Katalog

Puskin ve Duello R us eıiebiyatı ve kültürü alanında pek çok çalışmasıyla bilincn Lotman'ın tanımıyla dücllo, "bir başkası tarafıııdaıı hakarcte uğratılan kişinin onunınu lekclcycn utanç verici durumdan kurtul mak ve onurunu kuıtarmak için önccdcn bclirlenmiş kurallara göre gerçekleştirilen ikili çarpışmadır." TT. Yekaterina'nın belirttiği gibi düello, Ruslar için atadan kalma bir gclenck değil, yabancı toplumlardan geçme bir ritüeldir. Onurun iade edilmcsi ve korunması işlevindeki düello, resmi çevrclcrce ağır ceza gerektiren bir davranış biçimi olarak yasaklanmıştır." Askcri Tiizük 'ün (1716) 49. maddesinde gerçekleştirilmemiş düello girişiminin sürgünlc, düellonunsa ölümle cezalandmlacağı emredilmektedir. Resmi otoritenin olumsuz tavrına karşın düello, cdcbiyata da konu olmuş, Bestujcv Marlınski, Gonçarov, Hertzen, Lermontov, Alcksey Tolstoy, Turgenev, Dostoyevski, Lev Tolstoy, Çenov, Kııprin gibi yazarların çeşitli yapıtlarında dönemin karakteristik özelliği olarak yer almıştır. Edcbiyatta düello, kan dökme yoluyla toplumsal, ahlaki, düşünscl anlaşmazlıkların çözünıünde bir araç olarak görülmüş, daha çok romantik yapıtlairda kıskançlık duygusuyla uyanan bir tepki olarak işlenmiştir. 20. yüzyılın ilk yıllarında orduda düelloya izin verilmesinc karşın, kısa bir süre sonra yeniden yasaklanmasıyla Rus edebiyatında dücllo teması ilgi çekiciliğini yitirmiştir. duymadan düello yaptığı aktarılır. (N. V. Vulf, Rasskazı o Puşkinc,RS18703izd., 582) Puşkin'in 18191829 yılları arasındaki elyazmalarının boş bölümlerini çcşitli silan ve kıLç resimleriyle süslemesi siıahlara olan düşkünlüğünü yansıtmaktadır. Ozanın silahından hiçbir zaman ayrılmadığı da bilinmektedir. Mihavbuskoye'dc bıılundu ğu sırada uykusundan uyanıp yatakta duvara atcş ettiği söylenir. Puşkin "i Kişınyov'dan tanıyan Veltman ozanın odasındaki tüm duvarların mermi kovanlarıyla delinmiş olduğunu aktarır. 1822 baharında Beserabya'da bulunan genelkurmay subayları olan Zubov kardeşlerin ikisiyle aynı anda giristiği düelloda son derece sakın birbiçimde "Atış" öyküsünde çizdiği Kont gibi kıraz yemektedir. Şvabrin'le yaptığı düello, romanın "Düello" başlığını taşıyan 4. bölümünde anlatıimaktadır. Grinyov, kale komutanınm kızı Marya îvanovna'ya duyduğu ilgiyle yazdığı şiiri küçümseyen Şvabrin'in zamanında sevgisine yanıt bulamadığı genç kıza hakaret etmesini kaldıramaz. Kılıç darbesiyle göğsünden yaralanan ve beş gün boyunca komada kalan Grinyov, düşmanlık uuygularını yenerek Şvabrin'in hapisten çıkartılmasını isteyebilccck bir bağışlama duygusuyla dolar. Bu düello başkentin kaygısız ve soylu yasamına katılma düşleriyle yetişen Grinyov un sevdiği insan için kenclini yaşamını tehlikeye atacak kadar olgunlaştığını gösteren, onun insani yönünü ortaya çıkartan öncmli bir olay ve Pugaçev isyanı sırasmda kalenin korunmasında göstereceği yürekliliğin ilk belirtisidir. Puşkin'in ustalık yapıtı olarak tanımlayabilcceğimiz Yevgeni Onegin adlı "manzum romanrnın 6. bölümünde Onegin ile Lenski'nin düellosu işlenmektedir. Tatyana'nın isim günü için düzcnlenen baloda Onegin çiftltk komşusu olan Lenski'nin nişanlısı Olga'yı dansa kaldırması düello nedenidir. Bu bölüme değin, karşı kutuplardaki