Katalog

Prof. Dr. ALTAN AYKUT* T ürk tarihinde Kefe adıyla anılan Feodosiya yakınlarındaki Koktebel'e (Göktepe) yerleşen Maksimilan Voloşin 1927 yılınua yazdığı "Koktebel Kıyılan" adlı şiirinde şöyle der: "Bir gün,birakşamvakti Puşkin gcmiyleGurzuf'a giderken seyrettiği için bu kıyılar kutsaldır." Marina Tsvetayeva'nın şiirlerinde ve amlarında yücelttiği Maksimilan Voloşin'in bu kısa şiirindeki dizelcr, Rus şairıerinin Puşkin'e dııydukları sevgiyi özlü bir biçimde anlatmaktadır. Puşkin Ük şiirlerini soylu ailelerin çocuklarının eğitimi için açılan Tsarskoye SeloLisesi'negittiğiyıllarda, 1814'te,Karamzin'in kurduğu "Vestnik Ycvropi" (" Avrupa'nın Habercisi") adlı dergide yayımlamıştı. Şair yine lisc yıllarında Arzamas edebiyat grubunun üyesi olmuş, kısa sürede adı, jukovski ve Batyuşkov gibi dönemin büyük şairleriyle birliktc anılmaya başlanmıştı. Puşkin'in büyük bir şair olarak benimsenmesindc onun "manzumc" ya da "şiir tarzındaki öykü" diyebileceğımiz poemaları çok öncmli rol oynamaktadır. Puşkin üzcrindekiçalışmalarıyla tanınan Boris Tomaşevski'nin belirttiğine göre Puşkin'in yaşadıgı dönemdcki dergilcrdc onun şiirleri hakkında 15 kısa yazı ve makale yayımlanmışken, poemalarıyla ilgili eleştirilerin sayısı 6O'ı geçmektedır. Bestujev 1825 yılında "poemala rdan başka bi r şey yazmasan da olur" diyerek, çağdaşlarının, Puşkin'in poemalarına ne kadar dcğcr verdiklerini belirtmiştir. Puskinin Poemaları bu dönemde yenilikçiler tarafında yer al mıştı. Fakat Puşkin'in bu tutumunun daha sonriiki yıllarda farklılık gösterdiöini de belirteltm. (G.A. Gukovskiy, "Puşkin ve Rus Romantikleri" ("Puşkin'i russkiye romantiki") adlı yanmnda Puşkin'in şiirlerinin Jukovski ve Batyuşkov gibi romantiklerle yakın ilişkisini örneklerle gösterirken, Puşkinist B. Meylah, "Puşkin ve Zamanı" ("Puşkin i ego epoha") adlı yapıtında şairin 1820 yılları ortalannda başlayan estetik görüşlcrindeki değişimini incele yen değerli bir çalışma gerçekleştiımiştir. Jukovski, "Ruslan ile Lyudmüayı oku duktan sonra Puşkin'e bir resmini göndcrip üzerine "yenilen öğrctmendcn zaler kazanan öörencisine" sözlerini yazmıştı. Diğer yanaan Puşkin'in poeması, şiirin gerektirdiöi geleneksel zerafetten yoksun oluşu, tarihi bir konuda kcvfi yorumu ve tutumu, olay örgüsünün uüzensiz geliş mesi ve gerçek dışı figürler yaratılması gibi nedenlerle "Vestnik Yevropı" ve "Sın Oteçestva" dergilerinde eleştirilmiştir. Klasisizm yanlısı Voyeykov, poemanın hangi edebi türe ait olduğu konusundaki şaşkınlığını belirtirken, bir eleştirmen "Vestnik Yevropı" dergisinde şöyle diyordu: "Eöer Moskova'da saygın bir toplantı yapılırken, uzun sakallı, sırtında abası ve ayağında çarıklarıyla bir konuk bet sesiyle 'Merhaba arkadaşlar' diyerek içeri dalsa, orada bulunanlar bu şımarık adama hayranlık mı duyacaklardır?" BeşUriteP ve övgüter Puşkin yapıtın yayınılanmasından 10 yıl sonra, 1830 yılındaki tamamlanmamış "Elestirilere ttiraz" adlı makalesinde, "Ruslan ile Lyudmila"yı erotik ö^eler bulunduöu için ahlak dışı ilan eden eleştirileri kabul etmemiş, buna karşılık, gerçek duygular yerine parlak espriler bulundu ğunıı itiraf ederek, 'hiç kimse bunun soğuk bir yapıt oldugunu fark etmedi" de miştir. Cîerçekten Rus edebiyatında o güne kadar Puşkin'in "Ruslan ile Lyudmila"sı tarzında bir yapıt yazılmamıştı. Puşkin'e bir yandan övgüler, bir yandan eleştiriler yöneltilirken