Katalog

Bir Kedi, Bir Adant. Bir Olüm "Bir Kedi, Bir Adam, Bir Ölüm" Ömer Zülfü Livaneli'nin yeni romanı. 2001 Yunus Nadi Roman Ödülü'nü aldı. Livaneli, çok yönlü, çok ödüllü bir sanatçı. Ünü sınırlanmızı aşıyor. HASAN AKARSU Romandaolaylar.lsveç'in Stockholm kentinde geçiyor. Ülkelerinden siyasal baskılarla lcaçıp kendilcrini kurtaranların, yabancdık çektikleri yeni bir ortama uyıım sağlama, geçinme çabalarını ele alıyor. Sami, Clara, îuan Perez, Rıza, Garcia, Adil vc Yoriko'nun siyasi göçmen olarak yaşayışlarına ayna tııtuyor. V. Hugo'nun Denız Işçderi'ndeki sözü bu romana uygun düşüyor: "Yanardağlar taşları, ihtilaller de insanları fırlatır.1 1 Roman iki kişi tarahndan yazılıyor: Yazar ve başkişi Sami Baran. Sami, yazarın yazdıklanna eklemeler yapıyor. Kimi kez de olayı daha değişik anlatıyor. Sami, Stockholm'de politık göçmen. Ormanlar, göller arasında, doğada eski Volvo arabasını zevkle sürer, suuntdarından uzaklaşmaya çalışır. Saplantılan olan biridir. Bu kente geleli beş yıl olmuştur. Karnının sağ yanındaki ağrıdan kuşkulanır, soğuk kış gününde kırlara çıkar. Siyasi göçmen statüsü almak için polis merkezine gider. Kayıt işlemleri yapdır ve bir odaya kapatılır. Gardiyan, havalandırmaya çıkarır: "Havalandırma bölmeleri en üst kattaydı. Her biri en fazla üç metrekare olan üçgen bölmelerin üstleri tcl kafesle kapatumıştı. Böylece Sami, hayvanat bahçesindeki hayvanların ne hisscttiğini anlama olanağına da kavuşmuştu. Yer betondu..." (s.15) Sami, göçmen pasaportunu alır. Değişik ülkelerden gelmiş arkadaşlarıyla kursa gider. Bir gece eski Volvosuyla karlı yollarda yaptığı gezintide geyiğe çarpar. Yavru geyik yaralı annesinin çevresinde dönenir. Sami, önce olay yerinden kaçar, sonra suçluluk duygusuyla geri döner, bu kez de olay yerinde hiçbir şey göremez. Gerçekte yaşadığını sandığı bir düştür, panik duygusu içindedir. Hasta olduğunu kabul edip hastaneye başvurur. El Yazdarı Olayın başkişisi yazarı anlatır. Çocukluğundan bu yana şişman olduğunu bu nedenle yalnız kalmış olabileceğini düşünür yazarın. Yazar, göçmenlere yakın bir oda kiralayıp yerleşir ve bu romanı yazar. Başkişi, yazarın yazdıklanna eklemeler yapar. Böylece romanı birlikte oluştururlar. Bugüne değin köpek olarak yaşayan başkişi, bundan sonra kedi gibi yaşamaya karar verir. Sirikit adlı bir kedi alır evine. Mahallede yaşayan Katherine adlı bir kızın kedisidir. Göçmenlerle yatar luz. Sarhoş olduğu bir gece yolda ezilir ve ölür. Bir Siyam kedisi olan Sirikit'i başkişi evine alır. Yazar, başkişiye politik bir kimlik çizer. Bu yanlıştır. Başkişi ne sağcı ne de solcu olan biridir. Politikayı sevmez, film izler, Brecht yerine Stanislavski'yi yeğler. 