Katalog

r gerilim atmosferinde akar. Eksende yine Tarihin tuhaf bir cılvcsıdır kı klasik polisiyenın pabucunu dama atan adam, ya önce gerçek bir dedektii olan Mantiğın Egemenllğlndekl Klaslk Po zarlıktan Dashiel Hammett olacaktır. Samuel lisiye Hammctt genç yaslarda girdiği iinlü PinFolisiye romanı kendi içinde birkaç kerton Dedektiflık Bürosu'nda sekiz ytl başlık altında toplayabiliriz. Aralarında çalıştıktan sonra istifa etmiş, daha sonra tarihscl açıdan büyük farklılıklar bulun anılarından yola çıkarak poıisiye öyküler masına ragmen, Edgar Allan Poe ile yazmaya başlamıştır. Aynı zamanda Agatha Christie'yi klasik olarak adlandıinançlı bir komünist de olan Hammctt rabileceğimiz aynı ekol içinde değerlenMcCarty yargıçlarının suçlamalarını reddirmek olanaklı. Hlbcttc bu ekolc "Sher dederek hapse girmeyi gize alan az sayı lock Holmes"un yaratıcısı Sir Arthur Co daki Amerikan aydınlarından biridir suçnan Doyle'yla, "Arsen Lüpen'in yazarı la toplumsal yaşam arasında bağlantılar Maurice Lablanc'ı da eklemek zorunda kurmakta gccikmcz. Böylecc cinayctlcr yız. Klasik polisiyede cinayet vahşet ol tarihseltoplumsal bir neden üzennde bimaktan çok, çözülnıcsi gereken bir prob çimlcnmcyc, roman kahramanları gerçeklem olarak yer alır. Kahramanlarının ger fiğe yakın kisjlikler olarak karşımıza çık çcğc uygun olup olmaması, çağın sorunmaya başlar. Fonda büyük bunalım sonlarını taşıyıp taşımaması önemli değildir. rasını yaşayan Amerika vardır. HamOnemli olan, ılgınç bir olay örgüsü içinde mett'in dedcktifi Sam Spadc ne Shcrlock ayrıksı kişiliklerin yerleştirilmesiyle oku Holmcs'a bcnzcr, nc de Hercule Porun ilgisini sürekli ayakta tutabilmektir. irot'ya. Ince bir zekâya sahip değildir Dedektiflerimiz bu tür tuhaf olayların çö ama deneyimlidir. Biraz külhanneyi nava zümüyle uğraşırlar. Çözümii olanaksızmış sı vardır. Kadınlarla Ügilidir, dayak yer, gibi görünen sorunları belirli bir gözlem sarhoş olur. Sonunda bedeli ağır da olsa sürecinin sonunda aydınlatıverirler. Kahbaşarır. Başarıya kar^ın kitaplar hep buramanlarımızın en önemli ortak.özelliği ruk biter. Ilammett'i öteki polisiye yazaraynntı okuma yetenekleridir. Örneğin lardan ayıran en önemli yan üslubudur. Sherlock Holmes, karşılaştığı kişinin fi Oldukça yalın ve an bir dille yazar. Me ziksel görünümünden mesleğ'ini, yakın tinlerinde fazladan tek bir sözcüğün bile bir geçmişte nelerle uğraştıg'ını heınen yer almasına izin vermeyecek kadar titizanlar. Holmes bunun gizini okura anlat dır. maktan da çekinmez. "Üslubu vardı llammett'in, ama oku"... Yoksa son günlerde feci bir yafimu yucuları bilmezdi bunu, çünkü bu tür in ra tutulduğunu, ayrıca evinde çok bece celiklere yetmesi bekleıırneyen bir dilde riksiz ve inmalkâr bir kadın hizmetçinin yazıyordu. Okuyucuları, kendilcrinin dc olduğunu nereden bilebilirdim?" konuştuklarını hayal cttikleri bir argoyla yazılmıs, şöyle keyifli bir melodram oku"Azizim Holmes," dedim. "Bu kadarı da fazla ama. Birkaç yiizyıl öncc yaşamış duklarını sanıyorlardı. Bir bakıma öyjeyr di, ama bunun çok ötesindeydi de. Tüm olsaydın seni diri diri ateşe ata