oPetersburg'dan aynlmak zorunda kalmıştı. Puşkin'in daha önce yazdığı ihtilalci eğilimli hicivleri Çar I. Aleksandr'a kadar ulaşmış ve şair Yekaterinoslav'a sürülmüştü. Buraya gelince hastalanmış, 1812 savaşının ünlü kahramanı Generaî Rayevski'nin ailesiyle birlikte Kafkasya ve Kırım'a gitmişti. Kişinev'de kaldığı sırada Avrupa kültüründen uzak olduğu için çok şikayet etmekle birlikte, zamanının büyük bir bölümünü güncydeki ihtilaJci hareketin merkezi durumun da olan Kiev yakınlarındaki Kamenka çiftliğinde geçiriyordu. 182023 yıllarında Puşkin'in bu sürgün sırasında Byron'un eserlerini Rayevski Kardeşler aracılığıyla tanıdığı bilinmektedir. Byron, Puşkin'in şiirlerini değil, fakat poemalannı belirgin oir biçimde ctkilcmiştir. Puşkin'in "güney poemaları" adı verilen yapıtlanndan ilki 182021 yıllarında yazdığı "Kafkas Esiri" ("Kafkaskiy plennik")dir. Puşkin, Byron tarzındaki ilk romantik poemasında kendi duygu ve düşüncelerini olduğu kadar, çağının insanının karakteristik özelliklerini de yansıtmayı amaçlamıştı. Şair 1822 yılında V.P. Gorçakov'a yazdığı mektupta şöyle diyordu: "Bu poemada 19. yüzyıl gençliğinin karakteristik özelliği olan hayata karşı ilgisizliğini betimlemek istcdim." Önce "Kafkas" adını verdiği bu poemayı Puşkin 3 kez değiştirmiş, Kompozisyonu üzcrinde titizlildc çalışmış, pek çok varyantlar yazmıştı. Poemada Çerkezlerin esir aldığı odak figür, ona âşık olan bir Çerkcz kızı tarafından kurtarılmaktadır. Çerkez kızı, onu kurtardıktan sonra uçurumdan atlayarak yaşamına son verir. Puşkin, odak figürün neden kızın ardından intihar etmediği sorusuna şu yanıtı vemıişti: "Bir insan olarak esir, çok akıllıca davrandı. Fakat poemada figürlerden akıllı olmaları beklenmez. Esir tiplemesi başarı SAYFA 5 Puşkin geıçek anlaında üııünü 1820 yıllarının başında poemalarıyla kazandı. Puşkin de poemalarını yarattığı ürünler arasmda cn önemli edebi tür olarak değerlendırmiştir. Puşkin 1835 yılında poemalarını 2 cilt halinde yayımladı; "Gavriliada" ve Çar I. Nikolay'ın yasakladığı "Tunç Süvari" ("Mednıy vsadnik") dışındaki tüm poemalarını bu iki ciltte topladı. Tomaşevski'ye göre Puşkin, Byron'dan esinlenerek "Kafkas Esiri" ("Kavkazkiy plennik") ilc "Kont Nulin" adlı poemalarına öykü adı verdi. Puşkin, en önemli yapıtları arasında yer alan ve o günkü Rus toplum yaşamınm ansiklopedisi sayılan "Yevgeniy Onegin"i ise, poema saymamıştır. Şair, bu yapıtını "manzum roman" ("roman vstihah") olarak adlandırmıştır. Puşkin'in tamamladığı 12 poemasının yanı sıra tamamlanmamış 13 poemasının taslak ya da planları bulunmaktadır. Puşkin'in 1813 yılında 14 yaşındayken yazdığı ilk poeması "Rahip" CMonah")tir. Puşkın'in bu yapıtı lise arkadaşı olan ve sonraları dışişleri bakanı ve şansölye olarak Türkiye ile ilişkilcrde de önemli rol üstlenen Prens Aleksandr Mihayloviç Gorçakov'un arşivinde 1928 yılında bir raslantı sonucu bulunmuştur. Puşkin burada 15. ve 16. yüzyıl Rus edebiyatının dini yapıtları arasında yer alan ve 12. yüzyılda yaşayan Novgorod Başpiskoposu Aziz Ioann Novgorodski'nin, kendisini baştan çıkartmak isteyen şeytanın sırtında Hz. Isa'nın Kudüs'teki mezarını ziyaretini anlatan rivayeti konu almış, fakat genç Puşkin bu rivayeti kendine göre hicvederek yommlamıştır. 