Katalog

LiPik esintili denemeler Turgay Gönenç, çocukluğunu ve daha sonraki yaşamından kesitleri zaman tüneli içinde ycrleştirmiş denemelerine. Bu arada, başka duyumsamaları ve görüşleri de yansımıştır aynı denemelerdc. MUZAFFER UYGUNER rentler, kentlere koşut olarak" (s. 19). Gönenç, böylece, güzel bir anlatımla kentleşmenin insan üzerindeki etkilerini vurgularken gerçekte kentlerimizin nasıl bozulduğunu ve yaşanmaz duruma gcldiğini de belirtmiş, ırmak boylarına gitmc isteğini açıklamıştır. "Gezintiler, Dönüşümler" adlı yazısında da Izmir'deki bisikletle dolaşmalannı anlatır, semtlerdeki dcöişikliklerı şiirsel bir anlatım ile üzülerek göstcrir. Kentleşmenin yarattığı kötülükleri denemelerinde hcp açıklamıstir. Bir ornek de, "Küçük Şeyler" başliKİı deneınesinden olsun: "Şimdi oturduğum evin yanında, gerçekten gü zel bir yapı ve önünde bir dızi kavak vardı. Artık o yapının yerinde 'diplomalı bir beton yıgını' var. Kavakları da kestiler yapı biter bitmez, o giızelim kavakları" (s. İ9) Gönenç'in denemelerinde çocukluk yıllarının anımsamaları, duyumsamaları, esintileri görülmektedir. Uçurtma ve bisiklet, her zaman belleğindedir. "Bunlar benim içimde hiç yitmeyen ve özcnle koruduğum çocukluğumun vazgeçilmez öğeleri olmu^tur. Bisiklet yeryüzüyle kucaklaştırmıştır beni, uçurtma gökyüzüy le." Bu iki nesnenin onun yaşamındaki simgeselliği de ortaya koymaktadır bir bakıma. Zaten, dediği gibi, "Çocukluktan koparak büyünülemez... /... / irileşilebilir ancak. Cîerçek anlamda büyümenin içinde, her zaman 'çocukca'nın gizemlı gücü vardır çünkü." Izmir'de dolaşırken, bazen, düşlerine giren eski sokakları da buluverir, içinde bir sevinç kıpraşır. Böylece, eski bayramların sevincini, güzel sokakların güzelliğini anımsar. "Bıçak" adlı denemede, annesiyle geçen günlerdeki bir durumu dile getirmi§tir. Kasap oyununun yarattığı korkuyu annebine anlatmış, onun güzel sözleriyle teselli bulmuştur. Çocukluk döneminin gcçmiş zamanı birçok denemede yeniden yaşanmıştır. Biraz önce andığım olay bunun örneklerinden biridir. O zamanlarda sevda şiirlerinidegeçirirmiş usundan. Şimdi, bisikletiyle yaptığı turlarda, "Geçmış zamanın şimdiki zamana donüşü münıin gizemli ürpertisini" de yaşa maktadır. "Sanal sevgilere yükledi ğim saflığı ömür boyu aramanın hüznüyle" arıyorum diyor. Sözgelimi, "Bir yaz yağmuru, çağrışımlar arasından, şimdi zamana üönüşen o zaman dilimini /.../ küflü lımon ye^ili gökyüzünü " aydınlatır onun için. Bu yaşam içinde, annehinin ona karşı gösterdi^i olumlu davranışları da anar. "Sanat tutkıısunun tüm benliğini bir yalaz gibi sardığı lise öğrencılik yıllarına" uzanır zaman zaman. C) yıllardaki öğrenmeden sanatı değiştirmeye yöneldiğini de anımsar. Guçlu olmak için yasamı "sıkılmış bir yumruk gibi" güçlendirmiştir. "İçinde yaşadığımız deger ölçütleri, giderek yok olan insani ili^lciler, geleceğe güvcnsizlikten kaynaklanıyordu bu yaşam biçimlenmesi. tnançlarımız, onlar uğruna verdiğimiz kavga" diye özetliyor r>ir yaşam dönemini. Turpıy OnııcrK, m:NI İRMAK KnURINA Turgay Gönenç'ten "Beni Irmak Boylarına Götür Anne" T f urgay Gönenc, denemelerini Beni Irmak Boylarına Götür Anne adını vcrdiği kitabında topladı. Gönenç'in denemelcrınde, yaşamınıdan enış çizgiler ycr almaktadır. Ozcllikle zmir'in içinde bisikletle dolaşması, tzmir'in değişik semtlerinin izlenimleri ve oralarda geçen gençlik, çocukluk günleri yansıtılmıştır. "Bir Zaman Göçünde" başlıkh yazısına Dıranas'ın şu iki dizesini anarak başlar: "Ey ömrüm cn güzel türküsü alda nış / Aldan, gclmiş olsa bile ümitsiz kış." Sonra da hemen şunları söyler: "Ahmet Muhip Dıranas'ın"(Mvido" şiirindcn bu iki dizeyi yineleycrek çıkıyorum zaman içindcki yolculuğa. Bir tür zaman göçü bu. Yaşamımızda birkaç