Katalog

Summer (1939) adlı yapıtında keskin bir gözlemle anlatılır. Kitap Yurttaş Kane'e benzeyen bir karakterin debdebeli hayallerle dolu yaşamını anlatır. Yapıtta 1 leard üzerine modellendirilen, günümüz münzevisi Propter'ın sofuca inançlarının karşısında, Jo Stoyte'un maddi aşmlıkları sergilenir. Huxley ve Hollvwood uyuşamıyordu; iki savaş arasındaki yıllarda populer bir oyun yazma hatası bu kez senaryoculukta uğradığı büyük başarısızlığa yansıdı. Huxley'nin Alice Harikalar Diyarında için yazdığı sinopsisi reddeden Walt Disney'in onun "yalnızca her üçüncü kelimeyi anladığını" söylemesi Huxlev'nin sorununu ÇOK belirgin bir biçimde gösterir. Onun doğal eğifimi bir düşüncenin yavaş yavaş ve imalar yoluyla geliştirilmesiydi; her şeyin ötesinde, sinemanın nüfuzlu adamlan ikna edici diyaloglar istiyorlardı. Huxley'nin film stüdyojanyla ilgili bakış açısı, atom kullanılan Üçüncü Dünya Savaşı'nın ardından Los Angeles'ı harabeye dönmüş, bir kemik deposu olarak anlattığı o dehşetli Ape and Essence (1948) adlı yapıtında belirgindir. Halihazırda global bir nükleer çatışma söz konusu olmasa bile, Huxley'nin romanında betimlediği kıyameti haber veren, ormanların hızla yok edilmesi, hava kirliliği ve öteki ekolojik "embesillikler" hâlâ gündemdedir. Huxley savaş yıllarının büyük bölümünü Güney Kaliforniya'da Mojave Desert'da yer alan Llano'daki küçük evinde geçirdi. 1926'da meditasyonu "uyuklamanın büyük yeğeni" olarak gören ve reddeden Huxley bu döneminde kendisini bir tür mistik tefekküre adadı. Yazarlık yaşamının bu aşamasında, Kardinal Ricnelieu'nun danışmanı, Peder Joseph'in bir biyografisi olan olağanüstü yapıtı Grey Eminence'ı (1941), 1929'da Floransa'da geçen Time Must Have a Stop'u (1944) ve The Perennial Philsophy'yi (1945) yazdı. Huxley'nin sözleriyle Time Must Have a Stop da "Comedie Humanie'nin bir bölümü Divina Commedia'nın bir versiyonuna modüle" edilmişti. Ikinci yapıt ise, yine Huxley'nin sözleriyle, <r>ütün yüksekdinlerin en yüksek ortak faktörlerini" betimleyen alıntılardan ve yorumlardan oluşan bir antolojiydi. Huxley kendine özgü mizahı ve alçakgönüllülüğüyle bu yapıt için şöyle diyordu: "Bu kitabın bütün marireti şu ki, yüzde kırkı benim değil, ama çoğu dâhi olan azizlerin." 17. yüzyıl Fransası'nı saran cinsel histerinin psikolojik bir çözümleme denemesi olan The Devils oı Loudun 1952'de yayımlandı. Yapıt daha sonra başanyla sinemaya uyarlandı. Huxley'nin etkili toplumsal yergileri 1920'lerin havasını nasıl yansıtmıssa, Birinci Dünya Savaşı ve Yanudi katliamının sonrasında onun tinsel ve ahlaksal konulara olan yakın ilgisi ve hızlanan silahlanma yanşı karşısında duyduğu dehset, zamanın ruhunun hem gerginliğini, hem de geçerli özelliğini öyle yansıttı. Marjinal olanı ve geleneksel olmayanı destekleyen Huxley yepyeni okurlar kazandı ve o güne değin onu ahlaksızlıkla ya da vaaz vermekle suçlayan karşıtları, şimdi de geçici hevesler peşine düşmekle itham edip alaya almaya başladılar. 