2 Sami, lsveç hastanelerinin rahathğını görür, Türkiye'dekilerle kıyaslar. Evini politik göçmenlere açan Kristina'nın evinde kalır. Başkaları da vardır. Adil ile karısı Necla, Orhan, Göran ve sevgilisi Şilili Clara... Sami de Clara'yı sever. Evden ayrılmak zorunda kalır, hastanede SAYFA 10 Zülfü Livaneli, 2001 Yunus NadiRoman Ödülü'nü bu kitabryla aldı... ise hemşire Gunilla'ya ilgi duyar. El Yazıları Başkişi, lsveç'te 'rmi yaşındaki kızrın geceleri birçok erkekle yattığını belirtir. Clara'ya aşkını açıklar. Clara, çevik, "eli ayağı çabuk" incecik bir kızdır, bakiredir. Siyasal göçmen olan Adil, büyük adam tavırları takınır, sevilmez. Başkişi, bir kız gezisindc kedisi Sirikit'in bir tavşanı anında öldürdüğünü görür ve onu ölüm makinesine benzetir.l3 Sami, hastanede 605 nolu odada kalan yaşlı J'ürk'ü ziyaret eder. Sevmediği biri olııp emekli Bakan'dır. Tedavi için gelmiştir. Bu eski Bakan'ın hastanede yattığını Adil'c duyurur. Sıkiyönetim döneminde baskı uygulamakla tanındığı için öldürme planları yapmaya başlarlar. Bakan'ın başında bir ur vardır ve gittikçe büyümektedir, ölümü yakındır. Böyle birini öldürme isteği siyasal öç alma isteğinden kaynaklanır. El Yazıları C Sami'ye verilir; çünkü hastanede yakın odalarda yatarlar. Sami, Bakan'ı ziyaretlerinde, Türkiye'de gördüğü işkenceleri anlatır: "...Götürülen kişiler birkaç gün boyunca yoklamalarda 'var' sayılırlardı... Birkaç gün sonra yalnız isimleri var olmuyor, gövdeleri de dönüyordu hapishaneye. Daha doğrusu gövde demeye layık ne kalmışsa... Döndukleri ük gün inanılmaz acılarla kıvranıyorlardı...' (s.94) El Yazıları Sami, öldürme planı için koşul ileri sürer: "Stockholm Noel şenlikleri yapıyor, biz bir cinayet hazırlıyorduk. Oysa ne devrim ateşi vardı benim kanımda, ne teoripratik saçmalıkları... Eğer bu işi benim yapmamı istiyorlarsa, koşullarıma uymak zorundalardı. Koşulum, adamın 3 Ocakgünü öldürülmesiydi..." (s.98) Sami, Filiz'le evlenmek ister, ailesigönülsüzdür. Sami Rumelili, Filiz Kürt kökenlidir. Sami, aşkı şöyle anlatır: "Gali^ ba aşk, utanç duygusunun ortadan kalkması demek. îkı Kİşinin birbirine karşı hiçbir şeyden, hiçbir düzevsizlikten utaıımaması demek... Filiz'le birbirimize öyle cümleler kullanıyorduk, öyle sözler söylüyorduk ki, bir üçüncü Kİşinin bunları duymasına dayanamazdık." (s. 100) Kız isteme de, Sami'nin ailesi, Filiz'in babasının tek kollu olduğunu bile anlayamaz. Evlenmeye karar verilir. Sami, bir gece arabasıyla Kartal'a giderken Filiz de yanındadır. Filiz, terörist diye yanlışlıkla öldürülür. Tarih 3 Ocak'tır. 6 Isveçli doktor Nils, Sami'yle yakından ilgilenir. Vaşantısında gızlediklerini yazarak rahatlayacağını söyler. El Yazıları Sami'ye işkence ederek Filiz'le Dİrlikte bir örgüt kurduklarını onaylatmak isterler. Terörist olmadıkları anla şılır. Filiz, yanlışlıkla öldürülmüştür. Sami, bu acıyı unutamaz. Babasının hazırlattığı bir sahte pasaportla Isveç'e kaçar. Bunalımlar 1973 Şilidarbesindeilkgötürülenlerarasındadır. Işkenceyle öldıirülür. Sami ile Clara arasında bir sıcaklık oluşur. Belki Filiz'i anımsatmaktadır. Bir gün hastaneyegelip Sami'den Eşki Bakan'ı cöstermesini ister Clara. Öldürme planları yapan Adil'e, Eski Bakan'ın Türkiye'ye döndüğünü söyleyeceklerdir. 