Katalog

'Ölümsfiz Deniz Taslarıvdr İlhan üsmanbas YILMAZ AYDIN lümsüz Deniz Taşlarıydıîlhan Usmanbaş"(*) Eyin ÜyaV^ soğlu'nun Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık'tan çıkan dördüncü kitabı oluyor. Bıınların ilki "Zaman Içinde Müzik" başlıklı bir müzik tarihi olup on CD cşliğinde yayınlanmıs ve be§ baskı yapmıştı. tlyasoğlu ardından sırasıyla üç besteci biyografısi hazırladı: îlkinde Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçişin bir simgesi olarak "Cemal Reşit Rey"i, ildncisindeCumhuriyet'in bir simgesi olarak "Necil Kazım Akses"i seçmiş. Her ikisinde de yapıtları ve söyleşileri içeren ekli iki CD var. Üçüncü kitabında ise dünyaya açılmanın, küreselleşmenin bir simgesi olarak gördüğü Usmanbaş'ı seçmiş. Yine ekte bestecinin yapıtlarından oluşan iki CD var: tlkinde îlyasoğlu'nun yönettiği söyleşilerle Usmanbaş yapıtlarını kronolojik olarak açıklıyor, kısa örnekler sunuluyor ve yirminci yüzyıl müziğini değerlendıriyor. Ikincisinde isc değişik ortamlara göre değişik zaman dilimlerinde yazılmış yapıtlan seslendirümiş. Bazıları da yalnız bu kitap için ilk kez çalınıp CD'ye alınmış. Türk bestecilerin eserlerinin CD'leri yok denecek kadar az olduğu ülkemizde, hem de açıklamalı olan bu CD'ler bile ayn bir öncm kazanıyor. Usmanbaş'ı daha iyi anlayabilmek için kitabın birinci bölümünü 20. yüzyılın getirdiği "yeni ses"e ve bestecinin kendi çağdaşlan içindeki konumuna ayırmış Ilyasoğlu. Birçok besteci içindc bulunduğu çağı yakalamak yerine, önceki çağlann birikimiyle yönlenerek yapıtlar üretmeye çalışmıştır. Özellikle 20. yüzyıl gibi durmadan değişim geçiren, gelenekselliğin yıkılması için sürekli yenüiklerin ortaya çıkarıldığı bir çağı izlemek, ayak uydurmak ve bu yönde yapıtlar ortaya çıkarmak, ancak dünyaya açılmavı ve küreselleşmeyi ilke cdinmiş bestecilerin işidir. tlhan Usmanbaş NeoKlasik biçemden raslamsallığa, özgür değerlerc; 12 ton dizisinden tüm örgütlenmeye; ses alanlarının karşıtlığından, yığma seslerden, kaydırmalardan, mikrotonal aralıklara, minimal düzene kadar birçok tekniği içeren 100'den fazla yapıtıyla, kendine özgü bir yazı tekniğini gcliştirebilmiş bir dünya sanatçısıdır. 1954 ve 1958'de ABD'de, 1967'dePolonya'da, 1969'da Isviçrc'dc aldığı ödüller de onun bir dünya sanatçısı olarak onurlandırılmasıdır aslında. Usmanbaş'a göre mutlaka geniş kitlelerin beğenisini kazanmak uğruna sanat yapmak, bilineni tekrarlamaktır, yani ucuza kaçmaktır, bestecinin kisiliğinin silinmesidir. Birsanatçının ulusalcı olmak yerine eserlerini dünyayla paylaşması lazım. Tabii bu paylaşım için temellerini sadece ülkesinden değil, dünyadan da toplaması gerekiyor. Yani sanatçınm dünyadan toplayıp yine dünyaya vermesi gerekiyor. Usmanbaş'ın müzik sahnesine çıkışi 20. yüzyılın ikinci yarısından sonradır. Savaş sonrasında müziğin yeni dilini oluşturan akımlar, türler doğmaya başjamış, özellikle 1946'dan itibaren Almanya'da "Darmstadt Yeni Müzik Kursları Usmanbaş'ın da çağdaşlan olan