Katalog

Gilles Kepel, yeni kitabında dinsel bagnazlıgın yükselişini inceliyor Tanrımn İntikamı Cjrilles Kepel'e göre, artık Sovyetler Birliği'nin var olmaması, Amerikan yaşam biçimine dayalı bir sistemde herkesin mutlu olduğu anlamına gelmiyor. Kepel, günümüzdeki dinsel akımların, bugüne değin söz sahibi olamamış insanların taleplerini dile getirdiği kanısında. CELALUSTER illes Kepel, köktenci tslam hareketleri konusunda uzman bir bilim adamı. Ama yeni yayımlanan kitabında köktendinciliği yalnızca Müslümanlar açısından değiî, Katolikler, Protestanlar ve Yahudiler açısından da ele alıyor. Fransız bilim adamının Tanrımn intikamı adli yapıtı Fransa'dan sonra ABD ve lngiltere'de de yaymlandı. Kısa bir süre önce Newsweek'ten Christophcr Dickey'in sorularını Gilles Kepel Paris'te, Siyasal Bilimler Ulusal Vakfı'ndaki çalışma odasında yanıtladı. Dinsel bağnazlığın bütiin dünyada yükseliş göstermesinin nedeni nedir sizce? Sovyetler Birliği'nin artık var olmaması, tarihin "sona erdiği" ve Amerikan yaşam biçimine dayalı bir sistemde herkesin mutlu olduğu anlamına gelmez. Günümüzdeki bu dinsel hareketler, bugiine değin söz sahibi olamamış insanların taleplerini dile getiriyor. Bu dinsel yeniden canlanış hareketleri ile modern, dindışı olarak gördüğümüz yaşam biçimi f.rasında temelbirçatışmayokmu? Cezayirli gençleri alalım. Bir yandan, modern dünyanın bütün çekicilikleriyle yüz yüzeler. Uydu televizyon izleme olanakları var. Franşız televizyonunda örneğin Dallas dizisini izlediklerinde, insanların dünyanın başka yerlerinde nasıl yiyip içtiklerini, nasıl yaşadıklarını görüyorlar. Ama öyle bir yaşama erişecek durumda değiller. Bu arada onların dünyasını ayakta tutmuş olan geleneksel yardım ve destek ağları tümden parçalanmış bulunuyor. Bu hareketler, bir ölçüde, artık var olmayan bir gelenek ile bu genç insanların büyük çoğunluğunun erişemediği bir modernlik arasındaki boşluğu dolduruyor. Ama ABD'de ve Avrupa'da modern destek ağları n a ve hizmetlere büyük ölçüde ulaşabiliyor. Evet, ama herkes aynı düzeyde ulaşamıyor. Sözgelimi, Afrika kökenli G Jvöktenci İslam konusunda uzman bir araştırmaeı olan Kepel, gerek İslam dünyasında, gerek Hıristiyanlık ya da Yahudilik dünyalarında yeni dinsel hareketlerin yitik, yalnız ve yoksun insanlara kimlik kazandırmaya yöneldiği görüşünde. Amerikalılar arasında İslam çok önemli bir gelişme gösterdi. islam, kendini toplumun o kesiminde düzensizlikten düzen yaratmanın bir yolu olarak sunuyor ve bu konuda epey başarılı da oluyor. Biliyorsunuz, Los Angeles'taki ayakJanmalardan sonra ateşkes aynı kentteki Imam Aziz Camii'nde imzalandı; Lois Farrakhan'ın islam Cemaati'nin Los Angeîes temsılcisi de oradaydı. Son derece kendine özgü, çok militan ve bağnaz bir islam anlayışına sahip olan bugrup, gettolardaki düzensizlikleri ve çarpıklıkları yeniden örgütlemeyeçahşıyor. Bütün bunlarla köktendinci Hıristiyanlar'ın ve