Katalog

Bir güncel edebiyat tarihi Çafedaş Türk Romanı Üzerine Incelemeler / Prof. Gürsel Aytaç / Gündoğan Yayınları / 504 s. / 18.800 TL. / Kod No: 158.016 YILDIZ ECEVİT Prof. Aytaç'm roman konusunda yaptığı kapsamlı bir çalışma Bir edebiyat ürününün değerinin kanıtlanabilmesi için zamana gereksinim vardır. Avangard biçım denemelerinde bulunan ve nonkonformist bir yapı gösteren yazarın, edebiyat çevreleri tarafından benimsenmesi için gereken süre işe her zaman daha uzun olmuştur. Orne ğin, yalnız Alman değil, dünya tiyat rosunun öncü isimlerinden Büchner'in edebiyat tarihi içinde yerini alması, ölümünden 5060 yıl sonra gerçekLeşebilmiştir. Bir yazarın toplum tarafından benimsenmesi için, her şeyden önce okunması, yapıtlarıyla ilgili olarak yayımlanan eleştiri yazıları ve araştırmalarla değerinin kanıtlanması en azından Batı toplumunda bu böyledir, bunun için ise süreçlerin büyük bir hızla yaşandığı çağımızda bile en az 1015 yılın geride bırakılması gerekir. Edebiyat tarihini oluşturan büyük yazarlar ve onların doruk yapıtlarının hak ettikleri yerlcre gelmelerinde en önemli etkenlerden biridir 'zaman'. Bir edebiyat tarihçisi için en güç görevlerden biri de bu zamansal uzaklığı ortadan kaldınp kendi içinde yaşadığı dönemin edebiyatını nesnel bir seçkiyle taramak ve üzerinde o güne dek kimsenin bir yargıda bulunmadığı yapıtları nitelik süzgecinden geçirmek olsa gerek. Bu bağlamda, edebiyat tarihçisi ne eleştirmenin görevlerinin çakıştığı söylenebilir. Devinim durumundakı zamanın içırfden ve oluşmakta olanın arasından en yetkininı bulup çıkarmak, bir anlamda 'güncel olandan tarih yapmak' bilimsel ölçütler çerçevesinde yapılan edebiyat eleştirisinin en önemli işlevleri arasındadır. "Edebiyat eleştirileri, bir yerde edebiyat tarihlerine öncülük ctmck gibi ciddi ve sorumluluk isteyen bir işlev yüklenirler." (•>. 21) Böyle diyor Gürsel Aytaç Çağdaş Türk Romanları Üzerine lncelemeler adlı kitabında. Edebiyat tarihçisi, ıncelediği yapıtları diyalektık bir bağlam ıçinde'iki açıdan ele almak zorundadır: Birincısinde, yapıtı tarihsel bir temelde ele alır, onun resepsiyon surecini, toplumla etkileşimini anlatır. Geçmişe bakarken, içinde yaşadığı çağın gözlükleridir kullandığı. Edebiyat tarihi, Schiller'in deyişiyle "güncel olanla bileşime ulaştırılmış geçmiş"tir. Edebiyat tarihçisinın diğer görevi ise tarihsel bağlamın dışında bir yaklaşımla, evrensel olanı, özellikle de yapıtın estetik boyutunu saptamaktır. İncelediği yapıtla arasında zamansal uzaklık bulunmayan edebiyat tarihçisinın ve eleştirmenin izlediği yoldur bu. Gürsel Aytaç, 504 sayfalık kapsamlı kitabında, büyük çoğunluğu yetmişliseksenli yılların Türk romanıyla ilgili incelemelerini sergiliyor. Bunu yaparken de seçkisinde ve yorumlarında bir bilim adamı olarak olabildiğince nesnel davranıyor. Kendisi için, "edebiyat tarihçisi ölçütleriyle (yaptığı) genel değerlendirmede herhangi bir dönemin doruk eserleri(dir)" (s. 39) önemli olan. Burada Aytaç, geleceğe yönelik sorumluluğunun bilincinde bir eleştirmenin yaptığını yapıyor ve Schiller'in deyışini