Katalog

Cocteau'nun kalp incelikleri FATMA ORAN etuhaf bir kitap;nctuhaf bir günce: Yazarını umursamıyor. Kendini tekrarediyor. Cocteau'yu her yönclen itiyor. Kuyrıığu ısırmak için, içine her zaman ayııı sözcüklcrin yazıldıei bir daire oluşturuyor. Eöer bu kitap dikkatli bir genç insanın cline geçersc, ona frcıı yapınasını, cok hızla okunan bir cümlcyi ycnidcn okumasını vc acı çektiği ve kaçıp kurtulmak istediği ortamların karışıklıgını önemsemeyen dalgalan aşmak için kendisine uyguladığı işkence üzcrinde düşünmesini öğütlüyor. O genç insandan kcndisini tiksindiren bir çoğuldan uzaklaşıp, kendi gcccsinin ona sundıığu tekilc sığınmasını istiyor. Ona, Gidc gibi "Git, ailenı vc evini terkct" demiyor ()n,ı "Kal vc karanlıklann içinde kcn dini kurtar. Bu kaıanlıkları dikkatlc inccle. Onları gıin ışıgma pıısküıl" diyor. Jean Cocteau dan "Bir Meçhulün Güncesi" N Cocteau'nun çocukluk ve gençlik dönemine duyduğu özlem bütün yapıtlarının havasına sinmiştir. Kahramanları şair ruhlu kimselerdir. Sanatçı onların bu halini angelisme (meleklik) olarak adlandırır. Bir Meçhulün Günccsi'nde de yer alan bu kahramanlar hep yabancısı oldukları, düşman bir ortamda varoluş kavgası verirler. 1955'de Fransız Akademisi'nin kırk ölümsüz sanatçıdan biri olarak onurlandırdığı Cocteau, öncü (avantgarde) tiyatronun gelişmesinde büyük katkıları olmuş bir yenilikçidir. leri ünlü sanatçıların uğrak yeriydi. Cocteau, Conclorcet Liscsi'nde okurken, Comedic Française'in bütün oyunlannı izledi. tlk şiir kitabı Alaaddin'in Lambası 1909'da yayımlandı. Aıına de Noailles, Proust, Rostand gibi ünlü kişilcrle tanıştı. 1922'de yayımlanan romanı Düzenbaz Ihomas'ın malzemesini, ambulans şoförü olarak katıldığı 1. Dünya Savaşı'nda topladı. 1917'dc ilk bale oyunu Gösteri, Gerçekçi Bale sahnelendi. Coeteau ogün lerde Max Jacob, Modiglıani, Picasso, Raymond Radicjuct ilc dost oldu; 1903 1923 yılları arasıydı. Radiquet'nın ölümü ü/erine ııyuşturucu kullanmaya ba^Iadı. Bu alışkanlıktan kurtulmak için zorlu bir savasjim veıdi. En önemli yapıtları da bu dönemde ortaya cıktı. 1926'da sahnelc rıcn Oıphee ile dikkatlerı ü/erine topladı. I'şcınsel yaşantısını anlatan Beyaz Ki tap 1928'de, uyu^turucudan kurtuluşunıı anlatan Afyon: Zchirdcn Arınmanın (îünlügü 193O'da yayımlandı. 1932'dcılk filmi Şairin Kanı'nı yonctti. Koşuk diliylc yazdıjtı ick oyunu Renaud ve Armide, Na/.i i^gali sirasında oynandı. Savaij sonrasında, scnaryolarını kendi yazdığı birçokfilmyönetti. 1950'lcrinsonlarınadoğru çcşitli kiliselcrc f rcsklcr yaptı. 1962de, ölümündcn bir yıl önce, bir vasiyetname niteliğindeki şiir kitabı Rcquiem (Ağıt) yayımlantlı. Yirminci yüzyılın çok yönlü sanatçılarıntlan olan Cocteau, yaşamı boyunca yeninin peijinden gitmiştir. Dada vc Gcrçeküstücülük gibi akımların temsilcileriyle birlikte çalışmış, buna karşın hiçbir akımabafilı kalmamıştır. Insandagizlendiği ni söylediği düşünen bitki ve hayvan bulmak için bütün yenilikçi akımların tekniğini denemiştir. Gramofon kılığına bürünmüş insanlar, aynalar, camcılık yapan melekler, mankenler, oyunlarının ve filmlerinin olağan görüntüleridir. Picasso ve Erik Satic ilc birlikte gerçekleştirdiği Parade'ın ilk gösterilişi sirasında, oyunu küstah ve ahlaksız bulan bir grup kadının saldırısı, Cocteau'nun yarattığı görüntülerin kışkırtıcılığını anlatması bakımından ilginçtir. Aynı oyunun program dergisine bir yazı yazan Apollinairc de gerçeküstücü terimini ilk kez burada kullanmıştır. Dönemin eleştirmcnlcri ise onu, Altred Jarry'nin ba^fattığı aktmın bir temsilcisi olarak görmüşlcr, getirdigi ycniligi örıemsemcmişlerdir. 