Katalog

sitesi FenEdebiyar Fakültesi yapısının bulunduğıı yerde, 1950'lerdeyaşamımın yangınını seyrettiren tuğla yüksek bir yapı vardı. Yapı yangının ardından harabeye dönmüştü. Tehlikeden sokağa fırlamış ve alevlerın içinde yapının yanışını büyük bir zevlde seyretmiştim. 1960'lardaki depremin ardından da sokaklara atmıştık kendimizi. Depremin kimse bilimsel açıklamasını yapmamış, havalarboğucu sıcaktı, dcprem oldu de mişlerdi. Tugla yapının uzantısında kumcuların iskelesi bulunurdu. Karadenizli ev sahibimizin mavnasıyla mahalleli yılda bir kez toplanır, bıı iskeleden dolmalı, krifteli, karpuzlu Boğaz gezisine çı kardık. Beşiktaş Iskelesi'ne (îskclenin 1. Ulusal Mimarlık yapısı olduğunu bilmiyordum, 1980'lerde öğrendım) gidişte ikı yanda dukkânları anımsiyorum. Bir de Resim Heykel Müzesi'ne gidişte Nuri Demirağ'a ait yapılar vardı. Bunlardan birinde akıl hastası bir kadın yaşardı. ü ev Deli Kadın'ın evi olarak tanınırdı. Kı yıda Resim ve Heykel Müzesi'ne giderken ufak bir köprüden geçilirdi. Ana cadde lizerinde Dolmabahçe'ye doğru gidişte şimdiki Denız Müzesi yapısı vardı. Onun devamında hamam vardı. O yıkıldı, benzin istasyonu ve onun yanında ünlü bir lokanta açıldı. Akareder Konutları, bu konudarın kesiştiği köşede Beşiktaş. Halkevi (Halkevleri kapandı ğında CHP binası) ve Dolmabahçe'ye giden ulu ağaçlı yol (araçlar dışında) benim çocukfuğumun mekânı. Kardeşimi arabaya koyar ağaçlıklı yoldan Dolmabahçe Sarayı'nın bahçesine gezmeye giderdık. Semt içinde gezme yerlerimızden biri de Kaymakamhk Bahçesi ve Yıldız Parkı idi. Aynca, Mecidiyeköy Dutluklan'ndaki kır bahçeleri mesireydi. 1957195 8'de Sinan Paşa Camisi ve Tramvay Deposu arasına Barbaros Bulvar'ı yerleşmesiyle bu alandaki ahşap ve kâgır yapılardan oluşan tarihi doku tümüyle yok oldu. Tramvay Deposu Çarşı oldu. Çarşı'nın yanına Sinan Paşa Camisi'nin varlığını hiç dikkate almayan, baca gibi yükselen bir anıt dikildi. Karadenizlilerin apartmanları ve Yeni Yol üzerindeki tüm yapılar yenilendi. Yeni Yol Çıkmaz Sokak oldu. Yeni Yol'a bir köprü yerlesti. Konut alanı iş alanına dönüştü. Barbaros Bulvarı'nda yüksek apartmanlar dikildi. Benim mekânımdan izler bırer birer silindi. Beşiktaş'ta yürüduğümde Barbaros Park'ı, Sinan Paşa Camisi, Beşiktaş îskelcsi ve Köyiçi'nde Balık Pazarı olmasa yaşantımın 1960'lardaki mekânını çıkartmam olanaksız. 1922'den 1945'edeğişim sınırh; 1950'den 2000'e o kadar hızîı ve sorumsuzca kı değişim nerdeyse kentliydi Alzheimer hastası hissettirecek. Pervititch Haritaları baktıkça, okudukça, ayrıntı larına indikçe, legandlannı çözdükçe çocukluk ve gençlik yaşantımı belleğimden söke soke çıkartıyor. Haritaların kullanım alanlarına dair birkaç not MUSEMMA SABANCIOGLU P TaNhVaktı'nateşehkür Axa Oyak koleksiyonunda yer alan haritaları Atatürk Kitaplığı, Alman Arkeoloji Enstitusu, Mimarlar Odası Is tanbıd Şubesi ve Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği'nde bulunan koleksiyonlarla karşılaştırılarak eksiksız bir araya getirip okuyucuya özenli bir baskıyla Tanh Vakfı tarafından sunulan Sigorta Haritalarında îstanbul