1942'de The Art of Seeingyayımlandı. Göz sağaltımı konusunda Bates yöntemini ateşli bir biçimde savunan yapıt optometri çevrelerinden büvük tepkı aldı. Ama pek çok kimsenin öfkesine yol açan kitap The Doors of Perception (1954) ve devamı niteliğindeki Heaven and Hell (1956) oldu. Tepkiye neden olan görüş, meskalin ve lysergic asidin, açık zihinliler ve sağlam karaciğerlilere yaşattığı "doğaüstü parlaklıkta'ici hayal görme deneyimini geçirmek için alınması gereken "eşsiz üstünlükte ilaçlar" olduğu yolunCUMHURİYET KİTAP SAYI 520 Kandkıe özgfl nHzah daki telkindi. ley'in zamanın kaygılannı çöThe Doors of Perception, zümlemede. gösterdiği hüner gerçekten, meskalin alıcısının her zamanki gibi keskindi; bu yaşadığı hayaller âleminin üslup 1959'da Santa Barbahayranlık uyandıran bir döküra'da verdiği "Insanlık Durumüdür. Bu âlemde "ne çalışmu" adlı bir dizi konferansta ma, ne monotonluk" vardır, da belirgindir. ama yalnızca "bütün varoluBu konferanslar 1977'de bir şun ilahi kaynağı"nın bir çiciltte toplanmıştır. Iki kitap da "Her zaman bugün geçerli olan, nüfus artıçek vazosunda görüldüğü, insanı allak hatta pantolondakı çizgilerin şı, milliyetçiliğin nüksetmesi ve "sonsuz anlam taşıyan karmadoğal dünyanın harap edilmebullak eden, şıklığın labirenti ni gösterdisi gibi sorunlan ele alır. Huxşiddetli bir ği, "durmadan değişen kıyaley'nin son romanı Island dünyada metten ibaret süreidi bir şim(Ada) 1962'de yayımlandı; bir di" vardır. Hiç kuşkusuz bu Huxtey'nin yıl sonra Los Angeles'taki evi ve yapıt beat kuşağı ve altmışlı kişisel esyasının çoğu bir yansentezi ve yılların ilaç kullanan gençleri gında yok oldu. Kendi sözleriyanlamı için başucu metni oldu; The le Huxley, "mülksüz ve geçmiDoors topluluğu adını bu ki yorulmazcasına şi olmayan" bir adamdı artık. taptan aldı, The Beatles'ın arayışı, MutMukvahan Sergeant Pepper adL albümüinsanlann Ada, açık denizdeki Pala nün gömleğinde Huxley'ye adası ütopyasının, bölgesel yahuzuru ve de yer ayrılmıştı. yılmacılığın ve maddi kalkınHuxley The Genius and the anlayışı arama manın yarattığı tehdiderin naGoddess adlı romarunı yayım serüvenlerinde sıl kurbanı olduğunun öyküsülamadan kısa süre önce, Ma bir paradigma „ dür. Adada nüfus artışı deneria Huxley 1955 Şubatı'nda oluşturuyordu." tim altına alınmıstır, Karsılıklı öldü. Romanda John Rivers Evlat Edinme Kulüpleri aİlenin meslektaşı, Nobel ödülü sahibaskıcı özelliğinin yerini almışbi bilimladamı Henry Maartens'in karıtır; maithuna (ya da aşk yogası) ve moksıyla, henüz "yirmi sekizinde" iken yasasa (va da sanrıları sürükleyen mantar) Padığı feci ilişkinin kısa tarihini yeniden delalıların kendilerini bezgin hissetmeleri öerlendirir. Huxley'nin teması bir kez daiçin pek az nedenleri olduğunu temin na, sevgisiz, dünyadan uzakta vetişmiş ve eden yöntem ya da nesnelerdir. bu yüzden dünyayı yanbş ve idealize edilAda belki de Huxley'nin en karamsar miş bir biçimde kavrayan bir adamın tutyapıtıdır. Huxley'nin keskin bakış açısıkularını duyusal alanda, dopdolu yaşana göre artan hırsın, kitle iletişiminin, petmaya başladığı zaman uğradığı tahribatrolyutan taşımacılığın, durmadan riliz tır. veren nüfusun ve müzmin düşmanlığın yer aldığı