1920lerde mitoloiik konuları çagdaş tiyatroya uyarlayarak dikkatlcri üzerinc toplayan (x>cteau, daha sonra sahnelediği oyunlarda bu yrintemi sık sık kullanmıştır. 1934'teki (^ehennem Makinesi, Oidipusteması üzerinc kuruludur. Ancak klasik oyundaki koro kaldırılnıı^, ycrine öyküyü zaman zaman lıatırlatan bir ses konmuştıır. Cocteau'nun çocukhık ve gençlik dönemine duyduğu özlem bütün yapıtlarının havasına sinmiştir. Kahramanları şair ruhlu kimselerdir. Sanatçı onların bu nalini angelisme (meleklik) olarak adlandırır. Bir Meçhulün Güncesi'nde de yer alan bu kahramanlar hep yabancısı oldukları, düşman bir ortamda varoluş kavgası verirler. 1955'de Fransız Akademisi'nin kırk ölünısüz sanatçıdan biri olarak onurlandırdığı Cocteau, öncü (avantgarde) tiyatronun gelişmesinde büyük katkılan olmuş bir yenilikçidir. olayların kendisini sonuçlarından daha çok ilgilendirmesi ve doğal olanın içinde bulunan do&uistülüğün ilgisini diger konulardan daha lazla çekmesine bağlıyor. Bir kanadın veya bir yapragın üzcrinde, bir yabanarısında veya bir kaplanda, beni yazınaya iten şey, beneklerin gizidir. Tersi yüzünden daha çok düşündürtür. Bir Şiirin Doğuşu Üzerine nölümünde ise, şiirlerinden biri olan Melck Heurtcbise ın doöuşunu, bilinç ile bilinçaltının, görünür ile görünmezin ilişkilcrini anlatan yazarın Picasso'yla ilgili hoş bir anısı da var... Yaşama bağlılıfiın vc sözcük oyunlannın ardında, belli oelirsiz kaygı, acı veyazgının izlerini sezinledim bu günce gibi olmayan günceyi okurken ve Cocteau'nun. şiirleri, resimleri ve filmlerinin bir ça& aydmlatan birer gösterim olduğunun rarkına bir kez daha vardım. Fransa Dışişleri Bakanlıgı'nın, Türkiye'deki Fransa Büyükelçiliği'nin ve Istanbul Fransız Kültür Mcrkezi'nin destcğiyle, çeviriye ve yayına katkı programı çerçevesinae yayımlanan Bir Mcçhulün Güncesi, yapıtlarının zor anlaşılması yüzünden önemi, yaşadığı sürece tartışııan Cocteau'yu tüm yönlcriyle tanıtıp sevdirecektir... • Lampe de'Aladin, 1908 Alaaddin'in Lambası Le Cap de BonneEsprerance, 1919Ümit Burnıı LePotomak, 1919 Potomak Vocabulaire, 1922 Kelimcler Thomas L'imposteur, 1923 Düzenbaz Thomas Pocsie, 1924 şiir Les Mariees de la Tour Eiffel, 1924 Ryfel Kulesi F.vlileri Les Biches, 1924 Geyikler L'Ange 1 leurtebisc, 1925 Mclek Hcurtcbise Oıphee, ilk kez 1926'da sahnelendiOrfcus Les Enfant Terribles, 1929 MüthişÇocuklar LeSangd'un Poete, 1930 Şaırın Kanı La Voix Humainc, 1930 tnsan Scsi La Machine Inlernale, 1934 Cehennem Makinesi L'Aigle a Deux Tctes, 1946 lki Başlı Kartal Le Bcl Indifferent, Kaygısız; bu oyun 1967de ülkemizde de sahnelenmiştir. Journal D'un Inconnu, 1952 Bir Meçhulün Güncesi Journal 194245, 1989Günlük Cocteau'nun önemli eserleri: Gıincenin açıklaması Herkes kendi ayncalıklan içinde kalmalı, kımse bir dığcrınin ayrıcalıklanna teeavüz etmemeli. Beninı ayrıcalıklarım ancak bir boşlıık bir masada doluluk i/lcnimi verdiği zaman beni tatmin cder. Iş te, ıçinde ne ilgınç olanın, nc bilimin, nc felsefenin, nc de psikolojinin çıkannın ol nıadıgı bu güncenin büriin açıklaması. Picasso'dan, Gidc'den, Radiquet'den, Sartrc'dan, Mauı ice Sachs'dan, görunurlük/görünmezlık tcrimlcrindcn, tablolar dan, desenleı den, şiirler, oyunlar vc fılmlerdcn, çevırılcrdcn, masalların