Stockhausen, Boulez, Maderna. Luigi Nono, 1 lenri Pousseur, John Cage gibi yenilikçi besteci ve icracıların buluştuğu, yeni oluşumların ortaya çıktığı, tartışıldığı, icra edildiği bir merkez naline gelmiştir. Usmanbaş isc Avrupa müziği ile yetişmesine rağmen, Amerika'yı tercih ederek 1952'de ilk yurtdışına çıkışını "Yeni Dünya"ya yapar. Avrupa'da savaş sonrası yaraların sarıldığı dönemde özgürlüklere, yeniliklere, dencyselliklere ve Avrupalıların katı akademizmine karşı sanata bakışı daha açık olan Amerika, Destcci kişiliğini hiçbir şekildc sınırlamak istemeyen Usmanbaş için daha farklı bir fırsattır. Nitekim Ives, Cage ve Harry Partch gibi Amerikalı besteciler Usmanbaş'a göre yaratıcılıklarının sınırlarını "antiakadcmik" kalarak genişletebilmişlerdir. Ülkemizdekı ilerlemeyi ise "Doğulu değerlerin egemen olduğu bir ülke olmaktan çıkıp, evrensel değerlerin geçerli olduğu yöne doğru yol almak" olarak kabul ediyor Usmanbaş. Türk Müzik Okulu'nun 20. yüzyıldaki gclişimini sağlıklı bir evrim içinde değerlendiriyor. Ona göre "her kuşak yeni ve taze bir görüş içinde dünyanm vc ülkesinin en geniş aüşün ve sanat etkileşimini yaşayarak yaratılarını ortaya koyuyor." Sonuc olarak; yukarıda içeriğinden çok kısa bahsettiğim kitap gerek müzik ve genel kültür açısından, gereksc çağdaşIığı yakalamak isteyen nerkesin yararlanabileceği çok değerli bir kaynak. Evin tlyasoğlu'nu böyle bir çalışmasından dolayı ancak kutlamak gerekir. • (*) Orkestra Dergısi, Sayı 316, Aralık 2000. mış Usmanbaş" diyor. Yalnızca buralı değil, "dünyalı" bir "yeni" onun müziğindcki. Çünkü Usmanbaş, müzik adına atılan her adımdan haberdar; gözünü, aklını ve yüreğini tüm dünyaya, tüm dünyayı da "buraya" çevirmiş. Getirdiği yeniliklerin olumsuz tepkiler alması, yapıtlarının sık çahnmaması. Kendi çağı içinde anlaşılmaması onu durdurmamış, aksine yeni anlayışlar için hep ileriye doğru kamçılamış. Büyük olasılıkla, "kendi çağı için anlaşıknamanın" evrensel bir hastalık olduğunun bilincinde. Nasılsa bu hastalık kendi kendine iyilcşiyor ve elli yıl sonra, yüz yıl ve iki yüz yıl sonra o bestecinin ardında bıraktığı büyük ve dcğerli miras, hak ettiği ilgiyi görüyor. Evin Ilyasoğlu, elli yü beklememiş. Usmanbaş'ı, yaşamından müzisyenÜğine, fîlozof kişiliğindcn yapıtlannakadar her yönüyle ele alan bir kitap hazırlamış. Belgeler, yazılar, uzmanlar, kendisine yol gösteren ve elcştiri yönelten dostlar, anılarını aktaran kişilerin yardımıyla yazdığı "tlhan UsmanbaşÖlümsüz Deniz Taşlarıydı" adlı kitap ve kitaba cşlik eden iki CD, YKY tarafından yayim landı. Çalışmanın en önemli işlevi, önemli bir müzik adamının yaşamını vc sanatını o hayattayken, yanı belgeler ve antlar henüz yitip gitmemişkcn belgelemesi, irdelemesi. (...) Bale müzikleri, orkestra müzikleri, solo çalgılar için besteler, şan ve piyano için besteler, sahne ve film müzikleri, çocuk oyunları için müzikler, müzik tarihini ve felsefesini anlatan çeviri kitaplar. Nâzım'dan Ilhan Berk, Ece Ayhan, Valery, Mallarme, Eluard