Katalog

Sinemanın kuzeyli büyücüsü Büyülü Fener / Ingmar Bergman / Çeviren: Gökçin Taşkın / Afa Yayınlan / 334 s./ YAVUZ BAYDAH STOCKHOLM îsveçli yönetmen Ingmar Bergman'ın anılart yayımlandı Sinemanın dcv ustası Ingmar Bergman'ın anıları Laterna Magica (Büyülü Fener), Afa Yayınlan Sinema Dizisi kitapları arasında yayımlandı. Bergman belli başlı bütiin dillere çevrücn kitabında, 73 yıllık yasamına derin anlamlar katan Isveç'in 20. yüzyıldaki seyrinden önemli anları da doğal olarak özümleyen olaylar perdesini, yalın, duru bir üslupla, pek kronolojik bir kaygı gütmeden bir bir aralıyor. Kitapta, sayfalar boyunca, tutarsız ve dengesiz davranışlan, kadınlarla fırtınalı ilişkiler konusunda acımasızca suçlanan, yargılanan bir Ingmar Bergman çıkıyor karşımıza. Bergman'ın "Fanny ile Alexander"da canlandırdığı çocukluk yılları, "Büyülü Fener"in en önemli ve en çarpıcı bölümünü oluşturuvor. "Film yapmak en derinıerde saklı köklerine ulaşarak çocukluk dünyasına yeniden inebilmektir" diyen yönetmenin Uppsala'daki aile yaşantısı ile ilgili olarak çizdiği tablo, hiç de iç açıcı değil. Bergman, ağabeyinin intihara teşebbüsünü, kızkardeşinin kürtaj yapmak zorunda bırakılışını, baba Erik Bergman'ın evde kurdugu "baskı yönetimi" ne bağlıyor. Çocukluk anılarının bu bölümünde şunları anlatıyor: "Yetiştirilmemizde çoğunlukla suç, itiraf, ceza, bağışlanma, lütuf gibi kavramlar; çocuk, annebaba ve Tanrı arasındaki ilişkilerdeki somut unsurlar temel alınmıştı. Bunların tümünde kabul ettiğimiz ve anladığımızı sandığımız doğal bir mantık hüküm sürerdi. Nazizmin tuzağına bu kadar kolay düşmemizde bu gerçeğin etkisi olabilir. özgürlük sözcüğünü hiç duymamıştık, hele özgürlüğün tadının nasıl olduğunu hiç bilmiyorduk. Hiyerarşik bir sistemde tüm kapılar kapalıdır. Cezalandırılma doğaldı, hiçbir zaman sorgulanmadı. Çabuk ve basit olabilirdi, yüze bir tokat, kıça bir şaplak gibi, ama aşırı karmaşık ve kuşaklar boyu incelmi} cezalar da vardı. Ernst Ingmar sık sık ve kolayca yaptıeı gibi altını ısIattığında günün geri kalân kısmını dize kadar inen kırmızı bir eteklikle geçirmek zorundaydı. Bu, zararsız ve gülünç kabul edilen bir cezaydı. Önemli suçlar, suçun ortava çıkmasıyla başlayarak örnek cezalar oluştururdu. İlk elde suçlu suçunu itiraf ederdi, yani hizmetçilerin, annemin ya da çeşitli neden lerden dolayı papaz evinde kalan kadınlardan birinin önüne çıkıp anlatırdı. İtiraf etmenin anında doğurduğu sonuç, toplumdan dışlanmaktı. Hiç kimse suçluyla konuşmaz, onu yanıtlamazdı. Anlayabildiğim kadarıyla bunun amacı suçlunun cezalandırılmaya ve bajpşlanmaya özlem duymasını sağlamaktı. öğle yemeğı yenip kahveler içildikten sonra taraflar babamın odasına çağrılır, sorgulama ve itiraflar yinelenirdi. Bundan sonra nalı dövme sopası getirilir, kaç sopaya hak kazandığını suçlunun kendisi belirlerdi. Ceza tespitinden sonra sıkı doldurulmuş yeşil bir yastık getirilır, pantolonlar ve donlar aşağıya indirilir, yastığın üzerine yüzükoyun yatırılırdık; birisi boynumuzu sıkıca tutar ve dayak faslı başlardı. S A Y F A 4 Ingmar