biraz değiştirirsek, "güncel olanı gelecekle bileşime ulaştınyor"; pragmatik bir yaklaşımla, yetmişliseksenli yılların Türk edebiyat tarihine bir zemin hazırlıyor. Sunduğu seçkide, sağsol ayrımının dışında, yalnızca estetik boyutu ölçüt alarak, 'gerçeği bir bütün olarak' yansıtma yoluna gidiyor. Çağdaş Türk Romanı Üzerine Incelemeler'de Peyami Sa Gürsel Aytaç, 504 sayfalık kapsamlı kıtabmUd luık ı ın > ıa ıigılı ;• • incelemelerini sergiliyor Bunu yaparken de seçkısınde ve yorumlarında bir bılım adamı olarak olabıldıjjınce nesnel davranıyor Aytaç'm kitabında Peyami Sala, Ahmet Hamdı Tanpınar (ustte), Yaşar Kemal, Oğuz Atay vb yazarlar ıçerdıklerı tum karşıtlık ve koşutluklarla birlıkte yaşam buluyor Prof. Gürsel Aytaç, Aysel Özakın'ın (ustte) Alnında Mavı Kuslar romanını, Batı edebıyatındakı 'zaman teknığı'nın ışığında çozumluyor fa, Aziz Nesin, A.H. Tanpınar, Yaşar Kemal, Kemal Tahir, Oğuz Atay, Ferit Edgü, Aysel Özakın, Adalet Ağaoğlu, Erhan Bener, Selim Ileri, Emine Işınsu, Kemal Ateş, Orhan Pamuk, Ayla Kutlu, Ahmet Altan, Sevinç Çokum, Tarık Buğra, Mehmet Eroğlu, Bilge Karasu ve Leyla Erbil, içerdikleri tüm karşıtlık ve koşutluklarla birlikte yaşam buluyorlar. "Romandan beklcdiklerimiz, edebiyattan, sanattan beklediklerimizle ilişkili olarak temelde bir 'güzcllik' sorunudur. Yani romanın neyi anlattığı kadar nasıl anlattığı önemlidir ve 'ne' ile 'nasıl'ın uyumu, dengesi, söz konusu romanın başarısını belirler." (s. 22) Kitabının yöntem vçkuram sorunlarına ağırlık verdiği ikinci bölümünde Aytaç, bu 'nasıl'ı, yani yazarın biçemini bilimsel ölçütler çerçevesinde saptamada izlediği yolu didaktik bir eğilimle anlatır. Didaktik eğilim, yazarın edebiyat incelemelerini içeren bölümlerde de belirgindir. Aytaç, uzmanlık alanı olan Alman edebiyatından edindiği birikimi tüm araştırmalarının dokusunda işler. Erhan Bener'in 'Oyuncusu'nda "çok yönlü aydınlatma optiği" (mehrfache optik) kullandığını, Kemal Ateş'in Toprak Kovgunlarrnın bir "milieu roman" olduğunu, Orhan Pamuk'un Cevdet Bey ve Oğullan'nın Thomas Mann'ın Buddenbrooks'u ve Heinrich Böll'ün Billard um Halbzehn'ine koşut bir yapı gösterdiğini vurgülar. Aysel Özakın'ın Alnında Mavi Kuşlar romanını, Batı edebiyatındaki 'zaman tekniğı'nin ışığında çözümler. Adalet Ağaoğlu'nun Yazsonu romanı üzerine yaptığı incelemenin başında ise Batının çağdaş roman tekniklerini ayrıntılı bir biçimde anlatır. Karşıtlık ve koşutlukların ortaya çıkarıldığı karşılaştırma eğilimi, yazarın kültürleraraii iletişime dayalı uzmanlık alanı ile bilim adamı boyutunun da bir göstergesidir. Çağdaş Türk Romanı Üzerine tncelemeler, roman konusunda yapılmış nitelikli ve kapsamlı bir lalısma. Çağdaş Türk Edebiyatı alanındakı Berna Moran'ın kıtaplarıyla birlikte birkaç bilimsel nitelikli başvuru kitabından biri. Bu tür çalışmalann çok az olduğu bu alanda sözün gerçek anlamıyla büyük bir boşluğu dolduran Gürsel Aytaç'ın kitabı, bir eleştiri derlemesinden çok, içinde yaşadığımız yılların edebiyatını odak alan güncel bir edebiyat tarihi görünümünde. D S A Y F A 7 CUMHURİYET KİTAP SAYI »5