Onegin ve Lcnski nin karakterleri ve "sıkça karşılaşmalarla" nasıl "ayrılmaz dost oldukları işlenmektedir. Onegin bir başkent aristokratı, soylu, ünlü ve zengin bir ailenin tek mirasçısı olarak gününü gün etmeyi, eğlenmeyi, bağımsızlığı sever. Birbirine benzergeçen günlerde duyduğu can sıkıntısı, amcasmdan miras kalan çirtlikte daha da artar. Bu sırada AJman felsefesini ve edebiyatını çok iyi bilen, gerçek yaşamdan uzak, düşkurmayı seven, romantik bir oznn (îlnn komşıı çiftliğin sahibi Lcnski ilc DmtfnleLanskr Slvto'nun öyküsü Birbirinden bağımsız 5 öyküden oluşan Merhum Ivan Petroviç Bielkin'in Öykuleri'nin (Povesti pokoynogo lvana Petroviça Belkina) "Atış" adlı ilk öyküsünde Puşkin yaşadığı bu olayı, kendisinin de çok iyi bildıği ordu çevresinde düellonun kisinin onurunu zedeleyen bir olay karşısmda beklenen yaygın bir tepki olduğunu, Rus edebiyatında sıradan insan tipinin ilk örneklcrinden olan Silvio merkezinde anlatmaktadır. Kimscnin hakkında fazla bilgi sahibi olmadığı Silvio'nun "başlıca işi tabancayla atış yapmaktı". "Odasınm duvarları kur Ünlü Rus ozanı Puşkin'in yaşamı ve yapıtları incelendiğinde düellonun göz ardı edilemeyecek bir yeri olduğu görülür. Ozan yaşamı boyunca öncmli vcya bize önemsiz görünen nedenlerle gerçekleşmiş veya sonunda uzlaşmaya varılrnış pek çok düellonun tarafi olmuştur. Elimizdeki kaynaklara göre ozanın ilk olarak 1819'da bir taşlama şiir nedeniyle lise arkadaşı Kııhelbeker ile düştüğü anlaşmazlık, düello kararına dönüşmüş, kararlaştırılan yere kadar gidildiği halde uzlaşmayla sona ermiştir. Tarihsel roman yazarı Lajeçnikov'un, Puşkin ile ilgili anılarında ozanın 1819 Aralık'ında tiyatroda fazlaca gürültü yaptığı için kendisini saygısrzlıkla suçlayan oinbaşı Denisoviç'e düello yapmayı önerdiği aktarılır. Puşkin için düellonun biryasam tarzına dönüşmesinde kişiliğinin en belirgin özelliği olarak çocukluğunun ilk yıllarından son nefesine kadar Kendine duyduğu saygıyı ve gururunu koruma duygusu etkcndir. Düello karşısmda göstcrdıği yüreklilikse endişesizce ve olabildiğince yaşama güdüsüdür. Henüz 16 yaşındayken 1815 yılında yazdığı "Dostlarıma Vasiyctim" ("Moyc zavcşaııiye. Druzyam") adlı şiirinde "Varın ölmck istiyorum" derken yasamını yitirmektcn hiçbir kaygı duymadığı görülmektedir. Puşkin'in Kişinyov'da bulunduğu sırada pek çok kcz düelloya giriştiği Yekaterina Andrevevna Karamzina nın 23 Mart 1820'da Vyazcmskiy'e yazdığı mektupta şöyle dilegetirilır: "Puşkin hcrgün düelloda, Tanrı'ya şükür, bu düellolar ölümcül değil, karşısındakilcr dc sapasağlam". Ozanın düello karşısmda gösterdiği yüreklilikre kör inançlarının verdiği eesaretin payı olduğu söylenir. 1818 yılında Puşkin ve süvari alayında bölük komutanı olarak çalışan bir yakını Petcrsburg'un ünlü falcısına baktırdıkları el falında kendilerini zorlu ölümlerin beklediğini öğrcnirler. lîrtesi ün bölük komutanının öldürülmcsi, Puşin'in bu kehanetin geı çekleşeceğine daha ok inanmasına neden olıır. Falcının Puşin'e ölüınüyle sarışın birinin bağlantisi olacağından söz etmesi, ozanın bu inanca saplanarak, düelloya nıeıakıyla tanınan ve düelloda on bir kişiyi öldürdüğü bilinen l'yodor lvanoviç Tolstoy'la ölüm korkusu SAYFA 10 PuşUnin yaşamnda düelonun