Katalog

İstanbuPun tiyatro yapıları Münih Üniversitesi Sanat Tarihi Enstitüsü'nce yayımlanan bir kitap, uzun yıllar Osmanlı başkentinde kalan ve Avrupa mimarisinin Istanbul'daki temsilcileri olan Fossati Kardeşler'in şimdiye kadar yayımlanmamış tiyatro tasarımlarına değiniyor. . 19. yüzyıl Istanbulunun mimarlık tarihi ile ilgili belgeleri 1 FERVAL İREZ 9. yuzyıl İ s t a n b u l u ' n u n Mimarlık Tarihi ile ılgilı bazı belgeleri açıklığa kavuşturan kitap M u n i h Üniversitesi Sanat Tarihi Enstiıüsü yayınlarından. Bu araştırmada uzun yıllar O s m a n l ı başkentinde kalan ve Avrupa mımarısının İstanbul'daki temsilcileri ulan Fossati Kardeşler'in şımdıye kadaı y a y ı m l a n m a m ı ş tiyatro tasarımlarına değınılmış. 19. yüzyılda Pera'daki yabancı elçilik binalanyla oluşan Batılı biçimdeki yapılanma, kentin bu kesimine değişik bir g ö r ü n ü m kazandırmıştır. Elçilik yapımı için özel olarak İstanbul'a gelen yabancı mimarlar arasında ö n e m l i bir sırayı da Gaspare Fossati (18091883) tutar. İtalyan asıllı Isviçreli nıimar, öğrenimini Mılano'da Brera Akademısi'nde yapmıştır. 1833'te Petrograd'a giden sanatçı 1837'de Rus Elçilik binasını yapmak üzere Rus pasaportu ile İstanbul'a gönderılmıştır. 1839'da Gaspare'ın Naum Tıyatrosu 184546 yıllarında bir yangın sonucu harap oldu 2 0 Şubat 1 8 4 6 d a çızılen ve Gaspore Fossati nın gerçekleştırdığı projeyle yenıden yapıldı sağ kolu olarak nitelendirilen erkek kardeşi Giuseppe de (doğumu 1822) istanbul'a gelır. 18381849 yılları arasında elçilik binasında çalışan Fossati'ler başka mimari projelerle de uğraşmışlardır. (*) Sultan I. Abdülmecıtın 1847 tarıhlı ıradesıyle Ayasofya'nın tamirini üstlenen kardeşler, bu rcstorasyon sırasında Ayasofya'nın goruntülerini içeren bir de albüm hazırlamışlardır. Restorasyon dolayısıyla Hırıstiyan dünyasına açılan Ayasofya'yı Horace Vernet ve Franz Liszt gibi ünlülerde gezmişlerdir. 18451849 yılları Fossati'lerin İstanbul'da DÜyük bir enerji ile çalıştıkları dönemdır. Yazar, Fossati'lerin tiyatro tasarımlarını ele almadan evvel, İstanbul tıyatrolarının tarıhçesi üzerine bilgi vermekte ve bu konudakı en zengın kaynakları da M. AND'ın eserlerınde bulduğuna değınmektedir. Eserin ozü Bellinzona'daki Cantonale Arşivi'ndekı Fossati Kardeşler'e ait üç tiyatro tasarımı ve bunların tipolojik değerlendırmeleri üzerine yoğunlaşmış. "Projet pour un Th&tre Impcriale a Constantinople" başlığını taşıyan birinci proje 1846 tarihli ve mimar Fossati imzalı. Fossati'nin bu tasarımı uygulanmamış, çünkü Ilk Saray Tiyatrosu'nun bu proje tarihinden aşağı yukarı on yıl sonra Saray mimarlarından Nkogos Balyan tarafından gerçekleştirildığıni biliyoruz. Dolmabahçe Sarayı'nın yanı başında yukselen bu binanın yerinde bugün yeller esmekte 1500 kişılık bir t ı p t r o planını gösteren ikinci proje tarihsiz ve yine Fossati imzalı. Üçüncü tiyatro tasarımı ise 20 Şubat 1846 tariKli ve Giuseppe Fossati imzasını taıyan Naum Tiyatrosu'na ait. Aralık 1844'te Mihail Naum tarafından açılan tiyatro, 18451846 yıllarında bir yangın sonucu harap olmuştur. Büyük bir onarım geçiren Naum tıyatrosu 1848 senesinin cylül ayında yenıden açılmıştır. 20 Şubat 1846 tarihli bu proje yangından sonra çizilmiş olsa gerek. Yazara göre, Naum Tiyatrosu her ne kadar Giuseppe Fossati imzasını tajıyorsa da Gaspare Fossati tarafından gcrçekleştirilmijtir. İkı kardeşin beraber çalıştıkları düşünülurse, Guisseppe'nin bu projeye sadece, ağabeyinin denetiminde asiste ettiği kabul edilebilinir. 1848'de Fossati'lerin yaptığı Naum Tiyatrosu 1853 yangınında büyük zarar görmüştür. Bu felâketten sonra tiyatro, İngili/ Elçilik binasının mimari W.J. Smith tarafından yeniden Pera'ya kazandırılmıştır. Bu yapı da 1870 Pera yangınında ortadan silinmiştir. 19. yüzyıl İstanbul'unun mimarlık tarihinde önemli bir rol ovnayan Gaspare ve Giuseppe Fossati'nin 1846'lı yıllardan itibaren Osmanlı metropolünde Batılı anlamda bir tiyatro mımarisi oluşturmaya çalıştıkları bu araştırmanın çerçevesi içinde açıklanmış. Sistematik arşiv taramasıyla 19. yüzvılın mimaryapı identıfikasyonuna veni dokümanlar kazandıran Gertraud Heinrich'in bu kitabını mimarlık ve sanat tarihçilerınin dıkkatine sunarız. D * Semavi Eyice / "Fossati" / İstanbul Ansıklopedısı / 11. cılt / s. 58185823 / İstanbul / 1972 * Semavi Eyice / "tstanbul'da ilk Telgrafhânei Âmire'nin ptoiesi (1855)" / Tarıh Dergısı / sayı XXXIV / 1984 Die FossatiEntwüre zu Theaterbauten/ Gertraud Heınrıch / 100 s. / Almanca, 27 mark, Munih. S A Y F A 19 Fossati Kardeşler Ayasotya'nın tamınm de ustlenmışlerdı C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 15