dizelerinden damıtılan notalar... Her biri bestecinin müzik ve dünya görüşü hakkında önemli ipuçları vercn, önemli felsefi çözümlemeler içeren mektuplar, yazılar, makalelcr, paneller, radyo lconuşmaları... Schönberg'in 12ton sistemi üzerine oturan yapıtlarıyla tanışmasından sonra yönclaiği açılımiar ve kendi çağının bestecileri o anda hangi akımlan yaratıyorsa, onların dilini konuşan, onların akınılarıyla özdeşleşen bir kımük geliştirmcsi...Bir soprano olan eşi Atıfet Hanım'la paylaştığı yarım yüzyılı aşkın zaman... Ydların içinden bugüne bakan onlarca fotoğraf... Evin tlyasoğlu bunların hiçbirinin tozlanıp gitmesine izin vermemiş. Titiz bir araştırmanm ürünü olduğu her sayfasından belli olan kitabını, biri Usmanbaş'la yaptığı bir söyleşiyi, diğeri de bestecinin yapıtlarından örnekleri içeren iki CD'yle desteklemiş. "Usmanbaş'ın aydınlığının daha geniş bir alanı ışıtmasının" gecikmesini önlemek için. • CUMHURİYET KİTAP SAYI 574 Doğan Hızlan (Hürriyet) 24/06/2000 irminci yüzyılın ortalarına doğru modern müzik gelenekten koptu ve kendi başına başka bir ses serüvenini yaşadı. îşte DU scriivenin mimarlarının başında Ilhan Usmanbaş geliyordu. Evin tlyasoğlu'nun kitabı, bir bestecinin yaşamını, eserlerini bize tanıtmakla kalmıyor, modern çoksesli müziğimizin bir ustasının eserlerini dc dinlememizi sağlıyor... Müzik vc şiir. Benim iki tutkum. Usmanbaş'ın ünlü dünya vc Türk şiirlerinden besteler yaptığını söylersem, onu ne kadar sevdiğimi açıklamış olurum... Bir konuşmasında da Usmanbaş çok ilgi çckici saptamalarda bulunuyor: "Besteci bugün kendine ve yarınlara daha az güveniyor.sesinizi duyuracağınız kitle değişmiştir...Bugünkü müzik dınleyicisi spor yapıyorum deyip futbol maçına giden insana benziyor. Sanat karşıtlıkların ürünüdür diyen Usmanbaş'ın çoksesli müziğimize getirdiklcrini, ardındaki düşünceyi, çağuaşlasmayı, modernleşmeyi müzikle algılayışı DU kitaptan öğrenebilirsiniz. ÜstelİK, kitabı okurkcn CD'leri dc dinlcyin, bir müzikçinin yaşamını, eserlerini okuma, tanıma için en ideal yöntem. Y Kitap için ne dediler. bestecilerin tek yaptığı şey, belli bir te ma üstüne senfoni yazmak oluyor. O bir gelenek sayılır. (...) Bu standart örneklerin dışında bir şeyler getirmek zorundayız. Başka bir tını dünyasını araştırmak zorundayız." Bugüne kadar 100'ü aşkın esere imza atmış, ismini dünyaya kanıtlamış bir sanatçı Usmanbaş. Bu yapıtların hepsinde yeni bir ses, yeni bir nefes var. Bu nedenle doğal olarak büyük kit lelere ulasmamış eserleri. Ncdcn mı.'' tşte Usmanbaş'ın ağzından bu sorunun yanıtı: "Ilalka, geniş kitleye seslenmek bir bestecinin kaygıları arasında yer almamalıdır. Hele alışılagclmiş folklorik temaları kullanarak kolaya kaçmak hiç onun harcı değildir. Besteciliğinde bir yüzeysellik varsa, yani ben şu malzemeyi alırım ve onu hemen alaminüt bir rafadan yumurta gibi kolay bir yemek haline getirebilirim diye düşünüyorsa, işte yanlışı orada başlıyor demektir." Ne yazık ki Usmanbaş gibi