Yahudiler'in yaptıkları arasında benzerlikler mi buluyorsunuz? lnsanlar kendilerini yolunu yitirmiş, yalnız, bu dünyadaki yaşamlarına gerçek bir anlam verecek herhangi bir toplumsal ağdan yoksun hissediyorlar. Gerek islam dünyasında, gerek Yahudi ya da Hıristiyan dünyalarında bu dinsel hareketler onlara bir kimlik sağlıyor, toplumsal bağların dinsel görenekler çevresinde yeniden örgütlenmesini olanaklı kılıyor. . Bu ihtilallerin ateşleyicileri kim ler?.. Önderlerin çoğu rahip, haham ya da ulema değil. Bunlar modern teknolojiyi ve bilimi bilen, ama modern teknoloji ve bilimin dünyanın işleyişini ve kendılerinin bu dünyadaki yerini gerçekten kavramalarını sağlamadığını düşünen mühendisler, doktorlar. Işte bu yüzden, kutsal metinleregeri dönüyorlar ve biraz şurasından, biraz burasından alarak Kitabı Mukaddes'in, Kuran'ın ya da Tevrat'ın anlamlarını kendi gereksinimlerine göre yeniden düzenliyorlar. Mısır Başkanı Enver Sedat'ın katilleri bunu yaptı. Mescidi Aksa'yı havaya uçurmayı planlayan Israil'deki Yahudi Yeraltı Hareketi de bunu yaptı. Bu, dinsel metinleri ele almanın son derece modern ya da postmodern bir yoludur. Her zaman son derece temkinli davranmış olan geleneksel ulemayı ya da hahamları devredençıkarır. Din ile milliyetçiliğin sözgelimi Katolik Hırvatistan'da, Müslüman Bosna'da va da Ortodoks Sırbistan'da dirifişi arasında açık bir bağ var. Rusya'ya bakın. Yeltsin, yandaşlarını çoğaltmak için Ortodoks Kilisesi'nin simgelerini ne kadar çarpıcı biçimde kullanmaya çalışıyor. Komünizm ortadan kalktığına göre, ülkeyi bir arada tutmanın bir yolu da ürtodokskığun önemini vurgulamak. Bu, Ortodoks olan komşu ülkelere de mukayyetolmanın biryolu. Papa geçen yıl Sudan'a gitti; bu yıl Lübnan'ı ziyaret edecek. Sudan da, Lübnan da köktenci tslam'ın güçlü ve gelişmekte olduğu ülkeler. Bu sizce nasıl bir anlam taşıyor? Vatikan açısından bakarsak, en büyük rakip olarak görülen Islam'dan korkulmaktadır. Eski Ilıristiyanların Islam'ı berıimsemeleri Avrupa'da, özelliklede Ispanya'da hızlanıyor. Hıristiyan Araplar Ortadoğu'yu, özellikle de Israil ve Filistin'i durmadan terk ediyorlar. Kilise, Kutsal Topraklar'da bir gün gelip yalnızca Yahudilerin ve Müslümanların kalmasından korkuyor. Sudan'da, islam Cumhuriyeti Müslüman olmayan, çoğu Hıristiyan olan kendi yurttaşlarına karşı savaş veriyor. Papanın geçenyıl Sudan'ı ziyaret etmesi, komünist Polonya'ya ilk kez gidişi gibi, bir taarruzun başlangıcıydı. Ama Vatikan *ın ilgilendiği yalnızca islam değil. Eski Yugoslavya'da Vatikan başlangıçta Katolik Hırvatistan'dan yana çok etkindi, Doğu Ortodoks Kilisesi'nden birçoklarınca fena halde kınanmıştı. Ikinci Vatikan Konsili'nin Hıristiyan kiliselerinin dünya ölçeğipde birliğini ve evrenselliğini savunan görüşleri artık geride kaldı. Artık her ruhban sınıfı Hıristiyan, Yahudi, Müslüman kendi gündemi için mücadele veriyor. • S A Y F A CUMHURİYET KİTAP SAYI 24 9