Katalog

Doçentlik sınavının yayın aşaması iyileştirilmeli 2000 yılında yürürlüğe giren ve ilk kez 2001 yılı başvurularında uygulanan Doçentlik Sınav Yönetmeliği ile ülkemizdeki bilimsel araştırmaların nicelik ve niteliğini yayın yoluyla geliştirmek ve yaygınlaştırmak, ayrıca akademik yükseltmelerde nesnel ve adil bir değerlendirme süreci oluşturmak hedeflendi. Doç. Dr. İsmail Şahin, sahin@yildiz.edu.tr; Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Ulaştırma Anabilim Dalı Y Verilen tarihlerde dizinler kapsamındaki dergi sayıları (10) (11) TARİH SCI SCIE SCIExpanded ve SCI dizini konu sınıflarındaki dergi sayıları önetmelikte belirlenen Temel Alanlar için referans alınan yabancı atıf dizinlerindeki [1] “uluslararası” dergilerde yayın yapma koşulu, bu niceliknitelik beklentisini karşılamayı amaçlandı. Ülkemizdeki bilimsel olgunluk düzeyi akademik çalışmaları nesnel değerlendirme kabiliyeti bakımından zayıflık gösterebildiğinden ve “ahbap çavuş” ilişkileri ile “adam sendeci” yaklaşımlar değerlendirmeleri öznelleştirebildiğinden, yabancı atıf dizinlerindeki dergilere bel bağlandı. Ancak, Amerika kökenli Thomson Reuters firması 2008 yılındaki bir kararla, ürettiği Web of Science veri tabanındaki dizinleri, çok sayıda “yerel” dergiyi kapsamına alarak genişletmeye başladı. Bu dizinler ülkemizdeki akademik yükseltmelerde referans alındığından, yayınların niteliğini ve yükseltmelerdeki adaleti önemseyen araştırmacılar, yeni durumu tartışmaya başladı. Prof. Metin Balcı, ticari kaygılarla genişletildiğini düşündüğü dizinlerin kapsamına alınan Türkiye adresli 60 dergi nedeniyle Türkiye’nin dizinlerdeki makale sayısında ani artış görüldüğünü [2] ve 2010 yılında Türkiye adresli makalelerin %10’unun niteliği tartışmalı ve para ödenen dergilerde yapıldığını saptadı [3]. Bir başka makalede mevcut doçentlik sınav sisteminin genişleyen bu dizinleri referans almasının bilimsel kalite olgusunu “sulandırdığı” ve çeşitli olumsuz sonuçlar doğuracağı kaygısı belirtildi [4]. Web of Science veri tabanındaki kapsam genişlemesinin amacı, üretici firma tarafından, uluslararası dergi koleksiyonunu bölgesel (yerel) öneme sahip dergilerle zenginleş ölçütünün önemli göstergelerinden biri, üretilen bilimsel bilginin nitelikli uluslararası dergilerde yayınlanmasıdır. Bu hedefe kilitlenen bilim insanları, ülkemizdeki bilimsel gelişmeye önemli katkılar yapıyor. Bununla birlikte, ülkemizde akademik yükseltmeler için referans alınan atıf dizinlerine niteliği tartışmalı çok sayıda yerel derginin girmesi, yürürlükteki Doçentlik Sınav Yönetmeliği’nin yayın aşamasının güncellenmesini gerektiriyor. Sorun, yeni bir dizin arayışı şeklinde de ortaya konulabilir. Bu bağlamda, fen bilimleri alanıyla sınırlı olmak üzere, Thomson Reuters firmasının fen bilimleri atıf dizini (SCI) ile bunun genişletilmiş sürümü (SCIE) için kapsamlarındaki dergi sayılarına ilişkin, konu sınıflarına göre, karşılaştırmalı bir inceleme yapıldı. Belirtelim ki, SCI kapsamındaki dergilerin tamamı, halen yayın değerlendirmelerde kullanılan SCIE kapsamında da bulunmakta. Thomson Reuters firmasının ürün tanıtım belgeleri incelendiğinde SCI [6] ve SCIE [7] dizinlerinin özelliklerine ilişkin belirgin bir fark göze çarpmıyor, (SCIE dizininin yerele ağırlık vermeye başlamasına rağmen). Ancak, araştırmacılar arasındaki genel kanı, SCI dizininin uluslararası niteliğinin öne çıktığı, kapsamındaki