Katalog

Evrimleşme sürecinde büyük hızlanma oldu Evrim genelde yavaş ve dengeli bir süreç olarak betimlenir, ancak bu tanımlama gerçeği pek de yansıtmıyor olabilir... Dikenli balıklarda otuz yıllık bir süreç içinde büyük değişimler gözlendi. Darwin’in betimlediği ağır aksak sürece kıyasla, son derece hızlı bir süreç... Asıl şaşırtıcı olan dagörünürde bu tür yüksek hızlı evrimin giderek bir norma dönüşmesi. Şimdilerde görünen şu ki çevrede herhangi bir değişim olduğunda, yaşam da evriliyor ve üstelik hızla evriliyor. ew York Stony Brook Üniversitesi’nden Michael Bell, dikenli balıkların evrimini araştıran bir biyolog. Alaska’daki Loberg Gölü’ndeki dikenli balıkların kökleri 1982 yılında kurutulmuştu; amaç, göldeki fener balıklarının hayatlarını iyileştirmekti. Ancak dikenlilerin 1990’da göle yeniden doluştuklarını gördü. Fakat asıl gariplik, balıkların geri dönüşünden çok, görünümlerindeydi. Bell’in tuttuğu kimi balıkların sırt ve böğürlerini örten zırhlar, daha az sayıda kemik levhacıktan oluşmaktaydı. Denizlerde yaşayan dikenli balıkların çoğu tatlı suda da yaşayabilirlerdi ve tatlı suda yaşayan türlerin çoğu zaten son buzul çağının bitiminde göl ve ırmaklara çekilen deniz türlerinin soyundan geliyorlardı. Buzul çağından sonraki on bin yılda tatlı su dikenli balıkları, denizde yaşayan atalarından çok farklı bir görünüme büründüler. Bu süre içinde meydana gelen en belirgin değişim, tatlı suda oluşmaları görünürde daha uzun zaman alan zırhlardaki kemik levhacıkların giderek yok olmalarıydı. Göllerde az zırhlı balıkların çok zırhlı balıkları gerek sayıca gerekse rekabet gücü açısından geride bırakmaları, olası bir durumdu. Ancak bu özelliğin binlerce yıllık yavaş bir evrim süreci içinde oluştuğuna inanıldığından, balıkların bir bölümünde kemik levhacıkların daha az sayıda olması son derece şaşırtıcıydı. Görünüşe bakılırsa önceden var olan bu gibi genetik farklılıklar türlerin hızla evrilmelerine olanak tanıyor. Hızlı evrim genelde mevcut değişimleri gerektirirken yeni değişimler de bunda etkili olabiliyor. Gerekli koşullar sağlandığında yeni canlı türleri bile bir çırpıda ortaya çıkabiliyor. 1866’da ABD’li çiftçiler, bilmedikleri bir kurtçuk türünün elmalarına zarar verdiklerinden yakındıklarında, böcekbilim uzmanı Benjamin Walsh, sözü edilen “elma kurdunun”, yöreye özgü aluç bitkisine yumurtlayan bir sineğin beslenme düzenini değiştirmesi sonucunda ortaya çıkan yeni bir türü olduğunu öne sürmüştü. Artık Walsh’ın bu görüşünde haklı olduğunu biliyoruz. Genetik araştırmalar söz konusu sineğin iki farklı türe ayrılma süreci içinde olduğunu, dahası kurtçukları elma kurduyla beslenen asalak yaban arılarının da iki türe ayrılmakta olduklarını ortaya koyuyor. Bu gibi örnekler her geçen gün artıyor. N CBT 1270/ 7 22 Temmuz 2011 Maine Üniversitesi’nden Michael Kinnison ve arkadaşları zamanla bu durumun, ayrıksı olmaktan çok, bir düzgeye dönüştüğünü fark etti. Nitekim Kinnison “hızlı evrim” deyiminin genelde yavaş ilerleyen bir süreci kapsadığından yanıltıcı olabileceğine, bu yüzden “çağcıl evrim” deyiminin daha yerinde bir tanımlama olduğuna dikkat çekiyor. Türleşme süreci ters yönde de işleyebiliyor. Afrika’nın doğusundaki Victoria Gölü’nde yaşayan ve çoğu son 15.000 yıl içinde birbirlerinden ayrılarak farklı türler oluşturan beş yüS NEK, BESLENME DÜZEN N zü aşkın ciklet balığı türünün şimdilerde yeniden birleştikleDEĞ ŞT R NCE rine tanık olunuyor. Belki de düzgeye dönüşen bu evrimsel ileBalıklardaki zırh yitimi, EDA adı verilen ve derinin gerigeri gidişler olabilir. Seçilim baskılarındaki dalgalanmalar lişiminde etkili olan bir gende meydana gelen değişimlerin sosonucunda