yari edilmektcdir. Puşkin'in bu mcktuplangönderenin Peterburg'da Hollanda elçisi Baron Heeckeren veya Fransız devriminden sonra ülkesini tcrk eden ve 1834 yılında Heeckeren'in evlat edinmesiyle Kavelergradskiy alayına süvari olarak kabul edilen ve "çağdaşlarına göre Hcckeren'in elinde bir oyuncak olan" J. d'Anthes olduğuna ilişkin şüpheleri vardır. Ertesi gün Puşkin, eşine kur yapan d'Anthes'i düelloya çağran oir mektup yazar. Ünlü ozan J ukovskıy başta olmak üzcre Puşkin'in arkadaşları onu dücllodan vazgeçirmeye çalışır. Bu sırada Puşkin, kısa sürede Çar I. Nikolay'a aktaracağından emin olduğu polis şcfi Benkondorra olup bitenlerden söz eder. Saraya çağrılan ozanla çar arasında gcçen konuşma, düelloyu o an için önler. Natalya Nikolayevna'nın, d'Anthes'e âşık olan kız kardeşi Yekaterina'nın 10 Ocak 1837'dc Dantcs ilc evlendirilmesiyle ozanın düello önerisini gcrçckleştirmesi için hiçbir neden kalmaz. Ancak bu durum kısa sürelidir. Puşkin'den açıkça nefret eden Idaliya Poletika gibi sosyetenin önde gclenlerinin girişimleriyle eski dedikodular yeniden canlanır. Puskin bu kezbaşka kimscyi haberdar etmeden son derece ağır bir mektupla d'Anthes'in tutumundan Heeckcrene i suçiayarak yeniden düello çağrısında bulunur. Heeckerene yerine a Anthes düelloyu kabul eder ve 27 Ocak 1837 akşamında Çernaya nehri kıyısmda düello gerçekleşir. Puşkin, d'Anthes'in silahından çıkan kurşunla ölümcül bir yara alır ve büyük acılar içinde 2 gün geçirdiktert* sonra 29 Ocak 1837'de (yeni takvimlelO Şubat) saat 3'e çeyrek kala Petersburg'da yaşamını yitirir. ilk gençlik yıllarmda sürgünc gönderilen ve dana sonra da Dekabrist ayaklanmasına destek veren siyasi içerikli şiirleri ve ateist düşüncclcriylc yönctimin öfkesini çeken Puşkin'in ölümüne neden olan düello, sarayın ve sosyetenin düzenlediği bir komplo olarak düşünülmektedir. Puşkin'in ölümünden sonra Heckerene'in F lollanda'ya gönderdiği mektupta ozanın gizli bir devrim organizasyonuna başkanlık yaptığıyla ilgili dcdikodulardan söz edilmektedir. Ozanın cenaze törenindeki olağnasütü önJcmler, bu dedikodularm Çar I. Nikolay'm kulağına kadar ulaştığmı göstermcktedir. Ulusal Rus ozanınm ölümü Rus toplumunu bir araya getiren önemli bir olaydır. 4 yıl sonra Puşkin ile aynı yazgıyı paylaşarak düelloda yaşamı sona eren ve sürgiine gönderilmesine neden olan Ozanın Ölümü (Smert Poeta) adlı şiirinde Şiz tahtta oturan aç gözlü yığın Özgürlüğün, Dehanın, Ünün cellatları diyen ünlü ozan Lermontov'un kcndi nefretiyle halkın duygularını birleştirip komplonun hazırlayıcısı olarak açıkca suçladığı siyasi çevreler, halk arasında bir öF ke patlamasından endişc duyarak birtakım polisiye önlemler alır. 1 ler yaş ve unvandan 50.000 kişinin naaşını ziyaret ettiği ozanuı cenazesi toprağa verilirken yakınlarından çok, polis ve jandarma bıdunur. Peterburg Oniversitesi'ndcn hoca vc öğrcncilcrin ayine katılması Puşkin'in o birada sahnelen mekte olan "Cimri Şövalyc" ("Skupoy rıtsar") adlı oyunun oynanması yasaklanır. Puşkin'in naaşı, polisin istcği üzerinc gecc yarısı Isaakiyevskiy kilisesinden alınarak gizlice Konyuşcnnıy kiliscsine vc buradan da jandaımalar eşliğindeki bir posta arabasıyla ozanın ömrünün öncmli bir bölümünü geçirdiği