dergilerin çok kaliteli olduğu ve seçilen dergilerin sıkı bir değerlendirmeden geçtiği şeklinde [8] [9]. Tanıtım başlangıç sayfasında bu ürünlerin kapsamına ilişkin verilen sayısal bilgiler şöyle: SCI: 100 disiplinde 3700’den fazla dergi [6] ve SCIE: 150 disiplinde 6650’den çok dergi [7]. Ancak ürün bilgileri ayrıntılı incelendiğinde, bu sayısal verilerde bazı tutarsızlıklar göze çapmakta. Herbir dizinin kapsadığı disiplinler (ya da konu sınıfları) listesinden elle yapılan sayımda SCI dizininde 173 ve SCIE dizininde 174 konu sınıfında dergilerin tarandığı saptanmıştır (başlangıç sayfasında bu sayılar sırasıyla 100 ve 150). Bu konu sınıflarının tamamında en az bir dergi bulunuyor. Buna göre, SCI ve SCIE dizinleri, neredeyse aynı disiplinlerde farklı sayılarda dergiyi tarıyor. Çeşitli tarihlerde bu dizinlerin kapsamındaki toplam dergi sayıları derlenerek, verilen Tabloda sunuldu. Sayılar, SCI dizininin kararlı, buna karşın SCIE dizininin hızla genişlemekte olduğunu göstermekte [10] [11]. SCIE ürününün tanıtım sayfasında, 2008 yılındaki genişlemeden önceki dergi sayısı (6650) veriliyor. Her iki dizinin konu sınıflarına göre taradığı dergi sayıları ürünlerin internet sitelerinden 10 Haziran 2011 tarihinde elle sayılarak elde edildi (konu sınıflarına göre SCI ve SCIE kapsamındaki dergi sayılarının listelendiği dosyaya yazarın kişisel internet sitesinden erişilebilir [12]). Bir dergi birden fazla konu sınıfında yer alabilyor. SCI ve SCIE dizinlerinin konu sınıflarındaki dergi sayılarının saçılma diyagramı verilen Şekilde gösterildi. Gözlem noktalarına uygun olarak geçirilen eğilim doğrusunun eğimi 0,5 değerine çok yakın (0,4972). Buna göre, genel olarak, konu sınıfları itibarıyla, SCI dizinindeki dergi sayısının SCIE kapsamındakinin yarısı olduğu söylenebilir. Bu eğilim doğrusu için hesaplanan belirlilik katsayısı 0,828 (1’e yakın olduğundan), eğilim doğrusunun gözlem noktalarını iyi derecede temsil ettiğini göstermekte. K AYRI D Z N Kolay yoldan elde edilen akademik yükselme olanağı, kısa vadede kişiye (istihdamın sunduğu özlük hakları nedeniyle) yarar sağlasa da, orta ve uzun vadede ne kişiye (muhtemel mesleki tatminsizlik nedeniyle) ne kuruma (bilimsel niteliği sınırlı bireylerin istihdam edilmesiyle kurumsal akademik etkinliklerin sekteye uğraması nedeniyle) ne de ülkeye (stratejik öneme sahip eğitim ve araştırma etkinliklerinin niteliğinin zamanla kötüleşmesi nedeniyle) bir yarar sağlayacaktır. Kolaycılığın kısa vadedeki çekici sonuçları, bazı bireyler tarafından emsal kabul edilebildiğinden, benzer kolaycılıktan yararlanmak isteyenler için de bir başvuru kapısı olmaktadır. 2000 yılında yürürlüğe giren Doçentlik Sınav Yönetmeliği ile Türkiye adresli uluslararası yayınların nitelik ve niceliğini arttırmak hedeflendi. Stratejik anlamı olan bu hedefe geçen 10 yıl içinde belli ölçüde erişildi. Zoru başarmak için konulan bu stratejik hedeften son yıllarda sapmalar görülüyor. Sınavın yayın aşamasındaki ölçütlerde bir gerileme olmazken; sapmaların kaynağı, ölçütler için referans alınan dizinlerin dergi kapsamının uluslararasından bölgesele (yerele) doğru genişletilmiş olmasıdır. Bu gelişmeyle birlikte, doçentlik sınavının yayın değerlendirme aşamasında kullanılan genişletilmiş fen bilimleri atıf dizini (SCIE) işlevini yitirdi. Bu süreçte kazanılan deneyimler önemsenmeli ve yayın sayısı ile birlikte yayınların