türler bir olasılıkla hızla bir yöne evrilip, daha sonnucu olur. Zırh özelliği, çekinik bir özellik olduğundan bu dera yeniden ters yöne evrilerek başladıkları yere gelebilirler. ğişimler düşük düzeylerde sürüp gidiyor. Bu da balıkların yalBu tür evrimsel gelgitler, yalnızca iklim ve benzeri dış etnızca söz konusu genin değişime uğramış iki kopyasını almamenlerin sonucunda değil, aynı zamanda türler arasındaki etsı durumunda zırhlarını yitirdikleri anlamına geliyor. SADECE 30 YIL Ç NDE kileşimlere bağlı olarak da ortaya çıkabilir. Ancak balıklar, az zırhlı olmanın üstünlük sağladığı tatlı Bunun üzerine gölden her yıl dikenli balık toplamaya başÖyle ki evrim konusundaki yaygın görüş giderek tepetaklak layan Bell, levhacık sayısının her yıl daha da azaldığına tanık sulara taşındıklarında, bu değişimlere gereksinim duyuluyor ve oluyor. nsanlar, evrimsel değişimlerin kısa erimde algılanoldu. 2007 yılına gelindiğinde balıkların yüzde 90 kadarı az zırh doğal seçilim görevini yerine getirirken hızla yaygınlık kaza madıklarına, ancak bu değişimlerin milyonlarca yıllık bir sülı balıklara dönüşmüşlerdi. Üstelik, bu dönüşüm binlerce yıl nıyor. Bu durum, dikenli balıkların buzul çağının ardından göl reçte çok büyük değişimlere yol açtıklarına inanıyorlar. gibi uzun bir sürecin değil, topu topu yirmi otuz yıllık bir sü lere akın etmeleriyle birlikte aynı özelliğin tekrar tekrar naOysa, gerçek bunun tam tersi. Artık canlı türlerinin çevsıl evrildiğini de açıklıyor. recin sonucunda meydana gelmişti. relerindeki herhangi bir değişime tepki olarak çok hızlı evDarwin’in betimlediği ağır aksak sürece kırildikleri, ancak uzun erimde evyasla, bu durumda son derece hızlı bir süreç söz rimsel değişimlerin birbirlerini yok konusu. Asıl şaşırtıcı olan da görünürde bu tür ettikleri görülüyor. yüksek hızlı evrimin giderek bir norma döEvrimle ilgili bu yeni görüş biznüşmesi. Şimdilerde görünen şu ki çevrede herlere hiç de şaşırtıcı gelmemeli. Çünhangi bir değişim olduğunda, yaşam da evrilikü “gelişme yolunda ilerlemenin” bir yor ve üstelik hızla evriliyor. yanılsama olduğunu, evrimin amaçBu bulgular bir çelişkiyi de beraberinde getan yoksun gelişigüzel bir süreç oltiriyor. Evrimi araştırmanın iki yolu olan fosil duğunu ezelden beri biliyoruz. kayıtları ve canlı genomlarının kıyaslanması bu Evrim, ağır adımlarla bir yere sürecin yavaş ilerlediğine, kimi canlı türlerinin ulaşmak yerine, genellikle son hızmilyonlarca yıl boyunca neredeyse hiç değişla hiçbir yere doğru ilerliyor. mediklerine işaret ediyor. Rita Urgan, Kaynak New Scientist, 2 Peki, evrim kimi dirimbilim uzmanlarının Galapagos ispinozları hâlâ evrim sürecinin açıklanmasında önemli bir rol oynuyor Nisan 2011 şimdilerde öne sürdükleri gibi hızlı bir süreç ise o zaman fosil kayıtları ve genetik incelemeler neden bunun genelde çok yavaş olduğuna işaret ediyor? Evrimin hızlı bir süreç olduğu yönündeki raporlar şaşırtıcı bir geçmişe uzanıyor. Britanyalı böcekbilim uzmanı Albert Farn, 1878 yılında Darwin’e gönderdiği bir yazıyla, hava kirliliğinin yoğun olduğu yerlerde koyu renkli halkacık güveleri sayısının giderek açık renkli halkacıkların sayısını gölgede bıraktığına dikkat çekiyordu. 1897’de çok sayıda böcek türünün giderek böcek ilaçlarına direnç gösterdiklerine tanık olunuyor. zleyen yıllarda uzmanlar çok sayıda başka örnekle karşılaştı. Kanatları daha koyu olan biberli kelebekler gibi birkaç örnek ünlenirken ötekilere yalnızca ilginç olaylar gözüyle bakılıyor. Günümüzde büyük bir olasılıkla bunun binlerce örneği var ve hızlı evrimin yaygın bir durum olduğunu düşünen dirimbilim uzmanlarının sayısı da artıyor. S STEM K B R DURUM