gerçek sanatçıların yapıtları, bunca ucuzlukla beyni yıkanmış toplumlarda (sadece Türkiye'yi kastetmiyorum) geniş kitlelere ulaşamıyor. Ama onlar, geleceğin öncüleri. Bu seksen yaşındaki devrimciyi mutlaka yakından tanıyuı. Kitabın adı "Ölümsüz Deniz Taşlanydı". Ayça Atikoğlu (Milliyet) 28/06/2000 vin tlyasoğlu, Cemal Reşit Rey ve Necil Kazım Akses'ten sonra "dünyaya açılmanın, küreselleşmenin simgesi" olarak gördüğü tlhan Usmanbaş'ı yazdı. Hâlâ pek yerli yerine oturtulmamış bir bestecimiz tlhan Usmanbaş. Bu yüzden bu kitap özellikle önemli. Çünkü Ûsman • •• baş'ın Ayvalık'ını, ailesini, yaşamını, sanatçı olmaktaki ve müzikal duruşundaki kararlılığını okudukça bu toplumda sanatın niye bir türlü günlük yaşamımız içinde yer alamadığını daha bir iyi anlıyorsunuz. Durbaş Refik (Sabah) 16/07/2000 vin tlyasoğlu on bölüm üstüne bina ettiği çalışmasının birinci bölümü "Müziğin Yeni Diline Yön Verenler" de 20. yüzyıl müzığinde gerçekleştirilen devrimleri ayrıntılarıyla anlatarak bir çerçeve çiziyor, ardından da Usmanbaş'ın hayat hikâyesi paralelinde yeni .ıçılımlar ve özgül ıleğerleriyle sanatını belgeliyor. Çalışmanın "Giris" bölumündc Usmanbaş'ı "dünyaya açılmanın, küreselleşmenin bir simgesi olarak kabul ettiği" için seçtiğini anlatan tlyasoğlu, bu seçimin gereKçesini şöyle açıklamakta: "Usmanbaş kendi döneminue yaşayan sınır dışmdaki bcstecilerle birebir aynı tekniği paylaşmıs ve kazandığı ödüllerle uluslararası kültür merkezlerindc kendi çağdaslanvla esdeğer olabilmıştir. Değişik kültürlerin birleşimlerinden yeni tadlar çıkartıldığı; Doğu ile Batı'nın kaynaştığı, coğrafya haritalarında sınırların kalaınldığı, geniş bir alanın yeni bin yılında Usmanbaş'ın değeri ve onun gibi sanat adamlarının işlevi de daha iyi anlaşılacaktır. E Talat Haltnan (Mıllıyet) vin tlyasoğlu'nun îlhan Usmanbaş eseri, Türk çağdaş müziğinin müstcsna bir yaratıası için nefis bir anıt. E üsman Ulagay (Mıllıyet) üzik eleştirmeni Evin Ilyasoğlu ı 20. yüzyıl klasik müzik bestecılerırmzflryaşam öykülcriyle müzikteki serüvenlerini iç içe anlatan kitaplarına bir yenisini daha ekledi bu yıi, tlhan Usmanbaş. Yine Yapı Kredi Yayınları'nca yayımlandı. Yirminci yüzyıla damgasını vurmuş bestecilerimizin Üginç yaşamöyküleri ve müzik serüvenlerinin yanı sıra dönemin sanat ve kültür yaşamını yansıtan, havasını ve rengini veren avrıntılar da buluyorsunuz tlyasoğlu'nun kitaplarında. Arda Uskan (Radikal) 26/06/2000 smanbaş'ın yıllardır geleneklere I I karşı savaşan devrimci yapısını, bugftn Evin tlyasoğlu'nun onun hakkında yazdığı kitabı okudukça daha da iyi anlıyorum. Usmanbaş'ın yaşamöyküsü gelenekçilerle devrimciler arasında yaşanan savaşın ta kendisi aslında. Seksen yaşındaki sanatçı bundan birkaç ay önce Evin tlyasoğlu'na şunları söylemiş: "Bugünkü SAYFA 6 E Ahsen Erdoğan (Yeni Einytl) 23/06/2000 lhan Usmanbaş, 20. yüzyıl çağdaş Türk müziğinin yapıtaşlarından. Müzik yazarı ve eleştirmeni Evin tlyasoğlu, "yeni sesin tılsımında bir dünya yarat I