Katalog

rat ortaya çıkar) încil'i Ezbere Bilen'de politik aüuümlü ereğinde 'yalan' ilc kanIı gercek arasındaki çelişkiyi çok açık bir biçimde gösterir. Dinle îsrail Vahsice peşimize düştüklerinde o zamanlar Sizden birıydtm Stz başkalarının peşine düştüğünüzde Nasıl sizden olaytm ben? Özlemınizdı, sızt katleden öteki halklar gibi olmak Onlar gibi uldunuz şimdi Sıze vahşetı yaşatanlardan daba fazla yaşadınız Stz mı yaşat lyorsunuz şimdi onlartn vab^etım 'Çartklartmzı çıkartn' diye emrettiniz dövülenlere Çartklari kumdan olanlan günah keçıst gibı çöllere mrdünüz Bombalartnız ve tdnklartmzın izinden daha kalıadır kumdakı çiplak ayak izleri 'Anfechtungen' Wagenbach Verlag, Berlin 1967 Altı gün savaşı nedeniyle yaztruş olduğu bu şiirinde Fried, 20. yüzyıldakj Mııseviliğin tarihsel gelişimini ele alır. Üçüncü Reich'ın Musevüere uyguladığı jenbside yer verir. Daha sonrakı dizelerde Israil'in yeni ülkesini savunma çabasını verir. Binnci dizede biz'e mesafe koyan siz'i yerleştirir. Kurban rolündeki Musevilerle bir özdeşleşme olanağı, buna karşın îsrail devletinin kurulması nedeniyle Musevilerin de düşmanları gibi acımasız olmasıyla son bulur. Yeniuen çölde itilmiij imgesi ortaya çıkar. încil'i Ezbere Bilen deFriedeğretileme(kanlıgerçek,kuma.. yazılı) kııDanır. Dinle Israıl'dc isc çöl imgesi somut gerçeklik ile doludur (Dıze 4). Çıplak ayaklı askerlerin çölegönderilmesi (Dize 5), ne simge ne deeğretilemedir, yalnızca acı gerçek. încil'i Ezbere Bilen'ın son iki mısrası alınmış ve korkunç somutlaştınlması yaşanmıştır. Bu gerçekleşrne süreci politik şiiri güncelleştirir ve Dinle îsrail şiirine 1974 yılı cildinde fotoğrafve kanıt belgeleri yerleştirir. 1972 Münih Olirnpiyadarı'nda Israilli sporculara Filistinlilerin terör saldırısı rried'i Dinle îsrail isimli şiirini yeni birkitapta birazcık değişikliğe uğratarak yayınlamaya yöneltır. Sondan bir öncelçi dörtlüğün üstüne (ölümün/ büyük camisıne sürdünüz! ancak üsllenmeailer/ yüklemek istediSiniz günahları Dinle Îsrail II, 1974) yeneştirir, fotoğraf ve belgderle destekler Fried, terör dünyasında karşı terörü meşru olarak dcğerlendirir. Bu, yargılanan Filistinlilerin mahkeme masraflanna katkıda bulunmasında da görülür. Fried, bu şiiriyle ilgıli olarak şunları dile getirir: "Siyonızmın kotü davrantşlarınt nasyonal sosyalızmın davranışlarıyla karşılaştırmantn büyük bir öfkeye neden olacağınt anlayabıtiyorum Bu tür karştlaştırmalar doğrusu bende de öfke uyandınyor. Nitekim Israi! vaz odalart inşa etmedi ve çatışmanın oîuşumu vc hugüne kadar olan kurbanlann sayısı bu karşılaştırmamn da yersizliğinı gösterıyor. Ama, yönetimden, askcrine vc sokaklakı insamna kadar çoğu hrailli'nin düııkü can düşmanlartntn davranq örneklerını alma ve gerçekleştirme egiliminde olmalart bu çirkin karşılaştırmayı zorlamakiadır Dogal olarak da pirlerde dc eksik olmuyor. "'7) Fried hüküm siiren haksızlığa karşı politik mücadelenin yeni şiirlerinde artık şifreli w soyut olmaktan çıkmasına inanır: "Ba$langıçta düşüncelerimi kısmen de olsa sifreleyerek belirli imeelerde vermek ıstedim, ama ll>67 yıltndakı altı gün savaşı Sİfreleryapmaktan vazgeaneye zorladı. "(8) 6()'lı yıllarda dolayb olarak ilişkide buCUMHURİYET KİTAP SAYI 5 6 3 * lunduğu Almanya'nın güncel politik durumuyla ilgilenmeye başlayan ve politize olmuş öğrencilerfe dayanışmaya giren ('öğrenciler yeni Museviler') Fried, 1977 'de Böyle geldim Almanlann arasına (So Kam ich unter die Deutschen) adlı şiir kitabını yayınlar. 