3 bölümü bulunan bu tamamlanmamış poemada Puşkin, toplumsal mcsajlar veren alaycı bir dille zenginlerin görkemli malikanelerini rahip Pankratiy'ın manastırdaki mütcvazi ortamıyla kıyaslar. Dünya nimetlerinden kendini soyutlayan rahip Pankratiy yine dc şeytanın şerrinden kaçamaz. Kadın imajına bürünerek onu baştan çıkar maya çalışan şeytanın üzerine su doküp yakalar. Şeytan gerçek kimliğiyle ortaya çıkar ve ranibin clinden kurtulmak ama cıyla onu baştan çıkarmaya yönelik teklincrde bulunur. ijeylanuı bu tekliflerin de insanların para, şöhret, zevk ve eğlenCUMHURİYET KİTAP SAYI 488 Rus topnm yafam puşkln gerçek anlamda ününü 1820 yıllannın başında poemalanyla kazandı. Puskln de poemalannı yarattığı ürünler arasında en önemli edebl tur olarak değeriendlrmlştlr. ce düşkünlüğü hicvedilnıektedir. Pankratiy bunları reddeder, fakat sonunda şeytanın onu kutsal Kudüs şehrine götürme teklifini kabul eder. Şeytan elbette ki, rahip Pankratiy'i Kudüs'c dcğil eehenneme götürmeye hazırlanmaktadır. Genç şair rahibi uyarır. "Uç, Doğu'nun o kutsal şehrine koş, ama unutma ki, saygıdeğer ayaklarını üzerine koyduğun bir Katır değildir. Sen doğru yoldan hiç ayrılma, çünkü karanlık cehennem yolu geniştir." Puşkin'in bu neşeli, eğlenceli, alaycı tavrı, onun ilk gençlik döneminin şiirlerinde de görülen tipik bir özelliktir. Poemanm ilginç bir yönü de, Puşkin'in o yıllarda hayranlık duyduğu ve daha sonraları Shakespeare ile birlikte en fazla etkilendiği yazarlar arasında yer alan Voltaire'e hayranlığını belirtmesidir. "Fransız Parması'nın .Sultanı, aşk şairi, Ferney'in yaşlı adamı" diyerek seslendiği Voltaire'in sanatını yüceltirken, o dönemin yaygın türü olan erotik şiirlerin yazan Barkov'u izlemeyeceğini belirtir. Puşkin bu genç döncminde Voltaire'den altın lirini yalnızca kcndisine vermesini ister, çünkü o, bu lirletüm dünyada ıın ka/anacaktır. , lanmıştır. Poemada, Ruslan'laevlenengüzel I.yudmila'nın düğün gecesi büyücü tarafından kaçırılması, Ruslan'ın ve ondan ayrı olarak Rogday, Farlaf ve Hazar Hanı Ratmir'in onu lcurtarıp evlenmek amacıyla giriştikleri masal tarzı olağanüstü serüvcn anlatılır. Olay, Rus halk kahramanlık şiirleri (Bılini) geleneğine uygun olarak 10. yüzyılda Kiev'de Prens Vladimir zamanında gcçer. Ruslan'ın bir devin başıyla giriştiği mızraldı çarpışma sahnesi Yeruslan Lazareviç adlı halk masalından alınmışsa da Puşkin burada şaka tarzında eğlenceli sahneler eklemiştir. Tarihi atmosfer yaratmak için Karamzin'in 1818 yılında yayımlanan "Rus Devletinin Tarihi" ("Istoriya gosudarstva Rossiyskogo")nin ilk cildinden yararlandığı bilinmcktedir. Bunlann dışında, işlediği konuya karşı alaycı tutumu açısından Voltaire ("Pucelle d'Orleans")in yanı sıra Tasso, Ariosto ve Alman yazarı wieland gibi yazarlardan yararlandığı bilinmektedir. Puşkin'in "Ruslan ile Lyudmila" poeması genç kuşagı büyülemiş, yaşh kuşağı ise öfkelendirmişti. Rus edebiyatında romantizm akımının yerlesmeye başlaması ve yeııi birtakım sözcük ve deyişlerin yaygınlaşması, biçimci eleştirmen Yuriy Tınyanov'un "Arhaistı i novatorı" ("Tutucular ve Yenilikçiler") adlı yapıtmda tanımladığı gruplar arasındaki mücadelenin başlamasına neden olmuştur. Puşkin RushaftkahrammkkfirteH Gençlik denemeleri Puşkin'in ilk gençlik denemelerinden sonra 1817 20 yılları arasında "Ruslan ile Lyudmüa" adlı poeması üzerinde çalışmıştır. 6 bölümuen oluşan bu uzun poemada Bova ve tran kaynaklı halk destanı kahramanı Rüstem ile ilgili olan Yeruslan gibi Rus halk destanlarından yarar