bir dünyada Pala gibi bir "özHuxley, 1956 Mart'ında bir psikoteragürlük ve mutluluk vahası"nın, banşçı ve pist olan Laura Archera ile evlendi. Iki işbirliği yapan bir toplumun çok az ayakyıl sonra, daha önceki kehanederinin ışıta kalma şansı vardır. Ada yayımlandıkğında çağdaş toplumu incelediği Brave tan kısa bir süre sonra, Huxley yaptığı New World Revisited'ı yayımladı. Hux yorumda, "Kitabın zayıflığı, masal ile yorumlama arasındaki dengesizlikte yatıyor" demişti. Ona göre, "hikâye fikirler ve düşünceler bakımından fazla ağırlığa sahiptir." Kımi okurlar bu eleştiriyle hemfikirken, kimileri de Huxley'nin Ada ile 20. yüzyıl edebiyatına özel bir katkıda bulunduğunu kabul ediyorlardı. Eskiden Barış Yeminlileri Birliği için gönüllü konferanslar veren, entelektüel lcişilik I Iuxley pek çok kimseyle kolayca dostluk kurabilen bir polimat, özgür bir okyanusaşırı filozof olmuştu. Her zaman insanı allak bullak eden, şiddetli bir dünyada Huxley'nin sentezi ve anlamı yorulmazcasına arayışı, insanlann huzuru ve anlayışı arama serüvenlerinde bir paradigma oluşturuyordu. Görme gücünü tümüyle yitirmeden önce, Huxley'nin amacı bilimde uzmanlaşmaktı. Yayımlanan son yapıtı Literature and Science'da (1963) Doğu ve Batı kültürlerinin ikiye bölünmesi konusunda yapılan çağdaş baskıya tutkulu bir üslupla karşı çıkan Huxley, bir kez daha iki kültür arasında bir uzlaşma sağlanması dileğinde bulunur. Yapıt T.H. Huxley ve Matthew Arnold'ın çok kapsamlı bügileri üzerinde durarak başlar. Yirminci yüzyılın en uyancı ve kışkırtıcı yazarlarından biri olan ve bu kışiliklerin soyundan gelen Huxley, uzun ve değişken yazarlık yaşamı boyunca onlann yeteneklerinin zengin bir mirasçısı olduğunu kanıtladı. Huxley, 22 Kasım 1963'te Hollywood'daki evinde kanserden öldü. Aynı gün başkan Kennedy'nin öğleden sonra Dallas ta öldürüldüğünden haberi olmadı. 1971 'de külleri lngiltere'ye gönderildi ve Surrey, Compton'daki anne ve babasının mezanna gömüldü. • Worcester College, Oxford 1963 Çev.: Erdal Alova Umudun Romanı: Ada Aldous Huxley'nin 'Ada'sı dilimizde ilk kez 1983 yılında Yol Yayınları tarafından yayımlandı. Artık aramızda olmayan Akşit Göktürk de bu baskıya bir giriş yazısı yazmıştı. Aşağıda o yazıyı sunuyoruz. " AKŞİT GOKTURK ldous Huxley (18941963), son romanı Ada'nın (Island) yayımlandığı 1962 yılına değin bir karşıütopyalar yazarı olarak bilinir daha çok. 1932 yılında yayımladığı Cesur Yeni Dünya (Brave New World), dünyaya bilimin egemen olmasıyla insan muuuluğunun kesinlikle sağlanabileceği varsayımından yola çıkar. Bu varsayımı Huxley, yirminci yüzyıl Ingiliz yazınında ütopya romancılarının öncüsü olan, özgürlükçü H . G. Wells'ten (18661946) aktarır gibidir. Gerçekte Wells'tir, bilimin insan muduluğuna götürecek tek yol olduğuna kesinlikle inanan. Bu inanç çizgisinde Huxley Yeni Dünya'da bilimin, insan muduluğunu doğum öncesinden başlararak adım adım örgütleyebileceğini anatır. Bu ilke üzerine kurulmuş bir dünya devleti sunar bize. Ancak, böyle tepeden düzenlenmiş bir toplumsal mutluluk yetmez kimi bireylere sonunda. H . G . Wells'in