Katalog

Cinsellik, ideolojinin aynası 'Otomatik Portakal' ın yazarı, İngiliz romancı ve eleştirmen Anthony Burgess, okuduğu ve tanıdığı Alberto Moravia'yı anlatıyor. Burgess, Moravia'nın ülkemizde yeniden yayımlanan "Romalı Kadın" adlı romanına ilişkin görüşlerini de dile getiriyor. Burgess'ın Independent gazetesinde yayımlanan yazısını çok az kısaltarak sunuyoruz. K N t Ünlü İngiliz yazar Anthony Burgess, ölümünün ardından Alberto Moravia'yı yazdı 9. tSTANBUL KİTÂP FUARI R A ANTHONY BURGESS lberto Moravia'yı en son birkaç yıl önce Treviso'da görmüştüm. Birlikte bir akşam yemeği yemiş, birbirimize Petronius'tan bölümler okumuştuk. Bedence güçsüz görünüyordu, ama kafaca her zamanki gibi dinçti. Daha önce G ü n t e r Grass'la birlikte üçümüz, kendi kültürlerimizin temsilcileri olarak Fransız televizyonunda bir programa çıkmıştık. Aramızdaki yaş farkı belli bir düzen izliyordu: Moravia 1907'de doğmuştu, ben 1917'de Grass ise benden o n yıl sonra. Moravia'nın Fransızcası kusursuzdu, Almancası bayağı iyi, İngilizcesiyse orta karar. Uluslararası bir havası vardı Moravia'nın; başının üzerinde bir yenilikçilik Moravia, ülkemizde yenı basımı bırkaç gün önce yapılan Romalı Kadın'da erkeklerce kötuye kullanılan bir kadını, tutkuyla gozlemlıyor halesi, sırtında bir tarih yükü. Bu tarih yükü yüzünden gençlere biraz eskimiş gelebilir. Ama birçok romanındaki cinsel yoğunluk gençleri afallatacak boyutlardadır. . Romalı bir Yahudi olarak dünyaya geldiğinde Alberto Pincherle adı verilmişti Moravia'ya. İnsan, onu, ister istemez Triesteli Yahudi Italo Svevo'yla ya da Ettore Schmitz'le aynı yere koymayı geçiriyor içinden. Ama Moravia'nın, Svevo'nun öğrctmek zorunda kaldığı şeyi, insan ruhunun yirminci yüzyıldaki korkunç yalnızlığını özümlcmiş tek Italyan romancı olduğunu söylemek de pek yanlış olmasa gerek... Moravia, gençliğinde, bir Yahudi ve antifaşist olmanın bütün tehlikelerini yaşadı. Kitapları Mussolini tarafından vasaklandı. Savaş sırasında kaçak yaşamak zorunda kaldı. Barışla birlikte, baskıcılığın Vatikan'a kaydığını gördü. Vatikan, 1952'de, Moravia'nın bütün kitaplarını Yasak Kitaplar Listesi'ne aldı. Gerçi o günlerden bugüne çok şey değişti, ama iffet düşkünleri bugün hâîa Moravia'nın yapıtlarında çok fazla cinsellik bulunduğu karusındalar. Moravia'nın yapıtlarındaki cinsellik öğesi, sıradan temiz insan sevgisinin yerine geçirilmiş bir şey olarak yorumlanmıştır. Bazı erkek kahramanlarının, kendileri gibi insanlarla, düş kırgını, suçlu, sıkıntıdan boğulan insanlarla ilişki kurabiımek için fahişelerle ya da kendilerini fahişe olarak gören kadınlarla arkadaşlık ettikleri söylenebilir. Nitekim, 196O'ta Kıskanclık adlı yapıtında erkek nihilizmini dile getirmiştir Moravia. Ne var ki Moravia'yı, can sıkıntısının düzyazıdaki şairi olarak görmek doğru olmaz. Onda göz çok keskindir, insan düşkünlüklerinin gözlemlenmesi çok zekicedir. Sevme yeteneğinden yoksun insanlar bir çeşfe sevgiyle ele alınır. Erkeklerin erkekleri, kullandıkları, yaraı landıkiarı kadınlar aracılığıyla tanıdıkları düşüncesi, bir tür gizemli, nerdeyse Kierkegaardcı nitelik tasır. Romalı Kadın'da olduğu gibi, erkeklerce kötüye kullanılan kadınlar bir çesit tutkuyla gözlemlenir. Romalı Kadın'ın Adriana'sı nerdeyse bir saplantıya mahkum kılınır; öyle betimlenir ki Adriana, Joyce olsa buna "}ehvctin tanımı" derdi. Moravia'da, birçoklarının bile bile yanlış anladıkları bir öğe daha var. Alberto Moravia için kötü bir zamanda insan özgürlüğü ve bireyselliğinin yok edilişi karşısında duyulan derin acıyı dile getirmek yeterli değildi; bunun nasıl olduğunu, yok edenleri neyin yönlendirdiğini bilmek önemliydi Moravia'nın gözünde Moravia, 1983'te bile 1934 adlı romanında, Alman ruhuyla boğuşuyordu hâlâ. Capri'ye gelen Trude adlı bir Alman kadını, Italyan aydını Lucio'yu baştan çıkarır. Lucio'nun yaratıcılığı tıkanmıştır, ama Heinrich von Kleist'ın Michael Kolhass'ını çevirmektedir. Lucio'yu ayartan Trude, ayağıyla iki kez mastürbasyon yapmasından sonra bir kimlik belgesi gibi sünnetsiz cinsellik organını göstertir Lucio'ya. Totalitarizmin