Katalog

CELAL USTER lman filozof, ilkçağ uzmanı, kültür eleştirmeni ve şair Friedrich Wilhelm Nietzsche bundan yüz clli yıl önce 15 ekimde doğmuştu. Nietzsche, Batı'nın ve Hıristiyanlığın geleneksel din, ahlak ve felsefe anlayışlanm kökten bir biçimde eleştirmiş, kendine özgü biçemiyle ortaya koyduğu çarpıcı düşünceleriyle on dokuzuncu yüzyılın en etkili düşünürlerinden biri olmuştu. Birçok yapıtı dilimize de çevrilen Nietzsche ölümünden sonra yirnıinci yüzyılda hem birçok yazar, sanatçı ve düşünürü derinden etkilemiş, hem de Almanya'da gclişen ırkve milliyetçi görüşlere alet edilmişti. Lİnci Dünya Savaşı'ndan sonra yapılan birdizi araştırma, Yahudi düşmanı bir Alman milliyetçisiyle evli olan kız kardeşi Elisabeth Förstcr'in Nietzsche'nin görüşlcrini çarpıtarak sunduğunu ortaya çıkarmıştı.Öteyandan, Thomas Mann.Robcrt Musil, Hermann Hesse, Andre Gide, D.II. Lawrence, Rainer Maria Rilke, Stefan Georgc ve William Butler Yeats gibi yazar ve şairler Nictzsche'den yoğun biçimde etkilenmişlerdi. Nietzsche'nin düşünce alanında doğrudan etkilediği filozoflar arasında Max Schelcr, Karl Jaspers, Martin 1 leidegger ve Michel Foucault yer almıştı. Albcrt Camus ve Roland Barthes gibi yazarlar üzerinde de dolaysız ctkisi görüİmüştü. Ruhbilim alanında Sigmund Freud, Alfred Adler ve Carl Gustav Jung gibi kuramcılar birçok görüşlerini Nietzsche'ye borçlu olduklarını belirtmişlerdi. Başta Böyle Buyurdu Zerdüşt olmak üzereyapıtlannın ctkisi günümüzdedesüren Alman filozof hâlâ ilginç tartışmaların odağı konumunda. Nietzsche as Philosopher(Filozof Olarak Nietzsche) adlı kitabın yazarı Arthur C üanto günümüzün önde gelen NieUschc uzmanlanndan biri sayılıyor. Newsweek dergisintlen David Gordon, Colombia Universitesi felsefe profesörü ve The Nation dergisi sanat eleştirmeni Danto ilc Nietzsche üzerinc konuştu. Sizce Nietzsche öğretmenin en biiyük güçliiğünedir? ü n u , düşkırgınlarına şakcrlere sarılan niyetlcrden yazan, insanlara kışkırücı gelen sözlerbulup çıkaran parlak bir aforizmacı okrak değil, bütünsel bir felsefe sistemi kurnıuş yetkin bir düşünür olarak anlatabilmek. Nietzsche büyük bir düşünürdü; bana kahrsa, üslubunun karmaşıklığı kolayca anlaşılamamasına yol açıyor. Nietzsche'nin felsefesi ile fclsefenin bütünü arasında büyük bir ayrım olmadığını göstermeye çalışıyorum. lster Nietzsche tarafından, ister ABD'li mantıkçı ve felsefeci Willard Van Orman Quine tarafından yapılsın, fclscfc felsefedir. Belki katı bir yaklaşını bu. Ama insanlar gerçekten de Nietzsche'nin kendi gördükleri Nietzschegibiolmasını istiyorlar. Her kalıba giren bir filozof olmasını mı istiyorlar? Evet, aslında istedikleri bu. Anıa yakın sayılabilccck bir dönemde Nietzsche başkayönleriylcde, kendineözgü yorumlama biçimi, felsefe ve kültürü kavrama yöntemiyle debeğeniliroldu. Dolayısıyla, insanlar artık Nietzsche'den eski kadar bohem bir biçimde değil de, daha ciddi bir biçimde ctkilcniyorlar. Doğumunun yüz ellinci yılınâa friedrich Wilhelm Nietzsche A İnsanca. cok insanca... Nazizmde, faşizmde ve ilk dönemiyle komünizmde Nietzsche'vari bir kahraman tipi söz konusuydu.Gerçi Nietzsche yanlıları oııu bu akımlardan ayrı tutmaya özen gösteriyorlar, ama Nietzsche kendi felsefi yanılgılarından da sorumlu değil mi? • Bence sorumlu. Aslında Nietzsche'nin yirminci yüzyılın siyasal canavarlarından birine ya da öbürüne yol açmış bir düşünür olduğunu sanmıyorum. ü canavarların hcr birinin kendi kökleri vardı. Ama Nietzsche kadar keskin bir filozofsanız epeyce sorumluluk yıkılır üstünüze. Yeni ortaya çıktığı dönemde nasyonal sosyalizmi iyi bir şey olarak gören ve "Dünya kokuştu. Avrupa çöküş içinde. Demokrasi gücünü yıtirdi. Artık böyle bir şeyc gercksinim var' diyen çok insan vardı. Böyle konuşmak o zaman için kolaydı. üysa Nietzsche buna benzer şcvleri çoktandır söylüvordu. Gelgelelım, soykırım önceden kestirilebilecek bir şey değil bence. Nietzsche'nin sözünü etmek istediği asla böyle bir şevdcğildi. • Peki, Nietzsche