lardı. • Kıs kıs güldü ve narın parmaklarını diller konuşulanla başlar, hcm dc sokaktaki insanın konuştuğuyla, ama yazınsal ovuşturdu. "Bu büyücülük dcgil," dcdi. "Bcn, gör bir ortam yaratmaya varınca İ5, artık yaldüklerime güvenirim. Bu kez gördüğüm; nızca konuşma gibi gözükür." (3) sol ayağındaki pabucun iç yanında, deri Hammett'in çalışma tarzı da ilginçtir. üzerinde birbirıne hemen hemen paralel Topu topu on yıl yazarlık yapan Hamaltı adet çizik var. Şimdi sen kenuin dü mett bu zaman dilımine yetmişe yakın öyşün: Bu çizikleri sen yapmadığına görc ta kü, beş roman, sayısız makale ve eleştiri banıyla derisi çamur tutmuş bir ayakkabımetnini sığdırmıştır. "Sırça Anahtar" adlı yi böylesine kayıtsızca silen, ancak beceünlü roınamıu bir oturuşta ve otuz saatlik riksiz bir hizmetçi olabılir. Pabuçarının bir zaman dilimi içinde kaleme almıştır. bu durumu ise, senin kötü ve yağmurlu On yıl pek uzun bir süre olmamasına karbir havaya yakalandığın anda sokakta ol şın Hammett, yapıtlarıyla polisiyc roman dufiunu kanıtlamakta. Muaycnehanendc türünde yeni bir dönemi açmayı başarfaal olarak çalışmakta olduğunu da azi mıştır. Hammett yapıtlarıyla polisiye rozim Watson, şundan çıkardım: Senin gibi man türünde yeni bir dönemi açmayı babir beyefendi odama girdığinde tentürdi şarmıştır. Edebiyat alanında değeri tartışı yot kokusu saçıyorsa, sağ elinin işaret lır olan polisiye türünc saygınlığını kazanCUMHURİYET KİTAP SAYI 280 bir cinayet vardır Yoksul bir adam olan Raskolnikov para için hasta ve yaşlı olan tefeci bir kadını öldurür. Cinayctin işlenişi, soruşturma ve Raskolnikov'un yaşadığı korku bir polisiyc yazarının ustalığıyla okura sunulur. Ancak Dostoyevski de Shakespeare gibi yalnızca gerilim öğcsini sunmakla kalmaz, kişiliklcri derinlemesine çizip bu insanlann tinsel dünyalarındaki fırtınaları açığa çıkararak, yaşamdan kopuk aklın eleştirisini yapar. Shakespeare gibi Dostoyevski Vi de polisiye kurguya yöncltcn sanırım bu yapıtların sürükleyici yanları, okuru sürekli uyanik tutan özcfiikleridir. Polisiye romanların bu özellifiinin yalnızca okur açı sından önem şatıdıöını sanmak yanlıs olur. Akıllıca hesapfanmış, gerilim yuklü bir romanın tasarımı ve kâğıda dökülmesi yazar için dc çok keyifli bir uğraştır. Yaratım sürecinde yaşanan doyumıı artırır. parmağında gümüşnitrat lekesi bulunuyorsa ve de paltosunun cebi bu kadar kabarıksa şüphesiz içinde stetoskop varonun faal bir hekim olduğunu anlamamam için aptal olmam lazım." (2) Klasik polisiyede belirlcyici olan man tıktır. Mantığın çözemeyeceği hiçbir sorun yoktur. Her şey kadiri rnutlak olan aklın egemenliğinde olur biter. Suçlular ile suçsuzlar arasındaki ayrım da çok nettır. Suçun toplumsal temelleri, psikosek süel bovutu yok denecek kadar azdır. Şunu da belirtmcliyiz ki, kahramanlanmız genellikle sivil dedektiflerdcn oluşur. Polislcr ya vasat kişiler ya da olayları değer lendirmekten uzak aptallar olarak roman larda yer alırlar. Trendcki Yabancılar / Patnnaa llıghsmtth / Çevtrcn lommUyar/ Melı\ Yayınları / 271 1 Kızıl Hasat / Dashiel Sherlock Holmes Öliim Hammett / Çevıren Döseğinde / Str Arthur Sınan hijek / Metıs Ya Conan Doyle/ Çeviren •Saffet Cîuner\eU Metıs ytnlürt / 1S1 \ Yaymlan / 251 r Roger Ackroyd Cinıyeti / Agatha Christıe / Çevıren Pınar Kur / Metıs Yayınlart / \Hİ s Gerçek Bir Dedekffl Sert Bir PoNsiye Yazarı El Siirçmesi/ Patnnaa Hıghsmtth / Çevıren Füsun Umar/ Aynntı Yayınlart / 246 s Guemica'da Ajjaç Var mı?