yabansılıkları çözümlenmelidir, ama cözümleme farklıdır. Moravia, kötülüğü bıliyordu, kötülüğü açıklayan dinsel inançlardan yoksundu. Bu da hiç kuşkusuz onu, Graham Greene'den daha öncmli bir romancı kılmaktadır. Moravia, kötü insanların insancıl açıdan açıklanabilir kılınabileceğini umduğu insan düzlemınden hıç ayrılmaz. Kitaplarında iblıs diye bir şey yoktur. Buna karşılık, insan akhnın üzerinde hiçbir denetim kuramadığı cinsellik ve yaşama dürtüsü vardır. Belki de"asıl Moravia'yı, ilk romanlarında, Kaygısızlar'da, Veba'da, Maskeli Balo'da bulmak olasıdır. Hit ler öncesi dönemde yazılmış olan Raygısızlar öngörülerle doludur. Faşizmle uzlaşan Roma kentsoyluluğunun, bir yandan faşizmi tam olarak benimseyememesi, bir yandan da başka bir seçenek bulmaktaki umarsızlığı gözler önüne serilir. Moravia'da cinsel etkinlik çoğu zaman ideolojiyi yansıtır; faşist devlette olduğu kadar yatakta da insanı insanlıktan çıkaran bir güç kol gezer. Albert Camus'nün Veba'sından iki yıl önce yayımlanan Moravia'nın Veba'sı müthiş bir kitaptır. Romanda, faşist yönetimle tümden uzlaşma, simgesini vebada bulur. insanlar, vebadan yayılan dayanılmaz kokuya katlanmayı öğrenirler önce Sonra daha da ileri giderler, vebayı bir gül bahçesi gibi kabullenirler. Maskeli Balo, çizdiği soytarı Mussolini portresiyle ılginçtir. Bütün bu yapıtlar, propagandanın kaba özelliklerinin çok ötesindedir. Moravia'nın gücü, didaktik sanatın malzemesini gerçek sanat düzeyinde yükseltmesindedir... Moravia'da her zaman, yenilikçilik ile geleneksel gerçekçilik arasında bir çatışma vardı. Bugün, Doğu Avrupa'nın özgürlüklerine kavuşmuş yazarlarının bir sıkıntısı var; daha önceleri masal, simge ve gerçeküstücülüğün dolaylı tekniklerinden yararlanırlarken şimdi konularıyla dolaysızca yüz yüze gelmek durumundalar. Dolaylılık, Moravia'ya faşist rejimin dayattığı bir şeydi. Romalı Kadın'da (1947) gerçekçiliğe geri dönme özgürlüğünü elde eden Moravia, Zola tadında çok popüler bir roman çıkarmıştı. Romalı Kadın'ın ilkel ama iyiden iyiye bireyselleştirilmiş kadın kahramanı, erkeklerin birbirleriyle belli belirsiz iletişim kurabildikleri bir araçtır, ama düzey çok sıradandır, simgesel olanın tadına gereksinim duyulmaktadır. Yine de Moravia'nın Adriana'sı, Zola'nın Nanasına göre bir zaferdir. Ama Moravia'nın savaş sonrası evresinde gerçekçilikte diretmesi belki de hiç ivi olmamıştır. Dikkat (1965), hiç kuşkusuz gerçekçi bir başarısızlıktır. Kıskançlık'ın ilginç görünen yanıvsa, anlatıya temelde sevgisiz cinsellikle ilgili bir boyut katan felsefi öğeydi. Kahramanın nerdeyse hastalıklı can sıkıntısı, evrensel bir durum olarak ortaya konulur: belki de Tanrı evreni kutsal can sıkıntısından yaratmıştır. Cinsellik, anlamsızlık duyeusunun tek dindiricisidir, ama anlatıcı cinselliği ancak basmakalıp sözlerle dile getirebilir. Romanda cinselliğin sorunu nep bu olmuştur... Ölüm haberinin verildiği gün, Italyan televizyonunda Moravia'dan ilginç görüntüler gefdi ekrana. Olivetti'sine bir kâğıt takıyor, alışkanlıkla usuldan bir iç geçirdikten sonra iki parmak yazmaya başlıyordu. İşinin kölesi gibiydi sanki. Hep düşünceliydi, hiç gülümsemiyordu. Mutlu bir adam mıydı? Olağandışı iki evliliği olmuştu; biri ünlü romancı Elsa Morante'yle, öbürü genç ve güzel Carmen Lle^a'yla. Para kazanmıştı. Italyan devleti ona karsı sevecendi; Avrupa Parlamentosu üyesi olarak edebiyatın da ötesinde bir mevkiye erişmişti... Bana öyle geliyor ki Moravia'nın romanlarında, insanlık sorunuyla ilgili gerçek bir gizemlilik vardır, yapıtlarında olduğu kadar yaşamında da çözülmemiş bir gizemlilik. Onun mutlu olması gerçekten mümkün değildi. Treviso'da birbirimize Petronius'tan bölümler okurken, Sybil'in söylediği söze gelmiştik: Ölmek istiyorum. Moravia, katılmadığını belirtmek istercesine başını sallamıştı; insan dolambacının en bilinmedik yerine ulaşmaya çalışarak devam etmek istiyordu. Yazmayı da çok seviyordu. D ^ Ûstw Çwiren: Romalı Kadın/ Alberto Moravia / Çevıren: Dr. Ferıdun Tımur / Cem Yjyıncvı / 350 s./ J0.000 TL. / CKK Kod No: 022.492 CUMHUHİYET KİTAP SAYI 38 S A YFA II