iyimser varsayımı, insan geleceği konusunda kötümser bir kuşkuya bırakır yerini Huxley'nin romanında. Yeni Dünya'dan otuz yıl sonra yayımlanan Ada'da çizilen düş ülkedeyse toplumun bireyleri, muduluğa bilimsel bir güdümle koşullanmış değildir. Mutluluğun, alabildiğine özgürlüğe dayandığı, gerçek bir güzel yeni dıinyadır, Huxley'nin son romanında bize sunduğu. Gerçi onun bilime olan büyük inancı gene sürmektedir. Ancak, Ikinci Dünya Savaşı ile ardından gelen soğuk savaş daglasını, zorba yöneticiler elinde bilimin insanlığın yıkımına nasıl araç edilebileceğini, dünya nüfusunun hızla artışını, toplumları saran tüketim tutkusunu, insanın teknolojiye gözünü bile kırpmaksızın köle oluşunu, kitle iletişim araçlarıyla güdülen sürüuluslan, bireyleri gözü dönmüş bir kazanç tutkusuyla sürüklenen sözde çağdaş toplumları, gitgide güdükleşen özgür insan yaratıcılığını, umutsuzluk içinde yıllar boyu izlemiş bir adamdır Ada'yı yazdığı zaman. • •, • Bu umutsuzluğu güzel bir umuda dönüştürmeyi bilir Huxley. Çağımızın bir bilgesi, bir büyük öğretmeniair o çünkü. Her bilge kişi gibi, her öğretmen gibi iyimserdir eninde sonunda. Insanoğluna güveni her zaman tam olan bir iyimser. Geleceğe dönük bu güzel umudu, çağımızın bir başka ünlü bilgesiyle, Bertrand Russell'la (18721970) paylaşması ilginçtir. Russell, Ada'nın yayımlanışından bir yıl önce çağımızın toplumsal sapıklıklarına, özeÛikle nükleer silahlanma çılgınlığına karşı yazdığı İnsanlığın Yarını (tlas Man a Future) adlı yapıtının sonunda: "Düşüncenin alabildiğine dal budak saldığı, umudun hiçbir zaman gölgelenmediği, soylu bir davranışın su ya da bu paçavra amaç uğruna alçaklık diye cezalan Ayrıntı Yayınlannca yeniden yayımlandı A nsanoğkun güvBn "Eftbüstünlülttelaçlar" Î dınlmadığı, ışıl ışıl bir sevinç dünyası kafamdacanlanıyor," diyordu. Huxley, bu ışıl ışıl dünyayı çizer sanki Ada'da. Düşüncenin alabildiğine özgür olduğu, umudun gölgelenmediği, insan yetenekleri ile yaratıcılığın hiçbir engelle karşılaşmadığı bir düzeni yansıtır Huxley'nin çizdiği Pala toplumu. Endonezya takımadaları yöresinde, gerçek haritalann yazmadığı bir düşsel adadır Pala. Dağlık bir adadır, komşu ada Rendang'dan da bir deniz boğazıyla aynlır. Zengin petrol, altın, bakır yatakian vardır. Ancak ülkenin gereksinmesi oranında kullanılır bu yeraltı zenginlikleri, yabancı kumpanyalarla hiçbir işbirliğine, uluslararası büyük kazanç yöntemlerine girişilmez. Adadaki örnek toplum düzeni, bir Iskoçyab hekim ile eski Raca'nın çabalan sonucu gerçeklesmiştir. Temel ilke, ada halkına elden geldiğince özgür, mutlu bir yaşam sağlamaktır. Bu amaçla, Batı dünyasının bilimiyle tekniği Uzakdoğu'nun yaşama bilgeıiği ile kaynaştınlmışar. Palalılar doğuştan banşçı, ordusuz, silahsız bir ulusturlar. Ülkede cezaevleri yoktur, basın tekelleri yoktur. Pala toplumunda en önemli kurumlardan biri eğitimdir. Ülkenin okullarında gençlere değişik bilgi alanlarının amaçlan, kavramlan, ortak bir insanlık ülküsüne temellendirilerek öğretilir. Çevrenin korunması, gençlerin eğitiminae üzerinde durulan önemli bir konu, SAYFA 17