/' Juan Antomo de Blas/ Çevıren. Hüseyın Boysan / Ayrıntt YayınL/151 Şairin Öliimü/ Mıtbel del Castıllo / Çevıren Hüseyin Boysan/ Ayrıntt Yaymlan 1272 s Becerikli Bay Riplcy/ Patncta Hıghsmıth/ Türkçest. Armağan llkinl Remzı Kıtabevı/JOl s Genç Kızlar Labirenünin Esrarı/ EJuarJo Mendoza/ lurkçesı Huscyın Boysan/ Remzı KıtaBcvı/174 v Merkez Komitesinde Cinayet/ Manuel Vasguez Montalban/ Çevıren: Doğan Yurdakull AFA Yaymlan/212 s Kedi/Georges Simenon/ Turkçetı Sosı Dohınofclu/ Nısan Yaymlan/1601 dırmakla kalmamış, kendisinden sonra gelen yazarlan da derinden etkilemiştir. Birkaç kez filmc de çekilen "The Big Sleep" (Büyük Uyku, Çev: Fatih Ozgüven, Metis Yay.) adlı romanıyla ünlenen Raymond Chandler, farklı bir üslubu olmasına karşın Hammett'in açtığı yoldan yürümekten çekinmemiştir. Klasik polısıyenın kalıplarını kırarak yeni bir tarz geliştiren ikinci yazar ise Avrupa'dan çıktı. Bu kişi 1903 yılında Belçika nın Liege kentinde doğan Georges JoscphChristian Simenon'dan başkası dcğifdi. On altı yaşında gazeteciliğc merak saran, daha sonra polisiye romanlar yazarak kısa sürede üne ve paraya kavusan Simenon çalkantdı yaşamıyla da dikkatleri üzerinc çckmişti. Simenon klasik polisiyc romanın sonuca yönclik kurgusunu değiştirmiş, merak öğesini yitirmeden olayın altında yatan nedenlerı ve gündelik yaşamdaki sıradan denebilecek ilişkileri anlatmayı seçerek polisiye romana psikolojik boyutu kat mıştı. Yazarken sinemanın ve gazeteciliğin olanaklarını da kullanan Simenon sert olayların içinde insancıl öğeleri ustalıkla vermeyi başarmıştır. Yazar sınırlı sayıda Psikoloük Poisiyenin Belçftah Ustası sözcükle yazmayı tercih etmiştir. Yapıtlarında kullandığı sözcüklcrin sayısı iki bini aşmazdı. Sınırlı sayıda sözcükle yazmayı scçişinin nedeni hcr düzeyde okur tarafından anlaşılabilmeyi sağlamak içindir. Simenon da tıpkı Hammett gibi yapıtlarını oldukça hızlı ürcten bir yazardı. Günlüğünde şöyle yazıyor: Ilk romanlarımı (popüler olanları) iiçdört günde yazdım. Sonra yılda on iki roman (Maigret dönemi) yazıyordum. Daha sonra, yılda ancak altı (yaklasık yirmi yıl boyunca) roman. Sonunda hızım yılda dört romana düştü. Ben ilerledikçe onlar beni tüketiyorlar. Yoğunlaşabilmek için her geçen gün kendimi daha fazla zorluyorum." (4) Bunları yazmasına karşın Simenon, Hammett gibi on yılda pes etmedi, ilk kitabını çıkardığı 1925'ten 1970'lerin sonuna kadar olan sürede 200 roman, bine vakın öykü, sayısız aazete yazısı kaleme afdı. Yazdıklan romanlar hâlâ yüz binlerce satıyor ve adı ölümsüzler listesinde. İflkemizrJe Polisiye Ülkemizde polisiye roman yazılmadığından söz edilir. Oysa ülkemizde polisiye roman merakı Osmanlı împaratorluğu döneminde başlamıştır. Polisiye romanlara merakıyla da ün salan II. Abdülhamit SAYFA 5