirıci baslıklarımz yok. Yönlendirme demeyelim ama bazı başlıklar var: Soruşturma, Ölümsüz Dentz Taslanydt, Bosluğa Atlayış gibi. Belki özel bir sevgi ile konmuş başlıklar. • Her avdın, Evin'in kitabını edinmeli HAYATİ ASILYAZICI E vin tlyasoğlu, müziğe adanmış yaşamları değerlendirme konusundaki deneyimi ve yöntemiyle; hem müziği hem de sanatçıyı güzelleştiren, yücelten, onu ölümsüzlestiren anlatımıyla dikkati çekiyor. GenellİKİe bestecileri değerlendirişinde, seçkin ve araştırmacı sözcüklere özen gösterir; müzik ölçüsünü kapsayan bir cul ve sözcükleri ölçüye sokulmuş bir düzen içerisinde, sanatça güzelleştirir. Yapıtlarında karmaşık konuların üstesinden öyle bir sıyrılışı var ki, estetik içeren gündelik dili, bestecinin yaşamıyla örtüşür. Yorumladığı bestecilerimizle ilgili, araştırmacı yani, izlediği yöntem ve ortaya koyduğu güzellik kavramı; bir yapıtı veya da yapıtları kavramak gibi, çizip betimlediği Destecilerimizin öyküsü açık ve yalın anlatımlı, olaylann bir bütün oluşturacak biçimde mantıksal sırayla örülmesiyle bir biçem kazandınr 11yasoğlu'na. savımı değerlendirecek örnekler, Evin Îlyasoğlu'nun sözünü ettiğim bu yapıtında, (iki adet CD ve kaset örneklerinde) görülebilir. Bestecimizin müziğinde, daha önce bildiklerinizden çok daha yaygın bir önem kazanacağma inanıyorum. Dinleyicinin çözümlemeye çalışacağı müzik anlayışı, bestecinin evrenselliğinden geçtiğini bilerek dinlemelidir. Özle biçimi, içerikle ölçüyü, düşünceyle müziği birbiriylc kaynaştırmasıdır asıl ustalığı. Görsei ve işitsel imgeler modern besteciliğini simgeler. Besteciliğinde dizgeselleştirdiği usçu, gerçekçi çağdaş yöntemle insan düşüncesine yeni bir biçim verir. Duygu ve düşünce olarak, insanhğm ve çağmın sorunlarıyla da ilgilidir. Bundan bir sonuç çıkarmak değil ereğim, bir başka gerçeğin altını çizmektir. 1923 Aydınlanması'nın ışığında yctişen sanatçılarımızdandır. Dil ve yazın (edebiyat) ustalarının yetiştiği sanatçılarla musikide ender görülen aydınlarımızdan biridir. Özgür düşünmenin kapılarını elini kıstırmadan açmış bir sanat adamıdır; müziğin geniş kapsamıyla sanat adamı tümcesini kuflanıyorum. llhan Usmanbaş'la ilgili, öteden beri komduğum izlenimlerle düşüncelerimi pekiştiren Evin Dyasoğlu'nun bu kitabında hcr şeyi buldum. Yeni ses'in tılsımında bir dünya yaratmış llhan Usmanbaş. Kendi çağı içinde anlaşılmaması, yapıtlarının ender çalınması, kullandığı yöntemlere karşı çıkılması, onu geri çekİlmeye itmemiş tersine, yeni arayışlar için hep ileriye doğru kamçılamış. Durmadan yazmış, nicelemiş, düşünmüş, düzenli aralıklarla yenilerini üretmiş; opera dışında her ortam için örnekler vermiş. Evin llyasoğlu, "llhan UsmanbaşÖlümsüz Deniz Taşlarıydı" adlı kitabının girişine böyle başlıyor. Bu bile Usmanbaş ı anlatmaktan çok örncklemeyc ya da tanımlamaya yctcbiliyor. Îlyasoğlu'nun YKY'deki öteki kitaplannı da severek, üzerinde durarak OKUdum. YKY'nin değişik dallarda özellikle sanat dallarındakikitaplar, üzerinde durulması gcrckli kitaplardır. Hcr müzikscverin, aydının kitaplığında bulunması gereken bir çalışmadır bu kitap. • "İlhan Usmanbaş. Ölümsüz Deniz Taşlanydı'7 Evin llyasoğlu/ YKY Yayınlart/ Istanbul/ 281 s. Büyük Boy 2 CD ile birlikte. SAYFA S Müzik evrenin sonu gelmez bir