başlıklı kitap; sosyal bilımler, kültür tarihi ve tarihı çevre değerlendirme konularında yaptlacak bilimsel araştırmalara belgeler sunması dışında, tstanbul'da yaşamış ve belleği yitirilmiş Istanbulluların Istanbullu olduklarını anımsamaları ve "Ben Istanbulum" diye haykırabılmeleri için arada bir sayfalannı kanştırmaları gereken değerli bir kitap. Bana yaşadığım mekânlann yeniden canlanmasına olanak sağladığı için Tarih Vakfı'na teşekkür etmek istiyorum. Her îstanbulluya da tavsiye oluna!" SAYFA 6 ervititch Haritaları ile ilk tanışmam mimar bir arkadaşımın bitirme projesi için 83 nunıaralı Kuzguncuk paftasını araması sayesınde olmuştu. Koleksiyonun önemli bir bölümünü barındırdığını bildiğimiz Atatürk Kitaphğı'na vakit bıılup gidememişti. Internette "nasıl olsa yoktur" diye arama yapmamıştı. Ancak tesadufen o günkü ısmiyle Osmanlı Bankası Tarihi Araştırma Merkezi'nin web sitesinde (şimdi Bankacılık ve Finans Tarihi.Araştırma Merkezi) haritayı bulduk. Üstelik koleksiyonun bir kısmına sahip olan merkezin sayfasına örnek olarak yerleştirılen pafta Kuzguncuk'a ait olandı. Dana sonra yine mimar olan arkadaşlarımdan haritalann adını birkaç kez daha duydum. lçerıklerine dair birkaç da ayrıntı: Eski Istanbul'u gösterir, son derece ayrıntılıdır, görsel olarak heyecan vericidır. Aslında Pervititch Haritaları uzerine yaptığım çalışmayı birkaç yerde değer lendirme ıırsatı buldum. Haritaların bilinenden çok daha ayrıntıya yer verdiğine, şu ancla hangi araştırma merkezleri, kurunı arşivleri ve kütuphanelerde bulunduğuna, yaprlı^ amaçlarına ve muellifine dair birkaç nota yer veren bu yazılar, Pervititch Haritaları özelinde bir "sigorta haritası"nın ne olduğunu da anlatıyordu. Burada yazılan diğer yazıların meraklılar için sadece adreslerini göstererek, Tarih Vakfı ve Axa Oyak işbirliği ile hazırlanan, ]acques Pervttitch, Stgorta Haritalarında îstanbul isimli kitabın "belge"sel önemine değinmek istiyorum.(l) I Ierhangi bir konudaki bir araştırmanın içine girenler iyi bilirler ki ' bilgi", bazen hiç umulmayan bir yerden çıkar. Bazen de bulacağınızdan emin olduğunuz, kolay ulaşılabilir olduğunu sandığınız bir bilgi için günlerce emek harcarsınız. 1998'de araştırma asistanı olarak yer aldığım bir kurum tarihi çalışmasına konu olan bankanın 20. yüzyılın ilk yarısına Istanbul'un nerelerinde şubesi olduğu bilgisine ulaşmaya çalışıyorduk. Zaten son derece fakir olan kurum arşivinden birkaç şubenin varlığını ve adresini tespit ettik. Bulunan adresler de "sabık Rus Ticaret Bankası'nın yeri" gibı günümüz için hiçbir enformatik değeri olmayan türdendi. Eminönü Sirkeci'de büyuk bir şans eseri adı yaklaşık yüz yıldır aynı kalan, değiştirilmeyen Yalı Köşkü Caddesi'nde tam bir gün, Ayniye Han aradığımı hatırlıyorum. Ayniye Han'ın üç ve dordüncü kadarı Banka nın yaklasık otuz.yü depo olarak kullandığı mekândı. Özerinde Ayniye Han yazan bir bina bulamayacağımı bilerek gittiğim caddede 20, 25 bina vardı. Bütün gün yaklaşık 300 metre uzunluğundaki caddeyı defalarca yürudüm, eskiyi bilen birilerini bulmaya çalıştım ve akşama doğru giderek