Katalog

USTUN ALSAC aşlıktakı sozcuklerı gorunce şasırdınız mı? Bunlar Turkçe'de kullanılan sozcukler dersek ınanır mıy dınız' Dılersenız onlara harpuşta, pılo tı, bını, derz, aşık, mertek, pervaz, kır lant, mahya, roper, gabarı'yı dc ekleyebılınz Etrıye, aderans, rıjıt, ankraı, prız sozcuklerıne ne dıyeceksınız? Yabancı dıl bılgıni7e guvcnıyorsanız kendınızı rodoşose, vasıstas, kurangılez, emper meabılızasyon'la da sınayabılırsınız Ya şı uygun olanlar da ahen ı kırış ı kemer, seng ı kursı ı kebır ya da mısmarı clvah ı Kastamonu'yu deneyebılırler He men ne oldukJannı anladınız değıl mı? Eğer, oyleyse, çok ozel bır kışısınız de mektır Ya Turkçedekı bııtun sozcuklen bılen bır dılbılimcısınız, ya da bu soz cuklerı kullanan uğraş alanlarından bırtnde çalışıyorsunuz Gerçekten de bun lann nepsı yapı terımlen, yapay çevremi7i duzenleyen uğraş alanlarına bağlı kışılerın, yanı mımarların, muhendıslerın, yapımcılann, ustlenıcılerın, kalfala rın, ustaların, ışçderın kullandığı soz cukler Sıradan olumlulerın bır seferde onlan bılıp anlaması olanaksız Uğraş alanlarının kendılenne ozgu sozcuklerı, hatta bır dıl kullanımı olu yor 1 lepımız doktorlann ya da hukukçulann boylc deyım ve terımlen kullan dığını bılıyoruz Bu tur bır dıle jargon denıyor O alanda çalışanlar kımı zaman dolambaçh yoldan anlatmaları gereken bır şeyı daha kısaca anlatmak 11,111, kımı zaman da teknık bır ayrıntıyı belırtmek ıçın ozel sozcııklcr kullanıyorlar Doğal olarak yapı kesımının de bır jargonu var Orneğın, mımarlar ya da yapı muhen dıslerı " bır kolonun hemen toprak yu zeyındekı ılk ayak kısmı ", demıyollar, kısaca "somel" dıyorlar Ustluııcıler, ya pı ustaları da bunu anlıyor ve yapıyor B Pik. söve. mırt ve avana yarar var Yapı deyım ve terımlerı teknık bır ıle tı olmanın dışında da kımı ılgınç yanları olan bır olgu Pek çok beklenmedık surprızler ıçerıyor, oldukça renklı atılım lar kullanıyor Dılersenız lımon kırış, kır pı saçak, gulbezek, sandvıç (duvar ya da pano), etek sılmesı. kedı yolu, kaymak ta^ı, balıkpulu (susleme),bakkal tavanı, kapıkule lcılıt taşı, tahtaboş gıbı bıleşık sozLuklerın ve tamlamaların ne anlama geldığını kestırmeye çalışın Sonra da bunlara fılayağı, aynalı tonoz, elıboğrun de, fısıldayangalerı gıbı başkalarını ekle yın Olumorgu ve yaşam sona ennce çalınan bır muzık aletının ne de cesetlenn saklandığı bır yapının adı Sur, kale, hı sargıbı savunma yapılannın kapılarında kullanılan bır tur parmaklıklı asma kapı boyle anılıyor Anı baskınlarda sağlam kapı kanatları kapatdıncaya kadar çabucak ındırılebılen bır demır kafcs Onu oluşturan çubukların sıvrı uçları altında kalan ılk saldırganlan safdışı bırakmaya yanyor, adı oradan gelse gerek Duşgu LU varsıl bırı de onu orga nenzetmış an laşılan Yapı deyım ve