Katalog

pılar, ikiüç katlı ahşap evler, arakrda birıki anartman, yer yer d h f a İ İ | f r yapılaşma ve çiçek b a Ç ) y çesi, arsa vb.olarak tanımlanan boşlukfar dikkat çekmcktedir. 193839 yılına tarihlenen rehber plan, on dört alt paftadan oluşan 1/4000 ölçek li Kadıköy haritasıdır. f. Pervititch 1939 yılında Kadıköy'e ait alt paftaların da tamamlanmasına çalışmıştır. Bu kapsamda 1/1000 ölçekli olarak Bahariye, Kuşdili, Mısırhoğlu, Küçük Moda ve Cevizlik paftalannın çıkanldığı görülmektedir. Ayn ca 1/500 ölçekli ofarak yapılan "Kadıköy, Osmanağa, Altıyol, Kuşdili" haritası da bu yıla tarinlenmektedir. Söz konusu Kadıköy paftalan dışında, yine aynı yıl 1/1000 ölçekli olarak iki adet "Kazlıceş me" paftası yapılmıştır. Bu iki pafta, Pervititch haritalarının Marmara kiyısında vardığı son noktadır. Bölgenin devamı olarak Bakırköy, Yeşilköy paftalarinın yapılmamış olması, bu semtlerin o tarihferdeki yapısal ve kentsel verilerin belgelenmesi açısından büyük eksiklik yaratmak tadır. 1940 yılında rehber plan olarak 1/4000 ölçekli Eminönü haritası hazırlanmaya başlanmış ve 1941 yılında da tamamlanmıştır. 1940 yılında 1/500 ölçekli Eminönü alt paftalanndan bir bölümünün bitirildiği görülnıektedir. Bunlar: Alemdar Nahiyesi, Yeni Cami, Balıkpazan, Çelebioğlu Alaattin ve Tahtakafe Mahafleleri, Mahmutpasa, Hobyar ve Sururi Mahalleleri ile Şeyn Mehmet Geylani Mahallesi'ne ait paftalardır. J. Pervititch 1941 yılında Eminönü alt paftalarının hazırlanması çalışmalanna devam etmiştir. Bu bağlamda: Si'deymaniye Mahallesi, Mercan Ağa, LJzun Çarşı Caddesi, Timurtaş Mahallesi, San Ti murveZindankapı Mahalleleri 1/500 ölçekli alt paftalar olarak tamamlanmıştır. Aynı bölgcye ait "Zindankapı ve Yemiş Mahalleleri" ise 1/250 ölçeğinde hazır lanmıştır. "San Timur, Zindankapı Mahalleleri" ile "Zindankapı, Yemiş Mahal leleri"ni içeren iki alt pafta, Ahi Çelebi Camisi ve çevresindekı bugün artık temizlenerek tamamen ortadan kaldınlmış olan küçük ticaret birimleri ve meyve hangarlarından oluşan kesimle, Zindan Han bitişiğindeki Baba Cafer Türbesi, Değirmen Han ve yine artık var olmayan Yemiş Iskelesi alanını içermektedir. 1942 yılında, yine Eminönü alt paftalarına devam edildiği görülmektedir. Bunlar 1/500 ölçekli "Tayahatun Mahallesi" ve 1/250 ölçekli "Ahi Çelebi Mahal lesi" ve "Rüstempaşa Mahallesi"ni içeren paftalardır. Bu paftalarda, bölgedeki ünlü tarihi hanlar ve ticaret dokusu aynntılı bir biçimde verilmektedir. 194243 yıllan içinde 1/2000 ölçekli Eminönü 2. kısım rehber planı da tamamlanmıştır. Ayrıca 1943 yılına tarihlenen 1/500 ölçekli altı adet alt pafta bulunmaktadır. Bunlardan, ikisi Eminönü'ye ait "Santimur ve Timurtaş Mahalleleri" ile "Yavuz Sinan Mahallesi''ni içeren son paftalardır ve haller, küçük birimlerden ahşap yapılarla, sebze hali çevresindeki antrepo ve depoları, güneye Küçük Pazar'a doğru uzanan yer yer ahşap konutlar da içeren, aralarında Üç Mihraplı Cami'nin de yer aldığı, bugün epey değismiş olan organik kent dokusunu sergüemektedir. 