9 Adil, Bülent'in evinde geçici olarak ka lır, yük olur. Çekilecek biri değildir. Evden ayrılmasına sevinirler. Komün evine gider, orayı da kendine benzetir. Nihat, Anna adlı bir laza ilgi duyar, onu hamile bırakır. 10 îbrahim'in gençliği de içler acısıdır. Yoksulluk, işsizlik... Işçi Sendikası üyesidir. Sendika eyleminue işkence görür. Hapiste bir yıldan çok yatar. Çıkar, yine tutuklanır, îsveç'ekaçıp kurtulur. Orada hırsızlık yapar, yakalanır. Rıza, havaalanmda annesiyle babasını karsılar. (Iranlı) Üniversite yıllarında ey lemlere karışır. Istanbul'da kalır. 12 Eylül gelince sınır dışı edilir. Isveç'e gider. Ailesinin gelişine sevinir, annesini doktora götürür. Iranlı ailenin Isveçli doktorla karşıthğı yaşanır. 11 Sami, Noel'den bir gün önce hastaneden çıkarılır. Eski Bakan, günah çıkarmıştır. Kullanddığını söyler. El Yazılan Sami, Bakan la yaptığı söyleşiyi kameraya alır. Adam, sorulara yanıt vermek yerine, siyasi nutuk çekercesine vasiyetini söyler. Sami, Adil e Bakan'ın hastaneden çıktığını söyler, böylece Adil'in Bakan'ı öldürme planı suya düşer. 12 Juan Perez, bulaşıkçdık yaparak geçi nir. On yedi yaşında politikaya bulasmıştır. Işçi sınıfının içinde yerinı alır. Pilar'la evlenir. Olaylarda tutuklanır, işkence görür, iki yd hapis yatar. Şili 'ye kaçar sonun da. Sosyalizmin güçlenmesine yardımcı olur. Demokratik yoldan halkın iktidar olmasını savunur. 11 Eylül darbesi Şili'yi yerle bir eder, her yer cesetlerle doludur. 13 3 Ocak günü Sami ile Clara Volvoyla hastaneye giderler. Sami, Eski Bakan'ı kırlarda gezdirmek içi götürmek istediğini söyler. Kimselere görünmeden has taneden çıkıp uzaklaşınar. Kırlara giderler, vakit gecedir. Buz tutmuş bir gölde yürütürler Bakan'ı. Buzun inceldiği yerde buzların altına gömülür. Sami de Clara geriye dönerler, eski Bakan'dan intikam alınmış olur, üstelik kimseler duymadan, görmeden. El Yazıları Eski Bakan'ı öldürme kugusu bu romanın yazarına ait. Oysa Sami, olayı değişik anlatır. Clara de birlikte Eski Baka n'ı evlerine götürürler. adam öldürüleceğini anlar, küfürler savurur. Devlet görevlisi olarak yaptddannın doğru olduğu nu, haklüığını, yurtseverliğini belirtir. O sırada Sami'nin kedisi Sirdat, adamın basına atlar, yüzünü gözünü kanlar içinde bırakır. Auam hastaneye, acil servise bırakıp kimseler görmeden yine evlerine dönerler. Bu olaydan sonra Sami ile Clara evlddc hayatı yaşamaya başlarlar: "Fazla paramız yok, ama geçim sıkıntısı da çekmiyoruz doğrusu. Hangi işi bulursak orada çalışıyoruz; yardımsever, insancd îsveç devleti kiramızı veriyor, işsiz kalırsak maaşımızı da ödüyor... Herhalde mutluluk dedikleri de bu olsa gerek: Biraz güvenlik, biraz can sdontısı". (s.221) Romanda Livaneli, birçok ülkeden Isveç'e sığınan siyasal göçmenlerin yaşantdarını başarıyla anlatıyor. Onlaruı boş vermişlikten