terımlerıne mımarlığı konu alan kıtaplarda da raslamak olası Cafer Efendı tarafından 1623 dolayla nnda yazılan Risalei Mimariyye adlı bır yapıt var Bu kıtap Sultanahmet ( amı sı'nın mımarı Scdefkâr Mehmet Ağa üe çalışmalarıyla ılgılı bılgıler ıçenyor Cafer Efendı bu çalışmasında bır yapının çeşıtlı bolumlerının nasıl oluşturulduğunu, yapı kesımındc çalışan ısçı ve ustala rın unvan ve gorevlerını, kullanılan olçu bırımlerını arazı olçumu vc geometrı ıle ılgılı bılgıler de vermış Sonuna da Arap ça, Farsça ve Tıırkçe mimarlık, yapı ve muzık terımlerını ıçeren bır sozluk ekle mış Bu yapıt araştırmacı Howard Cra Tie tarafından Ingılızce'ye çevrılerek 1987'de yayınlanmış Başta yakın zamanlara kadar bu alan dakı sozluklerın oldukça az olduğunu soylemıştık Bu artık boyle değıl, yapı deyım ve terımlerını alan sozlukler de yayımlanıyor Bunların en eskısı Doğan Hasol tarafından hazırlanan Ansiklopedik Mimarlık Sozlüğü. 1975'de yayım lanan bu yapıtın 7 Baskısı 1998 de ya pılmış Içıncîe pek çok yapı deyım ve te rımını bulmak olanağı var Aynı mımarın bır başka sozluk ı alış ması ıse çok dıllı bır yapıt TiırkçeIngilizce Fransızca Sözliik Mimarlık + Yapı Terimleri adını taşıyan bu çalışma, adından da anlaşılaca ğı gıbı, yapı deyım ve terımlerının uç dılde karşılıklannı verıyor O da 1993'de yayımlanmış Yukarda adını andı ğımız Fıruzan Bay top'un da bu alanda çalısmaları var Bunla rın ılkı Turkçe'de Batı Kokenli Yapı Terimleri adını taşıyor, ılk kez 1995'te basılmış, ıkıncı baskısı da, 1998'deyapılmış Baytop'un ıkın cı çalışması da tngilizceTürkçe Yapı Sözlüğü, onun basım yılı da 1998 F Baytop'unbe lırlemesıne gore, yabancı dıllerden TurkÇ Ci'ye gıren yapı sozcuk jklcrının % 74,5'i Yeni çıkmış mimarlık kitaplanna bir bakış Üstün Alsaç, son zamanlarda yayımlanan mimarlık ve yapı ile ügili kitaplar arasında ilginç bir yolculuk gcrçekleştirdi. Kendisi çok keyif almış bu yolculuktan. Dıleğımiz sizlerin de almanız. Fransızca kokenli Bunu % 7,8 ıle îngıhzce, % 6,7 ıle ttalyanca, % 5,1 ıle Almanca ızbyorlar Yunancadan aldıklarımız da % 4,2 oranındaymış Bır yapının toprak ıçınde sağlam zemı ne oturan ve onun ağırlığmı buraya aktaran bolumune ne dıvoruz? Evet, doğ ru, bu bızım bıldığımız temel, Temel Reıs duymasın ama bu sozcuk dılımue Yu nancadan gırmış, aslı temelıon Vılla da Italyanca kokenli bır sozcuk Macarcadan bıle alınmış sozcukler var dağarcığımızda, varoş ve salaş bunların arasında Hepsı de oylesıne dılımızın malı ol mus kı, çoğunun Turkçe olduğuna kalıbımızı bıle basanz Kımı sozcukler gelırken daha uzun bır yol geçmek zorunda kalmışlar, Eskı Yu nanca ya da Latınce sozcukıenn Fransızca ya da tngılızce ustunden gelmesı gıbı Vernığe nem Italyanlar hem de Fransi7İar sahıp çıkıyorlar, bırıncıler vernıce, ıkıncıler