1977 yılına ait bu şiir kitabı, Almanya'da en fazla bilenen ve tartışma yaratandır. Burada Fried, Almanya nın sorunlu tinsel ve politik durumu üzerine serzenişte bulunur ve demokratik sistemden faşist düşünce ve uygulamalara yavaş ve sinsi geçişi gözler önüne getirir (örneğın Benno Ohnesorg'un ve diğer göstericuerin polis tarafından vurulması, örneğin Ulrike Meinhof, Peter Paul Zahl, Heınz Roth gibi siyasi cinayetler karşısındaki yargılama). Fried bu şiirleriyle somut adlar verir ve pnları politik gerçeklerle ilişkilendirir (Orneğin savcı Bruback'a yapılan saldırı, Ulrike Meinhof'un öz kıyımı vb.). Fried in ereği polis ve hukukun görünmeyen uygulamalarını göstermek ve bunlan kamuoyuna yazarın bakışı açısından aktarmaktır. Okuyucülarının ve şiirlerinde hedef olan söz konusu kururnlann KÖstermiş olduğu tepkiler Fried'in bu nıı başardığını gösterir. Fried şiirlerini fotoğraf, gazete naberleri ve açıklamalarla okura aktanr: KışSeyahati Bir sandal kıytda kızağa çekili , kırağının gri beyazı alabora olmuş bir demokrası kan ve kâğıtla kaplı Parlamenterden otoriter devlete '.. ' . ,' ,..'•• Gerçekte beklenilen şeylerdi: Yeniden ınsan avı Yeniden Meşru müdafaada kurşuna dizmeler hildik bukuk metotlart bildik gazete makaleleri ve Horst Mahler'e ve Ulrike Meinhof'a karşı kararlar Buna karşın Adalete bir sorum var cezanın uzunlug'u hakkında: bugiin böylestne büyük bir cezaya çarptırılmak ıçın bir Nazı kaç tane Musevi katletmesi rekirdi? • Bir avnlığa Ulaşmana karşın Diye sorarlar yöntemleriyle yalnızca azınlıklara ulaşabildiklerinden dolayı Saotrstzlanan arkadaşlar Benimse Yanıtım yok onlara verecek (Die Freiheit den Mund aufzumachen, Wagcnbach Verlag, Berlin 1974) Erich Fried'in herhangi bir şiir kitabını açıp herhangi bir şirini okuduğumuzda, şiir üzerine bir ön bilgıye gereksinim duymadan, onun şıirlerinin geleneksel Avusturya şiirlerinden biçim ve içerikyönünden sapınalar gösterdıği görülür. Çok genel bir söylemle gelenekten uzaklaşma, şiirden sapma demek değildir.(15) Şiir, veni biçenı aratlarının ve yeni izleklerin kuUanımıyla temel bir değişim yaşar. Yiiz yıl önce geçerli olan lıriğin altın kuralları özellikle DU yüzyıldadeğişikliğe uğramıştır. Avusturya şiirinin değişim ve gelişıminde Erich Fried'in şıirlerinin katkısı yadsınamaz: FrieJ'ın şiir kavramı, yalnızca düzyazı biçimindeki biçeminden değil, aynı zarnanda şiirlerıne eklediği açıkla ma, resim vb. materyal ve totoğraflarla da genel gecer lirik kavramından farklıdır. 