hayattaolsaydı, güniimüzdeki Bosnalı Sırplar için nedüşünürdii sizce? Onları, Hıristiyan ahlakının "zayıf" ideallerine yenik düşmeyen disiplinli insanların hayranlık duyulması gereken bir örneği olaral: mı görürdü? Doğrusunu isterseniz, birisinin şu ya da bu konuda ne düşüneceğini bilmek çok zor. Çok iyi tanıdığını bir filozof, Mihailo Markfvic, bugün Sırbistan Devlet Başkanı Slobodan Milosevic in en yakın danışmanları arasında. Oysa ben Markovic'i büyük bir insan olarak. insancıl bir düşü nür olarak tanırdım; ah laksal bir sorunu gidip ona danışabilirdim. Onun bilgeliğinden gerçekten ctkilenmiştım. Markovic'in bir Sırp milliyetçisi olup çıkacağı aklımın ucundan bile geçrnezdi. Diyeceğim, belirli bir durumla karşılaştığımız zaman bunu ilk Nietzsche savunurdu diye düşünebilirsini/.; ama Nietzsche o durumla karşılaştığında dehşete kapılıp "Ben asla böyle söylemek istememiştim," S İ9. yüzyıla damgasını vuran düşünürlerin başında gelen Alman filozof, doğumunun 150. yildönümünde yeniden değerlendiriliyor. Nazizmin ve faşizmin temelinde onun düşünceleri mi yatıyordu. "Filozof Olarak Nietzsche" adlı kitabın yazarı Arthur Danto, onun yapıtlarının "insanca, çok insanca" olduğu kanısında. Nietzsche'den kimler etkilenmedi ki? Thomas Mann ve Andre Gide'den D.H. Lawrence ve Hermann Hesse'ye, Heidegger'den Michel Foucault'ya, Freud'dan Jung ve Adler'e kadar birçok yazar, düşünür ve ruhbilimci onun görüşlerinden esinlendi. Nietzsche bugün hâlâ ilginç tartışmaların odağı konumunda. oluşturmak değil miydi? içinde yaşadıgımız Bilgi Çağı'nda sanki her zamankinden dahaNietzsche'ci bir dünyadayız. Sanki teknoloji artık Taıırı oldu. Sizce Nietzsche döniip yirminci yüzyıla baksaydı neler söylerdi ? • Bugün Nietzsche'ci bir dünyada yaşadıgımız ne anlama geliyor, pek bilemeyeceğim. Yirminci yüzyıl korkunç bir yüzyıl oldu. Teknoloji Tann mı? Bilmiyorum, ama teknoloji kâğıt üstünde olağanüstü görünen bütün o on dokuzuncu yüzyıl düşüncelerinehizmetctti. Yirminci yüzyıl,on dokuzuncu yüzyıla düşülmüş ürkünç bir dipnotudur; teknolojili on dokuzuncu yüzyıldır. Şimdi teknolojimiz var, ama onunla ne yapacağımız konusunda açık seçik bir fikrimiz yok. Belki dc iyi bir şey bu. Çok şükür, yirminci yüzyılı kan gölüne çeviren türden düşünceler tükendi artık. Nietzsche çok değişik yönleri olan biriydi: Sanat eleştirmeni, tarihçi, filozof. Sizce hangi yanı daha çekici ? Filozof Olarak Nietzsche adlı bi r kitap yazdığım için onun en çok filozof yanını sevdiğimi söylemem beklenebilir. Ama ben onu en çok bir insan olarak seviyorum. Kitabım için araştırma yaparken Nitezsche'yi çok iyi tanıma olanağı buldum. Belli bir albenisi.çekingenliğivealaycılığı vardı; beUi bir erdemi vardı. Kitaplanndan birinin başlığında dediği gibi "insanca, çok insanca"vdı. • dediyebilirdi. • Nietzsche, modern kiiltürün sanat ile halkın yaşamı arasında bir biitünleşme olmadıgı için can çekiştiğinden yakınıyordu. Batı dünyasında sanatın böyle bütünleştirilmesi mümkiin mü? Nietzsche'nin Wagner operalanyla ilgili çJgınca beklentilcri vardı. Müziğin altbilinci etkileyişi ve sanırım Wagner'in kullandığı kahramanlık destanları yüzünden bu bütünleyici işlevi operanın yerine getireceği kanısındaydı. Sahncdeki kahramanın insanlann cn güçlii tutkularını. isteklerini ve değerlerini dıle getireceğini düşünüyordu. Sonradan popüler müzik buna çok yaklaştı. Woodstock Ulusu'nun ardında yatan düşünce de, en köklü değerlerimizin şarkıcılar ve müzikçiler tarafından dile getirileceği tek bir ulus TÜRKÇE'DENİETZSCHE Zerdüşt Dedi ki, 1934,1981 Zerdüşt Böyle Diyordu, 1972,1989 Böyle Buyurdu Zerdüşt, 1964,1988 Müziğin Özünden Tragedyanın Doğuşu,.1965 Tarih Üstüne, Yaşama İçin Tarihin Yararlılıgı Yararsızltğı, 1965 îyinin ve Kötünün Otesinde, 1989 Ahlakın Soykütüğü Üstüne, 1990 Dionysos Dithrambosları, 1988 tşte İnsan, 1969 EcceHomo,1990 WagnerOlayı,1991 Nietzsche Wagner'e Karşı, 1991 Putların Alacakaranlığı, 1991 Deccal, 1986,1987. C U M H UR İYET K İ T A P SAYI 2 4 9 SAYFA 14