de vernıs derlermış Bızım hangısıne oncehk vercrek onu kımden aldı ğımız pek bellı değıl Mermer ıle stad yum Latınceden, şapka, şapkalık Rusçadan, kalas Romenceden, patıka Bulgar ca'dan gelıyor Bu alandakı bır ba^ka çalışma da da ha &ı ılgınç değıl Neslıhan Sonmez, bır Osmanlı Donemi Yapı ve Malzeme Terimleri Sozlujiı ha7inamış Onun yayın yılı da 1997 Onemlı mimarlık başyapıtları vermı^ olan Turklerın genış bır sozcuk dağarcığı var Başka turlu de olamaz, çızım teknıklermın kullanılmadığı bır yerde sozlu anlatıma dayanmak gerekıyor Burada da oldukça ılgınç soz cukler, deyım ve terımler, tamlarrialar ve bıleşık sozcukler bulunuyor Bunların bır bolumu artık kullanılmıyor, eskıden kullanılanların bır bolumunun de ne an lama geldığını belırlemek mumkun olamamış Fıruzan Baytop'un ıkı kuçıık çalışması daha var bu alanda Bunlardan bırı lncilizceTürkçe Resimli Kısa tnşaat Sözlüğiı adını taşıyor Orekı de Mimarlık ve tnşaat Deyirnlerinde Hayvanlar başlığı altında yayımlanmış Kendısı de mımar olan bu çalışmalann yazarı ıkıncı kıtabının sunuş yazısında " Însanlar yenı bır aygıt buldukları, yenı bır kavram ya da yontem gelıştırdıklerınde bunlara genel lıkle çevrelerınden ozellıkle de hayvanlardan esınlenerek ısımler takmışlardır hayvan organları ve davranışları ıle ılgılı benzetmeler mesleğımızde hepsınden boldur Ne kı bunlar zamanla unutulmuş, meslek okullannda da oğrctdmedı ğmden o guzel terımlerımız tumuyle yok olma durumuna gelmışler, meslek dılımız gıderek fakırleşmış, çeşıtlı ışler ve aygıtlar ısımlerı ıle değıl, tarıfler ıle anlatuır olmuşlardır " dıyor lyl Ur mtaıiBPik sözlüğiı MsahH Mbnariyye tar Jargonlar ılgınç oluyor Kullandıkları sozcuklerın bır bolumu eskı terımler den oluşuyor, bunların kımı hâlâ yaşam larını surduruyorlar Bır bolumu dc ya bancı dıllcrden alınan sozcuklerden olu şuyor, ozellıkle yenı teknolojıler bır ulkeden otekıne geçerken kendı sozcuk lerını de bırlıkte getırıyorlar, bunlar da o ulkenın dılınde kar^ılıklan yoksa yer leşıp kalıyorlar Jargonlar ıçın ozel sozcuklcr var Hangı sozcuğun ne anlama geldığı bunlar 9an oğrenılebılıyor Bır bolumunu de teknık sozc.ukk.rk bulnıak olası Mımar Fıruzan Baytop ulkemızın bu tur teknık so?lukler bakımından oldukça yoksul olduğundan soz edıyor I ler alandakı teknık deyım ve terımlerı, her jargonun sozcuklerını ıçeren bır sozluk bulmak kolay değıl Bu yapı kesımı ıçın de ge çcrlı Yakın zamanlara gelınceye kadar bu anlamdakı başvuru yapıtlarının sayı sı gerçekten çok fazla olmamış, Oysa yapı kesımı otekı alanlara gore başka bır onem taşıyor însanlar yapay fizıksel çevre dedığımız bır ortam ıçın de yaşıyorlar Yapılar da bunun en onemlı bıleşenı Bır yapıda geçmeyen bır ınsan eylemı, bır yapıyla ılışkısı olma yan ınsan etkınlığı yok gıbı Bu da