Katalog

E lik çalışması olarak doğruluğu ve kapsamı dışarda tutularak yapılacak bır görsel okumada bu haritalarda Pervititcn'in hem geleneksel desenleme yöntemlerini kuIİandığı hem de buna aynntılı mimari gösterim motifleri ekleaiği görülüyor. 19. Yüzvılda Mühendishane ve Harbiye'deki harita mühendisliği eğitiminde, "menazır" (perspektiv) clersinin bulunduğunu hatta bu dersin öğrencileri resme teşvik ettiğini biliyoruz. Çalışılacak arazinin doğal görünümüne yönelen bir dikkatin amaçlandığı bu dersin izleri dönem haritacılarının çalışmalarında gözlenebilir. Modern öncesinin resimsel ağırlıklt haritalarından matematiksel modellemelere geçiş aşaması sayılabılecek 19. yüzyıl haritacılığının tipik desenlemelen vardır. Kuzey işaretleri, ölçek çizgileri, harflerin ve rakamların karakterleri ve yazımı ve benzeri haritacılık öğeleri birer desen konusudur. En çok da eğimlere, yükselti veya inişlerin desenlenmesine özenilir. Kesik çizgilerle, sıkışıp açılan küçük çizgilerle yiizey canlandııilmayavekabartılmaya çalışılır. Adeta gizlenen ve perspektivin peşine düşülür. Ağaç, tam bir ikonık gösterim işidir. Minyatürleri bile düşündürür. Kağıt üzerine yatmlarak işaretlenen minik motifler olarak çizilir. J. Pervititch'in haritalarında da bu özelliklerin izini sürmek olası. Ama en başta Pervititch'in lejantlar için seçtiği renk yelpazesine değinmek gerekiyor. SARI: Kısmen veya tamamen ahşap yapım binalar için; rEMBE: Taş, tuğla, betonarme kısaca kâgir; kiremit veya arduvaz örtülü; SARI/Pembe ile çevrili: 1 veya 2 katı kâgir diğerleri ahşap yapım binalar; MAVI: Havuz, sarnıç, çeşme, kuyu deniz ve yangın hortumunun gireceği cam örtülü çatı; YEŞİL: Bahçe, bostan ve tarla; olarak veriliyor. Ama bu renklerin sert ve doymuş tonları yerine yumuşak ve astel bir tonlama seçimi, paftanın öğe:rinin birbirinden kopmayan dengeli bir gösterimini sağlıyor. Yapılar, yapı gruplan, baskının hafif sepya zemini üzerinde biri ötekini bastırmayan bir bütünlük oluşturuyor. Bahçeler, minik ağaç figürleri ile işaretleniyor. Park ve ağaçlıklarda top ke «W*£**w>»*^ w « m rîSTANBUL ! &v V •SUYU MAH/ . simi ağaç motifi, mezarlıkta ise sivri (selvi tipi) figürler kullanılıyor. Her minik figürün hem dibinde hem dal kesiminde gölgeler var. Bir arada olduklarında birer ikonik motif olmaktan çıkıp peyzaj öğelerine dönüşüyorlar. "12 No'lu Taksim haritasmda (s. 81) olduğu gibi ağaçlar, "Jardin MunicipaTe (Belediye Bançesi) ait ise, yerleştirim, bahçe tasarımını yansıtan bir rölöveye dönüşüyor. Aynntı özeni, gerçeğin rölöve doğruluğunda çizimi resimsel değeri belgesel olanluğumun güçlü anıtı, anıtlann en güzeli Kaptanı Derya Barbaros Hayrettın Paşa Anıtı 1944 te dikilmiş. Barbaros Parkı düzenlenirken çevresindeki yapılar kaldırılmış, bu arada Hasanpaşa Karakolu olarak tanınan Zaptiye Karakolu'da yıkılmış. Pervititch Haritası'nda, Köyiçi'ne giden Has Fırın Sokak üzerinde uükkânlann arkasında sinema perdesirtin yeri ve ışık işaretiyle açık hava sineması belirtilmiş. Daha sonra buraya Suat Paşa Sineması olarak tanıdığımız büyük bir kapalı sinema yerleşmiş (günümüz Pasaj), Bayat Pazar Sokağı (Ortabahçe) üzerinde Pervititch Haritası'nda karşılıklı boş ge niş alan lar gözüküyor. Bizim zamanımızda bu bol ağaçlıklı araziler Kamburun Bahçeleri olarak tanınırdı; gündüzleri çay bahcesi, geceleri ise açık hava sinemalarıydı. Sağ tarafta Mehmet Ali Paşa Konağı'mn