1943 yılının diğer paftalan Taksim bölgesine aittir ve 1/500 ölçeklidir. Bunlardan ilki "Kocatepe, Şehit Muhtar Bey, Bülbül Mahalleleri"ni içeren paftadır. Yoğun yapılaşma sergileyen ızgara plan lı kent doKusunun göze çarptığı bu kesimde, paftanın güneyindekı yapı adalarında Goad haritalanna referans verildiği görülmektedir. Böylece bu bölgenin bir bölümünde Pervititch haritalarının Goad'la bütünleştirilmiş olduğu gözlenmektedir. tkinci ve üçüncü pafta 'Kocatepe Mahallesi" ve "Talimhane" kesimini içermektedir. Bu paftada da, Abdülhak SAYFA 10 E Hamit ve Şehit Muhtar Caddeleri üzerinde, dönemin ünlü apartmanlannın adlartyla verilmiş olduğu ve bölgede hiç boş alan hulunmadığı saptanmaktadır. Bu yıla ait son alt pafta ise "Taksim, Gümüşsuyu Mahallesi" paftasıdır. Burada da, Inönü Gezisi ve Mete Caddesi üzerinde yer alan dönemin ünlü apartmanlan adlanyla verilmektedir. 1943 yılı Taksim haritalannda, daha ön ceki yıllara göre daha farklı bir grafik anlatımla karşılaşumaktadır. Bu farklılık 1944 ve Pervititch haritalannın son yılı olan 1945'te de sürmektedir. Bu paftalann büyük bir kısmında da J. Pervititch'in imzası bulunmamakta, ancak "J. Pcrvitiç" tarafından yapıldığı belirtilmektedir. 1944 yılında Taksim bölgesine ait alt paftaların yapımına devam edilmekte ve 1/500 ve 1/375 ölçekli altı adet alt pafta tamamlanmaktadır. Bunlar 1/500 ölçekli Gümüşsuyu Mahallesi, Çukur, Kalyoncu Kulluğu, Bostan Mahalleleri ile 1/375 ölçekli "Şehit Muhtar Bey Mahallesi"ne ait ikipafta; "Bülbül Mahallesi" ve "Bülbül, Çukur Mahalleleri" paftalandır. Bu haritalarda, Taksim dolaylannın Fransız Konsolosluğu, Park Otel, Alman Elçiliği 'bi önemli yapılan, ünlü apartman diziri ve bu yapılar çevresinde, ızgara kent dokusu üzerinde yükselen kâgir yapılaşma görülmektedir. Aralarda meydan, arsa VD. boş alanlar yer almaktadır. Örneğin "Gümüşsuyu Mahallesi" paftasında, Gümüşsuyu Caddesi üzerinde yer alan ünlü apartmanlar adlanyla verilmiş, aradaki boşluklar "arsa" olarak belirlenmiştir. Bu haritaya bağh olarak, 1944 yılında gerek söz konusu cadde üzerinde, gerek se Gümüşsuyu Askeri 1 lastanesi'nin karşısında, Kamarot Sokak'taki apartmanlar arasında boş arsalann olduğu anlaşılmaktadır. J. Pervititch haritalan son olarak 1945 yıb tarihini taşımaktadır. Bu yıla ait yalnız üç pafta bulunmaktadır. 