kcz, gerçek anlamda bizim olan bir zaman diliminden yol ayrımlarında başvurduğumuz bir oyunla başlıyor yolculuklar" (s. 89). Böylece, denemelerindcki "zaman içindeki yolculuğa" çıktığını belirtir. Gönenç, çocukluğunun geçtiği lzmir'deki zaman içindeki değişikliideri, kentleşmenin yarattığı durumları yansıtmıştır bazı dencmclerinde. Bakın ne diyor: "Kadifekale'den Şirinyer'e indiğimde, her şcy bir karabasan gibi geliyor bana. Artık bir atıksu kanalına dönüşen çay, beton mezarlıklar gibi şehri kusatan yapılar /.../ Kadifekale'den açıkçagönjlüyorolabirent. Kentlerbüyümüyor, labirentleşiyor. Asıl korkuncıı, içimizde, iç dünyamızda oluşuyor labi Çocukluk eslntlleri Turgay Gönenç, çocukluğunu ve daha sonraki yaşamından kesitleri zaman tüneli içinde denemelerine yerleştirmiştir. Bu arada, başka duyumsamaları ve görüşleri de yansımıştır denemelerine. Sevgi ve sanal dediği sevdaların da denemelerdeele alındığını görüyoruz. Konuşma biçiminde yazdığı "Sevda Üzerine ICısa Bir Konuşma" bu konudaki görüşlerini ortaya koymaktadır diyebilirim. "Sanal Sevgiler" denemesindc de sevgi konusunu ele almıştır. ü n a göre, sanal sevgiler, gençlik yıllarında ürkekliğini kırmak, kendini sevgilere hazırlamak için gerekligördüğübiroyunmuş. "Düşler, sanal sevgiler, beni gerçekten koparan değil; gerçeğe hazırlayan, gelecekte Başka konular ki gerçeğin içinde tam anlamıyla var olmamı sağlayan olgulardı" diyor. "Evlilik ve Ahlak" denemesinde şunları okuruz: "Sevgiyi, evlilikle birlikte kurumsallaştırarak yok ettik. Kurumsallaşmayacak o güzelim düşünceyi. Sevgi bir duygu değildi bende; varlığımı, yasamımı biçimlendiren bir düşünceydi" (107). Yalnızlık duyumsamaları da zaman za man yansımıştır denemelerde. Insanların hüzün yüklü bir yalnızlığı olduğu görüşündedır. Sanat yapıtlarının da "çılgın kafabalıklar" içindeki yalnızlığın ürünü" olduğu kanısındadır. Ressamlığının da bulunmasıbunu güçlendirirsanırım. Dene mclerde ressamlık konusuna da değinmiştir. Toplumsal yaşamın onda yarattığı izlenimleri de birçok denemede okuyoruz. Bir yazısında, "Çevresindekilerin çoğunun yalnızca değişmeyen tümcclerle yaşadığını görmck, ürküntü veriyor bana" diyor. Bu tek tümce bile çevresine bakışını ortaya koymaktadır bana göre. Gönenç, bu arada bazı sanatçılarla ilgili yazılarını da okııra sunmuştur. Bunlar arasında Allen Ginsberğ, Burhan Uygur, Cahit Külebi, Bahri Savcı, John Berger anılabilir. Turgay Gönenç, deneme türünün geniş yelpazesi içinde değişik konulan ele almıs; çocukluk, gençlik yılla rının yaşamını duvaımsamalarla yazmıştır. Denemelerinde değişik biçimler kullanmış, güzel biçemler ortaya koymuştur. Denemeşiir ilişkisinin sınırları içinde başarılı denemeler yazmıştır. Yalın bir anlamı, dilimizin kurallarına uygun bir dil kullanımı vardır. Annesinin ve eski günlerinin de özlemiyle yazdığı bu denemelerini kitapta yedi bölümde toplamıştır. Bu bölümleme, denemelerin ozelliklerini ve içeriğini de göstermektedir: 1. Gezintiler, Dönüşümler; [[. Çocukca; TTI. Çağrışımlar, Ansımalar, IV. Konuşmalar; V. Gecenin Antitezi; VI. Taşın içinde Gizlenen; VII. Okurken, Düşlerken... Kitap, deneme yazınımıza başarılı örneklerin sunulduğu, değişik kurgulama ile ortaya konulan denemelerden oluşmaktadır. Kitap, "Denemelerdeki lirik csintiler, islenen düşüncc incelikleri, de yiş ustahklan, dildeki kıvraklık, anlatımdaki yalınlık" ile anılacaktır. • Beni Irmak Boylarına Götür Anne/ Turgay Goncnç/ Denemeler/ Can Yayınhn/ htanbul 1998/ 196 sayfa. CUMHURİYET KİTAP SAYI 476 Turgay Gönenç, deneme turunün genls yeipazesl İçinde değlşlk konulan ele almış. çocukluk, gençlik yıllannın yasamını duyumsamalarla yazmı$tır. Denemelerinde de0l$lk blçlmler kullanmış, guzel blçemler ortaya koymuştur. SAYFA 16