arazisine bir'apârtman konmuş ve bu apartman Kamburun Apart manı olarak ünlenmişti. Kamburun dairesinde bulunan bir büyük havuzdan statü göstergesi olarak söz edilirdi. Kamburun Bahçeleri yaz aylarının huzur mekânlanydı. Yaz gecelerinde bu bahçelerde film seyretmek, kimi zaman annemin omzuna yaslanmış uykulu, ayrı bir zevkti. Bizim evi yol boyunca izlediğimizde, birbirine benzeyen kâgir ye ahşap konut dizisi bulunurdu. Bu evlerin girişleri sak la bütünleştiriyor. Sekiz dilinıli çatı örtüsü ile orkestra kiosque'u veya dört köşesi minik kuleli büfe, elips biçimli beton havuz, bahçe planında yerini alıyor. Mimari betimlemedeki doğruluk, Jaques Pervititch'in eğitim, görgü ve birikım zenginliğinin de işareti. Bunun kimi zaman iyice şaşırtıcı örnekleri var. Örneğin, 52 No'lu Aksaray paftasında (s. 193) Laleli Camisi'nin plan şeması ve strüktürel kurgusu şaşırtıcı doğruluk ve ayrıntılarla çizüirken kim bilir plan şelambaç oynadığımızda saklanma yerlerimizdı. Serencebey Yokuşun'da da saklanma mekânlanmız varaı. Ayrıca, Serencebey Yokuşu geceleri muziplik için oyun alanımızdı. Içine acayıp nesneler koyduğumuz şeker paketlerini yokuşun ortasına bırakır, gizıenip birinin açmasını beklerdik. Çoğu kez koyduğumuz bir fare ölüsü olurdu. Kimı zaman da hasta numarası yapar, özelükle yaşlı kadınlann hcyecanlarını seyretmekten büyıik zevk alırdık. Benden beş yaş büyük olan kardeşimin zamanında, Yeni Yol (Yıldız Caddesi) üzerinde bizim evin önü erkek çocuklann futbol sahasiydı. Arada bir geçen kamyonlan (otomobil ceçmezdi) yol verilir ve maça devam edilirdi. 1948 doğumlu benden küçük olan kardeşimin zamanında sokakta oynama geleneği kalkmıştı, çünkü sokaklarda ulaşım araçları çoğalmıştı. O sokak çocuğu değil ancak balkon çocuğu olabilmisti. Ben ilkokul 3. sınıfa değin Yeni Yol üzerinde günümüzde Şeyh Zafir Külliyesi olarak tanınan vapı topluluğunun ahşap yapısı 24. ilkokul da okudum. Biz orasının Şeyh Zafir Külliyesi olduğunu bilmezdik. Yapı topluluğu hakkında bilgiyi 1968 tarininde yayımlanan Afife Batur'un araştırmasından sonra öğrendim. Günümüzde ahşap yapı ilkokul değil artık. Arkasında Conrad Oteli yükseliyor. Pervititch Haritası'nda görüldüğü gibi, yerleşme belli bir yerde ması ne kadar etüt edildi? yelpaze bicimli rjaerdivenlerin Barok açınımı stıIistik bir vurgu ile ifade ediliyor. Jaques Pervititch'in çalışmasının sıralanan nitelikleri, projcyi 1946 yılından sonra sürdüren Suat Nirven'in standart haritalarıyla yapılacak bir karşılaştırmada daha açık olarak fark ediliyor. J. Pervititch, 1940 yıllarındaki haritalarda lejand renklerinde bazı değişiklikler yapmış, muhtemelen betonarme yapımın yaygınlaşmasma bağlı olarak "yeni tarz ve "eski tarz" ayrımını gereksi nip mor, zeytin ve portakal renklerini de lejantlarına almıştır. Biraz daha renkli ama yine sert geçişleri olmayan bir tonlama ile çalışmış. Rehber paftalarda verilen lejand liste si de yapıtlara ilişkin sistematik bir tanımlama cetvelidir ve bu külliyatın önemli bir başka özelliğini oluşturur. Günümüzdeki kentsel belgeleme çalışmalarının öncüsü sayılabilecek bir analitik sıralama içinde yapıların yapım tip ve türleri, duvarlar ve pencereler, çıkmalar, çatılar, eğrisel örtü türleri, katlar ve yükseklikler ve merdivenler çeşitlilikleri içinde listelenmiştir. Her yapı, bu özellik gruplan çerçevesinde incelenip kodlanmıs ve böylece günümüze ulaştınlmıştır. salt bu