1/375 ölçek li bu haritalar yine Taksim bölgesine ait olan Kalyoncu Kulluğu, Kemer Hatun Mahallesi, 1 lüseyin Ağa, Şehit Muhtar Mahalleleri ve Çukur Mahallesi alt paltalarıdır. Buralarda da, aralarında apartmanlann olduğu kâgir yapılaşmalann yoğunluğu ve hemen niç boş alan olmadığı saptanmaktadır. nntı eksikliği"nin yanı sıra, her paftada verilen "alfabetjjç sokak ve c^ddejsirnle.ri"," alfabetik apartrnân ve büyük işyerleri" ile lejand dokümleri ya da pafta adlan, bazen önemli bir yapı adası detayının iizerine geldiğinden, altta kalan bilgiyi okuyabUmek mümkün olamamakta, bu da kullanıcı açısından temel bir eksiklik yaratmaktadır. S. Nirven haritalannın 194651 arasındaki ilk grubu Beyoğlu bölgesine aittir. 1946 yılında 1/500 ölçekli "Beyoğlu Kazası, Balık Pazan" haritası yapılmış, onu 1947 tarihli ve 1/250 ölçekli "Karaköy Civan" haritası izlemiştir. îlk iki yıl, birbiriylc bütünleşmeyen ve sadece iki alt paftadan oluşan söz konusu haritalann ardından, 1948'de 1/500 ölçekli "Galata"ya ait iki alt pafta olan "Galata, Kemankeş Mahallesi" ile 1/250ölçekli "Beyoğlu Kazası, Kalafat Yeri" paftalan tamamlanmıştır. 1949 yılına ait dört alt pafta bulunmaktadır. Bunlar: 1/500 ölçekli "Tophane", "Galata"ya ait iki pafta ve "Karaköy civan" haritalandır. 1950 yılında, yine 1/500 ölçekli olan "Galatasaray Parmakkapı", "Galatasaray civan", "Beyoğlu, Tünel, Galatasaray , "Meşrutiyet ve Istiklal Caddesi arası ve "Beyoğlu" adh alt paftalar yapılmıştır. Beyoğlu bölgesine ait son alt paftalar 1951 tarihli ve yine 1/500 ölçeklidir. Bu grup içinde: Sıra SelvilerGalatasaray arası, BeyoğluParmakkapıTaksim ve lngiliz Elçiliği ve çevresini içeren alt paftalar yer almaktadır. S. Nirven haritalannın son iki yılını oluşturan 1951 ve 1952 tarihli haritalar "Sarayburnu" çevresine aittir ve J. Pervititch'in Eminönü haritalanyla bütünleşmektedir. 1951 tarihli ve 1/5000 ölçekli rehber paftanın, 1952 tarihli ve 1/500 ölçekli sekiz adet alt paftası bulunmaktadır. Bunlar: lran Elçiliği, îstanbııl Erkek Lisesi ve çevresini veren "Mahmutpasa ve Hobyar Mahalleleri"; "Mahmutpasa, Molla Aliyul Fenari ve Alemdar Mahalleleri"; eski cezaevi ve Çevresini içeren ve yer yer organik dokuyfa bütünleşen ızgara planlı kent dokusu ve aralarda artık sayılan azalan arsa ve bahçeler bulunan, ancak hiçbir topoğrafik verisi olmayan bir harita sergileyen iki adet "Sultanahmet Mahallesi"; Iskenderpaşa Mahallesi"; "Alemdar Mahallesi"; Adalet Sarayı inşaat alanını içeren "Binbirdirek Mahallesi" adını taşıyan paftalardır. 84 no.lu son pafta ise,' Binbirdirek ve Ishak Paşa Mahalleleri "ne aittir. Burada Sokollu Mehmet Paşa Camisi, Sultanahmet Erkek Sanat Enstitüsü, Çemberlitaş Oğretmen Yurdu çevresindeki, genelde ikiüç katlı ahşap konudardan oluşan düzen görülmektedir. Pervititch haritaları, Istanbul'un 1920'lerdcn 1950'lere dek uzanan dönemine ait kent dokusunu ve onu oluşturan yapılan aynntılanyla veren cok değerli ve özel bir kaynaktır. Içerdeki bilgiler her zaman için çesitli araştırmalan destekleyecek, yönlendirecek, yorumlatabilecek zenginliktedir. Bu nedenle de böyle bir birikimin kitap halinde