1988 yılında Londra'da öldüğünde arkasında otuzun üzerinde şiir kitabı, düzyazı derlemeleri, şahne, roman ve radyo oyunu bırakan, gazeteci ve çevirmen, Erich Fried, Avusturya Savaş Sonrası Yazını'nın en önemli adlarından birisidir. • (*) Konzentrations Lager'in kısaltmasi: Toplama Kampı. (**) Ajitprop: 6O'lı yıllarda mücadele, değişim ve eyleme yönelik şiirler yazan şairler aynı zamanda politik şiirinin egemen olduğu bir dönemi karşılayan bir kavramın Ajitprop olmasına neden olmuşlardır. Ajitasyon ve propaganda sözcüklcrin kısaltmalanndan oluşmuştur. Ajitasyona neden olan toplumsal olumsuzluklar hakkında bilgiye toplumsal ve politik sonuçlannda dahil olduğu, gerçeğe göndermenin yalnızca yeterli olmadığı, aynı zamanda propaganda biçiminde uzun soluklu ikna çalışmalannın da gerekli olduğu anlamına gelir. (1) Hanjo Kesting, Gedichte ohne Vaterland. Der Lyriker Erich Fried, Dichter ohne Vatrdand: Gespraeche und Aufsaetze zur Literatur, Verlag J.H.W Dietz Nachf, Berlin Bonn 1982, s. 39. (2) Erich Fried, Seçmeler, (Çeviren: Ulla ve Bekir Karadeniz), Papirus Yayınlan, Istanbul, 1994, s. 9. (3) Bkz. Michael Zeller, 'Im Zeichcn des ewigen Juden: Gedichte haben Zeit Aufriss einer zeitgenossichen Poetik', LiteratunvissenschafrGeisteswissenschaft, Ernst Klett Verlag, Stuttgart, 1982, s. 157/ (4) Bkz. A.g.y., s. 160. (5) Bkz. Gustav/Theobald Zürcher, 'Reflexion und Agitation: zu Begrift und Praxis des politisçhen Gedichts': Veraenderungen der Lyrik. Über westdeutche Gedichte seit 1965, edition text und kritik, München 1976, s. 107. (6) Michael Zeller, g.g.y., s. 161/162. (7) Volker Kaukoreit, a.g.m., s. 73. (8) Erich Fried, Fasl alles Mögliche. Wahre Gesichten und gültige Lügen, Wagenbach Verlag, Berlin 1975. s. 10. (9) Volker Kaukoreit. 'Politische "ibuver letzungen. Erich Fried im Spicgel öffentlicher Auseinandersetzungen'.: Text und Kritik,Zeitschrift für Literatur, edt Heınz Ludwig Ar nold, Mürnih 1986, s. 78 (10) Bkz. Dick van Stekelenburg, Gespraech mit Erich Fried: Deutsche Bücher. V/1975/1,8.4. g (12) A.g.m.,«. 11. (13)A.g.m.,s. 13 (14) Erich Frietl, Was soll und kanıı Literatur veraendern', We»pennest, zeitschrift für brauchbare texte und bilder, nr 52,1983, s. 78. (15) Alexandervon Bormann, 'Ein dichter, den Wone2usammenfügen' versöhnung von Rhetorik undPoesiebei Eirch I'ried: Text und Kritik, zeitschrift für literatur, edt Hcing/. Ludwig Arnold, München 1986, s. 6. SAYFA 15 ge Soğuk ve beliraiz sımrlar gri beyaz kar kümesi gri beyaz kar gökyüzü (So kam ich unter die deutschen, Association Verlag, Hamburg 1977) Fried, burada dernokrasiyi artık kullanılmayan kızağa çekilmiş bir sandala benzetir. Daha sonrald dizede kısa ve tam olmayan tümcelerde demokrasinin başansızlığa ulaşması, şiddet ve bürokrasinin var olduğu otoriter devlete dönüşmesinde (kan ve kâğıda kaplı) verilir. Son dizede ise Fried yeniden sınırları yok eden parlamenter Ue otoriter devlet arasındaki farkı artık tam olarak tespit edilemeyen 'gri beyaz' kış ruh haline benzetir. Israil'in Filistin politikasına karşı güdümlülüğü ve 70'li yıllardaki BaaderMeinhof sempatizanlarına karşı başlatılan siirek avına göstermiş olduğu tepki ona radikal politik şair etıketini getirmiştir. Fried, sessizce tabuları yıkar. Şiirlennde artık nasyonal sosyalizmin yayılması, müttefik