Bergman, "Fanny ve Alexander" adlı filmtni 1981 sonbahannda çekmeye başlamıştı Bergman'ın en uzun ve en pahalı fılmi olan "Fanny ve Alexander"da da görüntü yünetmenliğini, Bergman'ın "edebi fotoğrafçı "sı Sven Nykvist üstlenmişti. Bu cezanın fazla can acıtıcı olduğunu iddia edemem. Asıl acıtıcı olan dayak töreni ve aşağılanmaydı. Cezanın en kötüsünü ağabeyim alırdı. Annem çoğu kez onun yatağının kenarına oturur, halı dövme sopasını zedelediği ve yer yer kanlı kabarcıklar oluşturduğu sırtına pansuman yapardı. Ağabeyimden nefret ettiğim, birdenbire patlavan öfkelerinden korktuğum için onun böylesine şiddeui cezalandırılmasını görmekten pek ho$nut olurdum. Dayak faslı bittikten sonra babamın elini öpmek gerekirdi ve böylece bağışlanma ilan edilir, suç yükü hafifler, bunu ferahlama ve dua izlerdi. Elbette yemek yemeden ve gece okumalarını ppmadan yatmak zorundaydık, gene de önemli ölçüde rahat bir soluk alınırdı. Karanlık korkusuyla kıvranan bir çocuk için çok tatsız olabilen ve kenailiğinden oluşuveren bir ceza türü daha vardı: Özel bir dolabın içine kapatılmak. Alma, mutfakta bize o özel dolabın içinde yaramaz çocukların ayak parmaklarını yiyen bir yaratığın yaşadığını söylemiştı." Bergman'ın çalkantılı çocukluğu, anılarının kadınlarla ilgili bölümünde en çok kendini hissettiriyor. Yaşamını dolduran kadınlar, sevdiği, ihanet ettiği, evlendiği, terk ettiği, yeniden beraber olduğu kadınlar, yönetmen Elsie Fischer'le, koregraf Ellen Lundström'le, balerin ve gazeteci Gun Grut'la, piyanist Kabi Laretei'la, film yıldızı Liv Ullman'la ve çocukluk arkadaşı Ingrid von Rosen'le evlilikleri, ilişkilerin filmlerine etkisi, "Sihirli Lamba"sı ilginç bölümleri. İste bir örnek: Yıl 1948'dir. Ellen Lundström'le evli olan Bergman, "Zindan" (Fangelse) fılminin çekimi sırasında evli gazeteci Gun Grut'la tanışır. Stockholm'e dönünce telefonlaşmak üzere sözleşilir. "11 Aeustos ortasında eve döndüm. Gun telefon etti ve Cattelin'de yemek yememizi, sonra sinemaya gitmemizi önerdi. Bir panik sancısıyla teşekkür ederek önerisini yürekten kabul ettim. Sonra her şey çok çabuk oldu. Bir sonraki hafta sonu Gun ile Trosa'ya gittik ve bir otel odasına kapandık. Yatağa girdik ve pazartesi sabahına dek çıkmadık. Bu arada ayrı ayrı, ama gizlice birlikte Paris'e kaçmaya karar verdik. Dostum Vilgot Sjöman burslu olarak Paris'teydi. İlk romanı Gustaf Molander tarafından filme alınacaktı, ama Vilgot birkaç senaryoyu geri çevirmişti. Svensk Filmindustri yönetimi son çare olarak bitirmek üzere olduğum filmin çalısmalannı bırakıp hemen söz dinlemez Vılgot'u görmek üzere benim Paris'e gitmemi istedi. Gun da bir haftalık dergi için moda gösterileri izleyip yazı hazırlayacaktı. İki çocuğunu Finlandiyalı bir dadının uzman ellerine bıraktı. Kocası ailenin kauçuk plantasyonuyla ilgilenmek üzere altı aydır Güneydoğu Asya'daydı. Karımla konuşmak için Göteborg'a gittim. Gece geç saatti ve Ellen yatmıştı. Benim bu beklenmedik ziyaretime sevindi. Yağmurluğumu çıkarmaksızın yatağın kenarına oturdum ve ona her jeyi anlattım." D CUMHURİYET KİTAP SAYI 31