üstünlüğündcn, bcllcktcn, düşlerden, zaman/ uzam vc perspektıhen, kendinc ait pck çok şeyden vc illc dc dostluk üzeıineyazılardan oluşan bu günce, Bir Meçhulün Günccsi, bölümlerivle birliktc, eğlencelerin içinde kavbolma korkusuyla birlcşen tatildcki bir kafanın disiplinindcn başka bir şey degildir. Cocteau söylüyor bunu.. Jean Mauricc Cocteau I:ransız şair, yazar, oyuncu, film yönctmeni, oyun ve senaryo yazarı ve ressam. Rcssam olmakla da övünmüyor. Rcsim yaptı çünkü resim yaparkcn dinleniyordu, çiinkü resim bir yazıydı Cocteau'ya göre ve yazının Cocteau'yu yorgun düşürdüğü de oluyordu. Resim yaptı çünkü rcsim yapma hareketini seviyordu. Aracıları ortadan kaldırıyordu resim. Resim yaptı çünkü resim yapmak hoşuna gidiyordu! I uvallerim yok edilebilir, bcn kendimi yok edebilirim. Görüncn biçimlcrimiz yok edilebilir... Zaman ve mekânın perspektifi görünmezliğinin yok edilmcsini engeller, çünkü bir yapıt kendi varlığını aşar. Yok edilmiş bir haldeyken bile dalaşır. Yazdığında, rahatsız ediyordu. Film çevirdiğinde, rahatsız ediyordu. Resımlerini sergilcdiğindc, rahatsız ediyordu; sergiicnmediğinde de rahatsız ediyordu. "Rahatsız etme" Cocreau'da gelişmiş bir beccriydi. Olünıünden sonra da rahatsız etti. II Ekim 1%3'tc, dostu Edith Piaf'la aynı gün ölcn Jean Maurice Cocteau 5 Tenımu/ 1889 da Paris yakınlarındaki Maisons Lalittc'dc doğdu. Avukat olan babası resim ve mü/ıkle ilgileniyordu. EvSAYFA 8 Yenhıin peşinde Otuzu aşkııı .sahnc vapıtmda yarattıgı çocuksu ve abartılı dunya ile izlcyicinin düşgücünü zorlamayı amaçlayan yazarın güncesine dönelim venidcn... Bir ahlakın tcri olmayan, herhangi bir lizikscl çabadan daha güçlü bir istenç gerektiren zihinscl çalışmadan kaynaklan mayan, kendini çok fazla gösteren ve çok çabuk inandırıcı olan heryapıtın süsleyici ve uyduruk olacagını vurguluyor Cocteau. Böyle bir cscrin hoşa gidcceğini, elcştirmenlcrin ve yapıtları inceleyenlerin vapıtı anında çözümlcycccklcrini vc hızlı bir göz atışla içindc kendilerini keşfetmelerini sağlayacağını da sözlerinc eklcycrek, güzelliğin hızlı bir aöv. atışla keşfedilcmeyeceğine dikkat çekiyor: O halde, biçimlenen bu ycni ahlak bir hakaret haline gelecektir. Ancak bir gücün karşısında yok olmayı bilenleri vc hayran olmaktan çok sevenleri ikna cdecektir. NeeleşBir Meçhulün Güncesi /jean Cacteau tirmen, ne de hayran toplayabilir, ancak / Türkçeu Mukadder Yakupog^lu / Scl Yadostlar edineccktir. Ki, Cocteau da gün ytnalıh/ 1HU. cesini "Dostluk Üzerine" bölümüyle bitirir çünkü, aslında hitap cttiği dostluktur. Kalbin incelikleri üzerine tüküren bir dünyada dostluk nedir? Dostlugu bir sanat olarak adlandırıyor Cocteau; cünkü dostluk kendini sürekli sorguluyor, hatalarını düzeltiyor ve aşk savaşlarını engelleyen bir barış imzalıyor. Sadece dostluk yaralarımızı tcdavi eden bakışı veya basit cünı leleri bultır. Görünmezlige Dair bölü münüde ise şiirden, şöhrettcn, görünmez olmanın hoş luğundan, güzellikten, doğadan, Picasso'dan söz ediyoı Cocteau ve sanatın alışkan lıkları öldürme görcvini kutsadıgını belirtcrck, saııatçının görevi bunların katili olmaktır, diyor. Ciüncesine, yapıtlarında doğaya çok az yer vcrmcklc suçlandıgını yazan Cocteau, JeanMaurice Cocteau Fransız şair, yazar. oyuncu. film yönetbunıın nedenini önccliklc, menl, oyun ve senaryo yazan ve ressam. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 4 7 6 Çocuksu ve abartık dünya