niteliğinin arttırılması yönündeki irade ortaya konulmalı. Ancak, niteliği tartışmalı çok sayıda yerel derginin halen referans alınan SCIE kapsamına alınması, bu amacın SCIExpanded ve SCI dizinlerinin 174 konu sınıfındaki dergi sayılarının arasındaki ilişki 10 Haziran 2011 SONUÇLAR 28 Ekim 2008(9) 08 Nisan 2011 10 Haziran 2011 30 Haziran 2011 3754 3786 3786 3783 7756 8288 8343 8355 SCIExpanded ve SCI dizini konu sınıflarındaki dergi sayısı CBT 1270/ 19 22 Temmuz 2011 tirmek şeklinde açıklanıyor. Dizinlerdeki uluslararası dergilerin; yüksek yayın standartları, içerdiği nitelikli makaleler, yazarların uluslararası çeşitliliği, editör kadrosu, görece atıf sıklığı ve etkisi nedeniyle seçildikleri belirtiliyor. Son zamanlarda, ABD ve Batı Avrupa dışında, dünyanın çeşitli bölgelerindeki üniversite ve araştırma merkezlerinin dizinlerin kullanıcıları arasına katılmaya başladığı; ürünün küresel dağıtımının yaygınlaşmasıyla, yeni bölgesel kullanıcı toplulukları için bölgesel akademik çalışmaların öneminin de arttığı kaydediliyor. Üretici firmanın bölgesel akademik çalışmalara yaklaşımının, oldukça nitelikli uluslararası dergi koleksiyonunun ötesine geçtiği, dergi seçim sürecinin genişletilmesine yol açtığı vurgulanıyor. Web of Science veri tabanının artık bölgesel dergi literatürü zeminine doğru ilerlemekte olduğu; ürünün yenilenen amacının, uluslararasından çok bölgesel izleyici kitlesini hedefleyen akademik dergileri tanımlamak, değerlendirmek ve seçmek olduğu belirtiliyor [5]. Üretici firmanın dizinleri genişletmedeki özel hedefleri, ülkemizdeki akademik yükseltmelerde gözetilmek istenen stratejik hedeflerle örtüşmüyor. Yükseltmelerdeki hedeflerin başında,nitelikli bilimsel çalışmalar üretmek bulunuyor. Nitelik önündeki önemli engellerden biridir. Fen bilimlerinde SCI dizini hemen tüm konu sınıflarında SCIE dizininde bulunan dergilerin neredeyse yarısını taramaktadır. Bu dergiler kendi alanlarında en nitelikli dergiler arasındadır. Bu nedenlerle, doçentlik sınavı yayın değerlendirme aşamasında, SCIE yerine SCI dizininin referans alınması önerimizi karar vericilerin dikkatine sunuyoruz. Bu değişiklik ile adayın yayınlanmış tüm makaleleri ya da sadece “başlıca yazar” olduğu makale bu kapsamda değerlendirmeye alınabilir. Kaynaklar [1] http://www.uak.gov.tr/temelalanlar.php [2] Metin Balcı, “Türk mucizesi değil!” CBT Sayı: 1135, 19 Aralık 2008. [3] Metin Balcı, “Yüksek sayıda makalelerin sırrı!”, CBT Sayı: 1255, 8 Nisan 2011. [4] Cem Alptekin, “Doçentlik sınavı, uluslararası yayın kriterleri ve jüriler”, CBT Sayı: 1226, 17 Eylül 2010. [5] http://wokinfo.com/productstools/multidisciplinary/webofscience/contentexp/expansionessay/ [6] http://thomsonreuters.com/productsservices/science/scienceproducts/az/sciencecitationindex/ [7] http://thomsonreuters.com/productsservices/science/scienceproducts/az/sciencecitationindexexpanded/ [8] Henk F. Moed, “Measuring China’s research performance using the Science Citation Index”, Scientometrics, Vol. 53, No. 3, pp. 281–296, 2002. [9] http://opencourses.emu.edu.tr/file.php/21/Literaturesearchandreviewingwithanemphasisononlinesearchmethods.pdf by Osman YILMAZ, Eastern Mediterranean University. [10] http://science.thomsonreuters.com/cgibin/jrnlst/jlresults.cgi?PC=K [11] http://science.thomsonreuters.com/cgibin/jrnlst/jlresults.cgi?PC=D [12] http://www.yildiz.edu.tr/~sahin/scisciekonusiniflari.xls