alçalan bir ses tonuyla insanlara "Ayniye Han'ı aradığımı" tekrarladım. Hamallara ve Liman Han'da çalışan avukatlara göre Liman Han, caddenin en eski binasıydı, Ayniye Han da hiç duyulmamıştı. Görülen oydu ki, kimliğini kaybetmiş ve çoktan unutulmuş bir binanın peşinde koşmak gerçekten de boşunaydı. Bundan üç yıl sonra, Axa Oyak Sigorta'nın Genel Müdürlüğü'nde Pervititch Haritaları'nın envanterini çıkartmaya başladığım ilk gün, 74 numaralı Eminönü paftasına diğerlerine olduğu gibi hayran hayran bakarken, paftanın ortasından geçen caddenin adını fark ettim. Yalı Köşkü Caddesi. Hemen ardından da caddenin Vezir Camii tarafindaki yedinci binayı: exAiniye Antreposu. içinde haritaların bulunduğu deri kalamazoları alıp en rahat çalışma mekânı olarak bana tahsis edilen gcnel müdürlüğün toplantı odasında tek başıma çığlık attığımı hatırlıyorum 1940'ta "ex" olduğuna göre en az 60 yıl önce kimliğini kaybetmisti demek. Istanbul'un her gün biraz dana yiten hafızasında küçük bir bi na ne kadar önemli olabilirdi ki? Bazen bir araştırmanın eksik kalan parçasını ta mamlayacak kadar, bazen araştırmanın seynni değiştirecek kadar bazen de araştırmacılara geç de olsa "buldum" diye sevinç çığlığı attıracak kadar. Pervititch Haritalan 192245 arasında yapıldı. Yapıldıkları dönemde sigortacılar için vazgeçilnıez bir kaynaktı. Sigortalanacak mülkün çevresindeki yangm riskini gösteren haritalar reasürans bölümlerinde kullanılıyordu. 1950'den sonra şehrin hızla değişen yüzü, peş peşe gelen istimlaklar, açılan meydanlar, yollar haritalan kullanılamaz hale getirdi. Haritalardaki îstanbul giderek eskiyor, haritalar da tarihi belge haline geliyordu. Bu arada iktidarlar, ideolojileri doğrultusunda sokakların ve caddelerın isimlerini değiştirdi. Hatta apartmanların isimleri değiştirildi. Nışantaşı'ndaki Sakelarıdes Apartmanı'nın adının Samsun Apartmanı yapıldığı günletde Pervititch Haritalan da rafTara kaldınlıyordu. Başka bir anlatım la; ben, o gün, o caddede, Aynive Han'ı bulamayayım diye herkes elin"Suı ^ e n 8Çİ en her şeyi yapıyordıı. '"fjşİ Ihtiyaç duymadığı malzemeyi, değersiz addeden sözlü kültür cenneti Türkiye'de, elli vıl sonra Pervititch Haritaları'nı Tarin Vakfı ve Axa Oyak bir araya getirip, meraklısına bir kitap olarak sundu. Bu türden bir malzemenin bir araya getirilmesiyle doldurulan boşluk azımsanmayacak kadar büyüktü. Ancak Îstanbul araştırmaları için 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın ilk çey reğine ait yapılan çalışmalar gün geçtikçe artsa da, henüz hiç araştırılmayan alanların olduğu da gerçek. Bir araya getirilen, tasnif edilen her malzemenin ve derinlemesine araştırılan her konunun Istanbul'un geleceği açısından ne türden bir fayda getireceğini kestirmek güç ama hafızasını tamamen yitinneden, şehre bu türden hatırlatmalarda bulunmanın son derece önemli olduğunu düşünüyorum. • (1) Jacaues Pervititch ve Sigorta Haritalan, Toplumsal Tarih, Ekim 2000 Jacques Pervititch ve Haritaları, Jacques Pervititch, Stgprta Haritalarında Utanbul, Axa Oyak, Tarih Vakfı Yayını, 2000. CUMHURİYET KİTAP SAYI 607