içeriği bile özgün bir belgeleme yöntemi örneği olarak değerlendirilmesini gerektiriyor. Bugün büyük ölçüde kaybedilmiş mimari mirasın eşi bulunmaz belgesini banndıran bir külliyat ve yapıt sözcüğüniı gerçekten hak eden bu çok önemli belce toplamı, akademik araştırmacıların bildiği ve hep yararlandığı, ama dağılmışlığından ötürü ulaşmakta çok zorlandığı bir kaynağı neredeyse elimizin altına getiren bir emek ürünü olarak bizlere kıvanç veriyor. Kendi adıma büyük bir teşekkür borçlu olduğumıı düşünüyorum. • Notlar: (1) Mustafa Cezar, "Osmanlt Devrınde îstanbul'da Yangınlar ve Tabii Afetlcr", Türk Sanatı Tarihı Araşttrma ve încelemeleri I, îstanbul 1963, s. 364. Ayrtca, Cezar'ın makalesınde haylı zengin bır bibliyografya vardır. (2) Edmondo de Amıcıs, îstanbul, (çev B. Akyavaj), TTK Yay. Ankara 1993, t. 245. (3) Mustafa Cezar, op. cıt s 3756 biter, biz ilkokul öğrencileri duduk, çayırlık ve bostanlık alanlann arasında kıvrılarak devam eden Yeni Yol'da okula yürüyerek giderdik. Ne minibüs ne de anamız babamız bizi okula götürürdü. Yeni Yol'dan Tramvay Deposu'nun arkasında iki yanda ahşap ve kâgir iki, üç kadi evlerin bulunduğu Has Fırın Arkası Sokak ya da Has Fırın Sokak'tan alışvjpıî^içyı V^nafn gidiljrdi. Has Fırın Sok>E'ıh jevâmfnda altı dükkân üstü bekar odalı yapılar diziliydi. Bir tanesi guç bela yıkıfmaktan kurtuldu, tek başına çevreden sovütlanmış, benim Beşiktaşımın rzi olarak duruyor. Sinan Paşa Caddesi'ndeki fırından ya da ana caddedeki fırından ekmek alırdık. Ayrıca Kö yiçi'ndeki fınn YediSekiz Hasanpaşa fınnı olarak bilınirdi. Bu fırınlann yerleri Pervititch Haritası'nda da görülüyor. Kilise, Balık Pazan ve onun çevresinde Yıldız'a doğru kimi yapılar duruyor. Köyiçin'de Mumcu oakkal Sokak'ta Bul ar'ın dükkânından yoğurdumuzu alırık. Süt ise, kapıdan gezgin sütçümüzden alınırdı. Pazar dönüşü hamal tutulurdu. Beşiktaş Durağı Sinan Paşa Camisi'nin önündeydi. Beşiktaş Caddesi'nin iki yanında dükkânlar diziliydi. Tramvay Deposu'nu geçince bir eczane, kırtasiye ve manifatu ra dükkânlarım anımsıyorum, karşı tarafta ünlü pide firını. Yeni Yol'un karşısında günümüzde Mimar Sinan Üniver1 maz, çoktan onarılmış bizımle birlikte yaşardı. Bugünü yaşıyorum, geçmişim beni ilgilendirmiyor desem mekânın sürekliliği beni hiç ilgilendirmeyecek; ama ben dünle var olduğuma inanıyorum. Bilinçsizlik ve çarpık kentleşme dünüyle var olmayan beDeksiz bir kentli yarattı. Bana "Ben Istanbulum" dedirten Pervititch Haritalan. Yaşantımı Pervititch Haritaları'nda izleyebiliyorum. 1922 tarihli olmalarına karşın Pervititch I laritaları yaşantımı mekâna yerleştiriyor. Ben o haritaların sokaklarında dolaşabiliyor ve yapılarını anımsayabiliyorum. 1922'den 1945'e çok az değişiklik var. Bizim ev, yanındaki ev ve Serencebey yokuşunda hemen arkamızdaki evlerin yeri 1922'deboşarsaimiş. BuüçevDoğu Karadenizli üç akrabanın eviydi. Demekki 19221945 arasıyapılmışlar. Bir başka değişiklik sonradan Koyiçi olan Mektep Sokak'ta Panayia Rum Kilisesi'nin önündeki alanda olmuş. Burası büyük ağaçlıklı boş bir alanmış. Biz yerleştiğimizde burada Beşiktaş'ın ünlü balıkçı ve sebze meyve pazan kurulmuştu. Önemli bir değişiklilc de Barbaros Parkı'nda gözüküyor. Sinan Paşa Türbesi'nin arkasında yer alan Mermer Türbe bizim Beşiktaş'a geldiğimiz zaman yoktu ve bu alan 19381939'da Barbaros Parkı olarak düzenlenmişti. ÇocukCUMHURİYET KİTAP SAYI 607 5 J SAYFA S