süreç olduğunu bilmcklc yctinmez, bu denlı sonsuz alanda sizi içinizden sarsan bir müzik yoğunluğuyla varolduğunuzu duyumsatıyor. Müzilc dünyasının evrensel boyutunda gezinirken, çağdaş bestecilerle ilgili araştırmalarında, sanatın kolayca hiçbir dalında rastlayamayacağınız kadar uçsuz bucaksız derinlikte, bir müzik adamının, besteleriyle ve tüm yönleriyle nasıl bütünleştiğinizi anlamakta zorlanmazsmız. Evin îlyasoğlu'nun bu soy kitaplarında şaşırtıcı bulduğum yönü her zaman kolay okunur olması. Bu salt yazmanın etkinliğiyle ölçülebilecek bir olaydır ve her yazar için kolay bulunur bir yöntem değıldir. Bu denli çok düzenli bir vöntem kuîlanılarak yazılan yapıtları, ölçünün, düzenin ve usun sanatçıya ulaşmasında bulurum. Sözgelimi, llhan Usmanbaş, bunlardan biridir ve son çalışmasını yoğunlaştırarak değerlendirdiği bir ölümsüz yapıttır. Bir ölümsüz yapıt oluşunu, besteci tlhan Usmanbaş'm sanat evreniylc örtüştüğü için önemli buluyorum. llhan Usmanbaş, ayrıcalıklı bir bestecidir BestKtabıdl Calıcılar da dtnleyıcıler de bir siirprtz ve Türk bestecileri arasında özgül yeri bulunan bir sanatçıdır. Kitabın düzen ve bekıiyor her yeni eserinizde. büyüklüğü, îlhan Usmanbaş'm sanat ev Çünkü dostlanm, yeni bir şey var mı reninde gezinirken estetiğin öncüsünü yadiye sorarlar, bir iltifat kabilinden. Ama kaladığınızı görüyorsunuz. Okurken, belmüzikçi dostlarıma, işte var, bunu çalar ki de üzerinde en çok not tuttuğum, uzun mısın, dediğim zaman birazcık dururlar. zaman birlikte olduğıım bir kitap olduğu Çünkü gerçekten bizim alışılmışın dışında için kitapta; nitelikleriyle tlhan Usmanbir şey teklıf etmemiz o çalgıcıaan o güne baş'm evrensel boyutunu görebiliyorsukadar alıştığı görüşten başka bir şey Deklemek çok razla bir şey. Çünkü çalgıcı binuz. llhan Usmanbaş müziğini kavramakta, zim yazdıklarımızı, sesimizi başkasına ilebir felsefenin boyutlarını araştırdığmızten kişi olmalıdır. SAYI 574 Mözftevranl llhan Usmanbas ve esl Atıfet Usmanbaş. da karşılaştığmız güçlükleri göz önüne almak zorundasınız. Türk aydını, Türk sanatçısını değerlendirmek için llhan Usmanbaş'ı iyi bilmek gerekiyor. Usmanbaş'ı iyi kavramamız için de Evin Îlyasoğlu'nun, "llhan Usmanfjaş ölümsüz Deniz Taşlarıydı" başarılı yapıtını, sizi bilemem ama, benim gibi uzun bir süre okumanız ve ondan sonra dcğerlendirmeniz gerekecektir. Ülkemiz açısından llhan Usmanbaş müziğinin büyüklüğü, ülkemizde güzelın öncüsü olmasında saklıdir. Ülkemiz besteciliğinde açmış olduğu penceresindc, müzilc fclscfesinin kıvılcımlarmı göreceksiniz. Doğal ki, her besteci, bir ozan titizliğiyle yoğurur bestelerini. Bu soy yaratı, belki de yaraülann en güç olanıdır. Sanat estetiğini arayan bir eleştirmenin bütün yönleriyle bulabileceği bir kitabı okurken, tanıdığım ya da bütün yazarlık deneyimlerimle kavradığım bir gerçeği dile getirmem gerektiğine inandığım için söylüyorum: Usmanbaş müziğini kavrayış daha geniş bir alanı kapsar, ayrıntılara daha çok ycr vcrmcniz gcrekir. Siirle, yaşamla, edeoiyatla böylesine dolu bir aydın bestecinin kendine özgü bir yeri olduğunu söylemek nesnel bir değerlendirmeden başka bir şey değildir. Usmanbaş müziğinin evrenselfiği, modern bestecilık anlayışmın boyutlukökeninde aranabilir. Bu CUMHURİYET KİTAP