Mihaylovsoye köyiine götürülüp 5 Şubat 1837'de Svyatogorsk manastırı yakınlarında dctncdilir. Puşkin'in yaşamı boyunca düelloya katılmaktan çekınmeyişi vc yapıtlarında da bu temayı sıkça kullanması yazgının ilginç bir tcsadüf ü olarak görünmcktcdir. • Puskin.d Anthesinsllahından cıkankurşuniaölümcül biryaraalırvebüyükaalarIdnde2güngeçlrdlkten sonra 29 Ocak 1857de Petersburg da yasamını yttlrir. şun izlerinden bal peteği gibi dclik deşikti". Zengin silalı koleksiyonu bulunan Silvio duvardaki sineği vuracak kadar atış konusunda ustadır. Genç, zeki, yakışıklı, cesur ve zengin bir subayın orduya atanmasıyla her zaman "birinci adam olmak"tan hoşlanan Silvio'nun arkadaşları arasmda ki üstünlüğü sona erer. SUvio'nun ilgi duyduğu bayanın, daha sonraları Kont olarak anılan subayın cazibcsine kapılması düelloya yol açar. Düello sırasında şapkasmdaki kirazları yiycn ve çekirdeklerini Silvio'ya doğru fırlatan Kont un tedirginlikten uzak görüntüsü, yaşam karşısındaki umursamazlığı Silvio'ya ates etmcsinin gereksizliğini göstcrir. Yarım kalan hesaplaşnıa, Sil vio için girtikçe büyüyen bir kine dönüşmesine karşın, 6 yıl sonra yakaladığı ilk fırsatta karşısındaki silahsız kişiye ateş etmenin cinayet olacağını düşünebilecek kadar duygularına hâkımdir. "Silvio'yu düelloya götüren tek ncden kıskançlık değildir. Yazgısının adaletsizliğine karşı isyanı öykünün sonunda Yunanistan'da Ipsılanti ayaklanmasında öldürülmesinde gösrerihr." Puşkin'in Yüzbaşının Kızı (Kapitanka ya Doçka) adlı romanın odak figürü, Silvio tipinin dcvaını olan, küçük bir köyde yoksul anıa soylu bir aile ortamında yctişcn Pyotr Andıeyiç Grinyov'dıır. Belogorsk Kalesı'ncsubay olarak atananCırinyov'un daha önce düello nedeniyle muhafız birliğindcn çıkarılan ve aynı yere göndcrilen subay dost olur. Puşkin'in sözleriyle "dalga ve taş, nazım ve nesir, buz ve ateş kendi aralannda bile bu kadar farklı değiT'dir. Bu iki zıt karakteri buluşturan nokta, "bulunduklan ortama duydukları yabancılık"tir. Bilim, kültür, iyilik, kötülük, insanın mükemmelliği, din ve ahlak gibi konularda yaptıkları tartışmalarda Lenski'nin "bir mükemmellik dünyasına" inandığı, idealleri ve ahlaki değerleri uğruna kendini feda etmeye hazır olduğu görülür. Oncgin'i düelloya çağırması da buııu kanıtlar. Onegin'in soğıık ve şüpheci kişiliği "bütün kalbiylc sevdiği" tek dostunu düelloda öldürmesinde daha da belirginleşir. Yaşamındaki düelloların izdüşümünü yapıtlarına yansıtan Puşkin, kendisiyle özdeşleştirilen I^enski gibi bir düclloda yaşama veda etmiştir. Puşkin'in 38 yıllık kısa ya şamının en mutlu dönemi Natalya Nikolayevna Gonçarova ile 1831 yılında gerçekleştirdiği 6 yıl süren evliliğidir. Ozanın en önemli ve onu ölümc götüren son düellosunun görünen ilk nedeni de bu evlilik olmuştur. 1835 yılında Peterburg'un sosyete çevrelerinde Natalya Nikolayevna'nın kcndi sine kur yapan d'Anthes ile eşini aldattığı dedikodusu yayılır. Puşkin 4 ICasım 1836 sabahında imzasız olarak gönderilen mcktııplar alır. Ozanın yakın çevresine de gön derilen mektuplarda Natalya Nikolayevna'nın Çar 1. Nikolay ile ilişkısi olduğu ima (*)Ankara ÜnıvtrsiUsi Dtl' vc TarihCo mfaa Yakükesi, Rus Dilive Edebiyatı Ana bıîım Dalı CUMHURİYET KİTAP SAYI 48