ıster ıstemez herkesın onunla ılgılenmesını gerektırıyor Bu çevrenın duzenlenme sı, biçımlendırılmesı başıbos bırakılırsa olumsuz sonuçlar venyor Tumuyle uzmanlarına bırakılması da ınsanları ona yabancılaştırıyor Bu nedenle bır orta yolun bulunması gerekıyor Burada da en onemlı ıletışım ve anlaşma aracı olan dıl sorunu ortaya çıkıyor Doğal olarak herkesın butun yapı deyım ve terımlerını bılmesıne ne gerek var ne de olanak Ama yapı kesımının tumuyle teknık bır alan olmadığını, onun sanatsal, tutumbılımsel, toplumsal yanlarının da olduğunu unutmamakta SAYFA 20 TeknHcSözlüMer Yok otan tBrtmtop JamesF O'Gorman'ın mımarlıkla ılgı lı temel kavramları açıklayan bır btabı var Son bolumunde yapı jargonuna de ğınen yazar, bu dılı ıyı bılıp kullanmanın onemını belırtıyor, sonra da," Şansımıza bu teknık dılı oğrenmek şaşırtıcı bı çımde eğlendırıcı de olabılır Canım sı kıldığı zamanlar elıme ıyı bır mimarlık sozluğu alarak bır koşeye çekılırım On ce en ganp gorunen sozcuklerden başlayarak onu karıştırmaya koyulurum ", dı yor Bu gerçekten hem eğlendıncı, hem de oğretıcı Dir boş zaman değerlendır mesı Yapay çevre duzenlemesı konularıyla ılgılenıyorsanız zaten kaçırmak ıstemeye ceksınız ama doğrudan boyle bır ılgınız yoksa da bır goz atabılırsınız Çapraz bulmaca duzenleyenler onları keşfetmeden yapı deyım ve terımlerı arasında bır gezıntıye ne dersınız? Oturun bır koşeye, alın elınıze aşağıdakı kıtaplardan bı rını Pık, muf, ıyı yolculuklar1 • Doğan Hasol, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, gelıştınlmış 7 baskı, Yapı Endustrı Merkezı Yayınlan, 1998 (1975), 500 sayfa, 14^ x 20,5 cm Doğan Hasol, TürkçeîngilizceFransızca Sözliik Mimarlık + Yapı Terimleri, Yapı Endustrı Merkezı Yayınları, ls tanbul, 1993, 476 sayfa, 14,5 x 20,5 cm Fıruzan Baytop, IngilizceTurkçe Resimli Kısa Inşaat Sozluğu, Alarko Alsım Inşaat Danışmanlığı Yayınları 5, Istanbul, 1993, 12 sayfa, 19,5 x 27,5 cm rmi7an Baytop Mimarlık ve tnşaat Deyirnlerinde Hayvanlar, Alaıko Alsım Inşaat Danışmanlığı Yayınları 6, îstanbul, 1994, 11 sayfa, 19,5 x 27,5 cm Fıruzan Baytop, Türkçe'de Batı Kökenli Yapı Terimleri, ıkıncı baskı, Yapı Endustrı Merkezı Yayınları, tstanbul, 1998 (1995), 126 sayfa, 14,5 x 20,5 cm Fıruzan Baytop, IngilizceTiirkçe Yapı Sozluğu, Fono Açıkoğ retım Kurumu Yayınları, sozluk dızısı, tiıtanbul, 1998, 398 sayfa, 17 x 24 cm Neslıhan Sonmez, Osmanlı Donemi Yapı ve Malzeme Terimleri Sozluğu, Yapı Lndustrı Merke zı Yayınları, tstanbul, 1997, 124 sayfa, 14,5 x 20,5 cm Oteki kaynaklar: James F O'Gorman, A B C of Archıtecture, Phı ladelphıa, 1998 Howard Crane, Rısale 1 Mı'manyye, An Early SeventeentnCentury Ot toman Treatıse on Archı tecture, Facsımıle wıth translatıon and notes, Leı den, 1987 CUMHURİYET KİTAP SAYI 488 İ