kurtuknaları için sarddıklan, ölümü yaklaşmış Eski Bakan'ı öldürme planları, tartışmaları, çelişkderi düşünmeye değer. H Bir Kedi, Bir Adam, Bir Ölüm / Zülfü Livaneli / Remzi Kitabevi / 221 s. K İ T A P Başkişide intikam alacak gözü karanlık yoktur, zayıftır, iradesizdir. Babası, bakkallık geleneğini sürdürür yurdunda. Sami'yi de işin başına geçirmek ister bu olaylardan önce. sami, üniversitede felsefe okur, bekâr öğrencilik ydlan başlar, sinemaya ilgi duyar. Her gün en az otuz kişinin öldürüldüğü günler... Sonra sıkiyönetim ilan edilir, Sami önce sevinir buna. Artık güvende hisseder kendini. O günlerde Filiz'le tanışır. Bir gün Filiz, arkadaşıPınar'la başkişinin evine gidip onun çektiği halk oyunlarını izler. üyun cu olarak kendisi de vardır. Sami, Fdiz'i geceleyin evine bırakırken askerler tarafın Zülfü Livaneli dan durdurulur. Birer, ona olmadık küfürler eder, eski Volkswagen'i kıskanır. Fdiz'le sinemaya giderler, uişkileri ilerler. Filiz, solcu genclerin toplantılarına katılır, Güneydoğulu bir ailenin kızıdır. 4 Sami hayallere dalar. Çocukluğunda top oynadığı arkadaşlarını anımsar. Bir maç sırasında Mehmet'le kafa kafaya tok'uşmuş ve bayılmıştır. Ayddığında kalkıp Mehmet'e bir tokat atar, burnunu kanatır. Onun babası kambur olup Sami'nin babasının dükkânında çalışır. Bir yıl sonra da ölür. Mehmet de annesiyle birlikte uzaklara, akrabalarının yanına gider. Sami, hayallerinisoran eski Bakan'a: "Doğduğum yerde ölmek isterdim" de (s.81). Eski Bakan, sekiz milyon nüfuslu bu ülkedc yaşamak istediğini söyler. 5 Türkiye'deki sıkıyönetimin "Kudretli Bakanı" için siyasal göçmenler öldürme kararı alırlar. Bu karara Biilent karşı çıkar. ü , burslu olarak Isveç'e gelmiştir. Türkiye'de karıştığı olaylar nedeniyle hakkında suç duyurusu olduğu için de dönüşünü erteler. Evlidir ve okula giden bir çocuğu vardır. (Eşi Siiheyla) Fdikler arası çekişmelcrde Bülent "hain" ilan edilmiştir. Eski Bakan'ı öldürme görevi içindedir. 7 Siyasal göçmenler toplanıp Eski Bakan ı öldürmeyi tarttşırıar. Juan Perez, Şili'deki darbede lsveç Büyükelçiliği'ne sığınarak kendini kurtanr. (Uruguayü) Yoriko (Japon), Garcia, Faslı Ibrahim vb. göçmenler Türk Bakan'ın öldürülmesınin gereksiz olduğunu belirtirler. (Zaten ölecek adamı üç gün önce öldürmenin saçmalığı.) Göçmenler yurt özlemleriyle doludur. El Yazıları Acı bir geçmişi olan siyasal göçmenler, "soğuk savaşın yaralı askerleri"dir. 8 Babası Clara'yı sürekli izler, tehlikelerden korur. Clara, Göran'a hayranük duyar. Yoriko (Japon kızı) okul yıllarında Amerikan nayranhğına karşı çıktığı için kimse sevmez onu, yalnız kalır. Lise yıllarında siyasi bir grubun içinde bulur kendini. Dört yıldan beri Isveç'tedir. Bir uün Kraliyet Ailesi ile tanışmanın mutluluğunu yaşar, ama ertesi sabah ölüsünü bulurlar. El YazUarı Clara öfkelidir. Babası Federico, Santiago'da genç bir avukattır bir zamanlar. C U M H U R İ Y E T SAYI 610