yayımlanması, lstanbul kent tarihinde oüyük değişimlerin yaşandığı 1950 sonrasında önemli ölçüde ortadan kalkan verilerin, bundan sonra daha kolayhkla değerlendirilebilmesine olanak sağlayacaktır. Aynca haritalann bir araya getirilmesi ve koleksiyonun tamamının yayımlanması, çeşiüi kurumlarda dağınık bir biçimde var olan ve bu dağınıkhk nedeniyle gerek kesin pafta sayısının bilinmemesi, gerekse de paftalara ulaşılabilme zorluğu gibi sorunlan ortadan kaldırmaktadır. Yine bu kitap sayesınde, farklı kurumlara dağılmış ve oldukça kötü durumda bulunan orijinal paftaların yıpranması engellenmis olmaktadır. Böylesine yararlı özel bir yayının 2. baskısı yapıldığı takdirde.yapılacak bazı ekuİlan lerin bu haritalann kuİlanımına daha ko layhk getirebileceği düşünülebilir. Bu kapşarnda, J. Pervititch'in hangi bölgelertn rraritalarını çıkarmış olduğu, paftaların yapım tarihleri de verilerek genel bir tstanbul haritası üzerinde işaretlenebilir; paftalann daha kolayhkla kullanımı için ıejand paftalan Türkçe'ye çevrilerek aynca verilebilir. S. Nirven haritalarının çizgi ölçeği olmayanlanna haritalar, üzerinde yazıyla belirtilenden farklı ölçekte basılaığından birer çizgi ölçek eklenebilir; avnca bu haritalar için de sokak, cadde ve bina adlarını veren listeler çıkanlarak, Pervititch haritalanna ait dizinin arkasına eklenmesi, Pervititch haritalarının eksiklerini tamamlama amacıyla yayınlanan S. Nirven haritalannda da aranan adreslerin bulunmasını kolaylaştırabilir. Aynca yine 2. baskıda, özellikle Pervititcn haritalarının Beşiktaş'a ait 7.ve 8 no.lu alt paftalannda ve 77 no.lu Üsküdar paftasında görüldüğü gibi, bu paftalara daha sonradan kırmızı tükenmez ve el yazısıyla yapılan ve tarihi bir değer niteliği taşıyan böylesine özel haritalan bozucu müdahalelerin ortadan kaldırılması, bu bağlamda aynı paftalann mümkünse daha temiz örneklerinin bulunarak basılması yararlı olacaktır. Aynı bağlamda, S. Nirven'e ait 45 ve 46a no.lu "Beyoğlu Kazası, Kalafat Yeri" paftası üzerinde unutulan ve dolayısıyla da baskıya giren ostit'in de temizlenmesi ve tüm haritaırın bu bağlamda kontrol edilmesi doğnı olacaktır. Söz konusu düzeltmeler dışında, sık sık vurgulandığı gibi Tarih Vakfı ile Axa üyak Holdıng A.Ş.'nin, lstanbul'un bugün artık önemli ölçüde değişmiş olan kent dokusuna ait verilerini aynntılanyla sergileyen ve henüz içerdiği yoğun bilginin yeterince incelenip değerlendirilemediği bir kaynağı yayımlamış olmalan, araştırmacılara sunulan çok özel ve önemli bir hizmettir. E Pervititch haritalannın Beyoğlu ve Sarayburnu'na ait bitirilmemiş olan kısım larını 194652 yıllan arasında Y. Mimar Suat Nirven'in yaptığı haritalar tamamlamaktadır. Bu paftalardan Sarayburnu'na ait rehber pafta 1/5000 ölçeklidir, diğerleri ise 1/500 ve 1/250 ölçekli alt pafta lardır. Bu haritalar, Pervititch