ABD'nin Vietnam'dan Nikaragua'ya kadar olan savaş eylemlerine az ya da çok sessiz kalınması ve 70'li yılların teronzmine alman önlemler ve toplumsal tepkiler gibi konulara yer verir. Böyle geldim Alrnanların arasına'da 'Ulrike Meinhofun Oliimünden Önce ve Sonra' isimli bölümündeki 'Soru' adlı şiir ise şöyledir: İmha ve basktyla ve komünist yasağıyla ve silahsız soiculara meşru müdafaada ölüm kurşunlartyla hükmedenler başardılar bir avuç kışkıriılmış atileri Ulrike Meinhof u Horst Mahler'ı ve birkaç kişi daha {azlasını bu loplumda gerçeklesebilir olan için anlamlanm yitirecek kadar Kenara ıtmeyi Sonrasında olanlar 1977 Eylülü'nde bir bayan ögretmen ortaokul dokuzuncu sınıfta (yaşları ortalama 151 şiddete karşı yazın isimli seminerde bu şiiri ele aldığında Bremen de büyük bir tartışmayı başlatır. Okul yönetimi, bu tür ders materyalinin şimdi ve gelecekte de tabu olmasını isteyen ebeveyrüeri destekfemez. Bunun üzerine 1 hrıstıyan Demokrat BirlifiiFraksiyonu bir yasa önerisi getirir. Konu: Anayasaya aykırı materyailerin Bremen'deki okulfarda kullanımı. Ama yasa çoğunluğu bulamaz.(9l Erih Fried politik güdümlü ya da Aiitprop(y"''l söz konusu olduğunda Hans Magnus Enzensberger ile kaışılaştırılmaktadır. Fried, basitçe ve sıklıkla da slogan olarak kentsoylu yazarlar tarafından kullanıldığından bu kavramlara hararetle karşı çıkar(lO). Erich Fried, hem politik arka planı, hem deinsansal ağlatıcı sonuçlan görür. Vietnam Şiirlerinden biri hakkında şunlan dile getirir: 'Bu yalnızca bir politik şiir değildir, aksine birinciplanda ölü çocuklara ağıttır. "(11) Bu arada ajitasyon potansiyelıni gösterme sorununu problem olarak görmez: "Yalnızca politik düşünceleri temsil eden ye insansal katılımı yadsıyan bir politik şiir... bir vabancılaşma ve insansızlaşma sürecini KOşul yaptığından kabullenmediğim, bir şiırdir.' (1/) "...veyabancılaşmayakarşı,artık görmek istememek, artık duymama ve duyumsamama istemine karşı mücadelede, güdümlülüğün Non plus ultrası gerekhdir."(13) Doğal olarak dönemin Sovyetler Birliği'ndeki Marksistkomünist sistemin dogmatizmini eleştirir. Ama bu eleştirilerim tipik Fried vakası kuramsal bir yazıda değil, aksine şiir biçiminde kalenıe alır: Sisteme olan eleştinyle eşzamanlı olarak dogmalardan uzak bir Marksizm umuduna da yer verir: Bir yaşam misyonunun savunmasıyla ilgili üç ifade: lyi bir Marksist olup olmadığt , bu kuşkuludur ama gerekliydı belki de daha fazla kuşkulu Marksist Her şeye olan kuşkuyu geleceg"imize olan özlemi devrtm davasını yeniden canlandırmak için Memurlanndan ve hesap uzmanlanndan ' ve hükümdar vekilinin tören konuşmasından korunmak için CGegengift', Wagenbach Verlag, Berlin 1974) 'Yazın ve Iktidar' sempozyumundaki konuşmasında Erich Fried: "Yazın insanı değıştinr, ama doğrudan değil, aksine bireyin duygu ve düşüncelerinı uyanık tutarak. Böylece aydınlanma ve değıştırmentn diğer metotlarmı olumsuzlamaz, ama ona en uygıın liriklir."( 14) Etkıli bir politik şiirin nasıl olması gerektiğini yine bir şiirinde konu eder: Dilini Yutmuş Neden Siir yazıyorsun Hâl Bu yöntemle Yalnızca