haritalannın grafik anlatımma göre çok daha az aynntılıdır. Pervititch'de olduğu gibi yapıla nn kat adetleri ve malzemeleri verilmekle birlikte, çatı biçimlenişleri vd. özellikleri konusunda, Pervititch'de verilen ek bilgilerin olmadığı, bos alan ve bahçelerdeki yeşillerin en genel anlamda işlendiği, daha az aynnd veren bir anlatım söz konusudur. Pervititch'de yapılann adla nyla ilgili bilgilere karşın, S. Nirven haritalannda bazı önemli anıtsal yapılar bile "cami" vb. gibi sadece yapı türü olarak belirtilmektedir. Yapılar en genel konturlanykazilrnektedir. Pervititch'in 1/1000 ölçekli haritalannda ölçeğin 1/500 ya da 1/250 olmasına rağmen, örneğin 1951 tarihli ve 1/500 ölçekli "Parmakkapı, Taksim" paftasında Aya Triada Rum Kilise si'nin Dahçe duvarlannda olduğu gibi, tek çizgi olarak belirtilmektedir. Aynı bağlamda, 1950 tarihli ve yine 1/500 ölçekli "Beyoğlu, Tünel, Galatasaray" paftasında Pera Palas, Amerikan Konsolosluğu gibi bu kesimin en önemli yapılan, ölçeğinden bcklcncn ayrıntıdan uzak bir biçimde, sadece birer dikdörtgen olarak verilmiştir. S. Nirven haritalannda aynca, bu "ay Sonuç NOTLAR (1) 1848'den 1882'yedekçıkartılanbes Ebniye Nizamnamesi için bkz. S. Denel Batılüaşnıa Sürecinde lstanbul'da Tasanm ve Dış Mekânlarda Değişim ve Nedenleri, Ankara, 1982, s. XXXİVLXXX. (2) 1889yılında lstanbul'da çıkan yangınlarla ilgili bir istaüstikte toplam 70 yangından söz edilmekte ve bunlann: 14'ünün Beyoğlu'nda; 12'sinin Galata'da; 23'ünün tarihi yarımadada; 5'inin Boğaz'da; 12'sinin Usküdar'da; 3'ünün Kadıköy'de ve l'inin de Adalar'da çıktığı belirtilmektedir. 28 Şubat 1890 tarihli La Turquie gazetesi. Yangınlarla ilgili daha aynnıtdı bilgi için bkz. M. Cezar, "Osmanlı Devrinde lstanbul'da Yanginlar ve Tabii Afetler", Türk Sanatı Tarini Araştnmavelncelemeleri, 1963/1, s. 327414. (3) A. Ubicini, La Turauie Actuelle, Paris, 1855, s. 440'dan nakleden N. Akın, 19. Yüzyüın Ikinci Yansında Galata ve Pera, îstanbul, 1998, s. 297. (4) M. Sabancıoğlu, "Jacques Pervititch ve haritalan", Jacques Pervititch Sigorta Haritalannda lstanbul, 2001, s.21. (5) ae. (6) M. Güvenç, "Pervititch haritalan: lstanbul için bitmemiş bir araştırma", age., s. 14. (7) M. Sabancıoğlu, age., s. 21,22. (8) "Haritalann sıralanışı hakkında", age., s. 25. (9) M. Güvenç, "Pervititch haritaları...", age., s. 15. (10) Pervititch haritasının bu alt paftasını, bu kesimin bugünkü durumuyla ayrınulı bir biçimde karşdaştıran ve değışimleri vurgulayan bir makale için bkz. N. Akın, "Kumkapı: Tarihsel Bir Kesit", Arredamento Mimarlık, 1999/05, s. 6876. (11) Daha sonraki yıllarda J. Pervititch Kadıköy ve Moda'nın bütün haritalannı tamamlamış, ancak Erenköy dışında bu kesimden başka bir bölgenin haritasını yapmamışor. • (*) İTÜ Mimarlık Fakültesi Restorasyon Anabilim Dalt CUMHURİYET KİTAP SAYI €07