Katalog

Temmuzda gök olayları: Buzul çağı kapımızda mı? Hasan H. Esenoğlu, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi, esenoglu@istanbul.edu.tr GÜNEŞ: 4 Temmuz 2011 saat 18’de Güneş Yer’e 152 milyon km ile en uzak noktada bulunacak. Bu arada, Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığı tam olarak ilk hesaplayan 3. yüzyılda Eratosthenes (Eratosten) olmuştur. Bulduğu 149 milyon km uzaklık günümüzde kabul edilen uzaklık ile aynıdır. Buzul çağı kapımızda mı? Epeydir dünyaca “küresel ısınma” sıkıntısı yaşarken şimdi de Güneş’in beklenmedik sakinliği üzerine “buzul çağı mı yaşanacak?” ikilemi gündeme geldi. Nedeni, biz Güneş gözlemcilerinin de dikkatini çeken son etkinlik döneminde sakinlik ayağının uzun sürmesinden kaynaklanıyor. Uzun sürecek “sakin Güneş”te Yer’e ulaşacak enerji atımları azalacağından dünyanın iklimini “ısıtmamama” yönünde etkileyebileceği yorumuna götürüyor. Güneş üzerindeki lekeler yaklaşık her 11 yılda düzenli bir artış ve arkasından azalış gösterir. Bu doğallığın döngü süresi değişmekle birlikte sadece Güneş’imize özgü olmayıp Güneş benzeri lekeli yıldızlarda da görülür (geniş bilgi için kaynakça: http://astronomi.istanbul.edu.tr/semp o z yum2010/index.php?menu=6). Bu Güneş döngüsünün uzayın durumu üzerinde büyük etkisi vardır ve Dünya’mızın iklimi üzerinde de önemli bir etki yapar. Güneş etkinliğinin en az olduğu dönemler soğuk hava sıcaklıklarıyla, normalden daha uzun süren Güneş döngüleri de daha sıcak hava sıcaklıklarıyla ilişkilendirilir. 17. yüzyılda Güneş döngüsünün birkaç on yıl boyunca tamamen durduğu gözlemlenmiştir (1645–1715 yılları arası 70 yıl); bu dönemde çok az Güneş lekesi görülmüştür. “Küçük buz çağı” ya da “Maunder minimumu” diye bilinen bu dönemde Avrupa’da çok soğuk hava sıcaklıklarıyla karşılaşılmıştır (küresel soğuma 0,3 derece). Daha da önceleri benzer minimum dönemler ağaç halkalarının analiziyle ortaya konmuştur ve bu dönemler normalden daha düşük küresel hava sıcaklıklarıyla eşleşmektedir. Çok yeni bir teori Güneş’in çekirdeğindeki manyetik kararsızlıkların 41 bin ya da 100 bin yıllık periyodlarda değişikliklere sebep olduğunu öne sürmektedir. Bu kuram “buzul çağları”nı belki açıklayabilir. Astrofizik alanındaki birçok kuram gibi bu da doğrudan test edilemez. Resimde son 400 yılda (yatay eksen) gözlemlenen Güneş lekeleri sayısı (dik eksen) yaklaşık 11 yıllık Güneş döngüsü ve “Maunder minimumu” görülebilir. “Küçük buzul çağı” yorumunu yaptıran içinde bulunduğumuz 22. ve 23. Güneş çevrimi ile yaklaşık 230 yıl önceki 3. ve 4. çevrimin karşılaştırılması da diğer resimde verildi (yatay eksen yılları ve dik eksen leke sayılarını gösterir). Ayrıca, stanbul Üniver 15 Temmuz 2011 akşam saat 22:00 için verildi. Baskıya en uygun sadelikte ve kolay görülebileceği +2.5 kadire kadar parlak yıldızı olan ve gezegenlerin yakınında bulunduğu takım yıldızlar özetlenerek belirtildi. Gözlemlerde kullanılan bazı parlak yıldızlar da verildi. Gök atlasına gökyüzüne bakar şekilde doğru yönlerde yukarıya kaldırarak eşleştirmek yeterli. Ay boyunca takım yıldızlar–burçlar buradan izlenebilir… Maalesef büyük şehirlerimizdeki ışık kirliliği altında görülen gökyüzünün sanal üretilenden epey farklı olduğunu belirtelim. Bulunduğumuz yerleşimlerde görülebilen gök cisimlerinin sayısı ışık kirliliğinin de belki bir ölçütünü verebilir… “Karanlık gökyüzümüzü korumak gençlerimiz gibi geleceğimizin teminatı olacaktır” sözümüzü andımız gibi tekrarlayalım. GÖK ATLASI sitesi Gözlemevi’nde yaklaşık 65 yıldır kesintisiz sürdürülegelen en güncel aylık Güneş leke gözlemleri raporlarına çizimleriyle beraber http://www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/gunesgozlemaylik.php adresinden ulaşılabilir. Herşeye rağmen “küresel ısınma” ve “küçük buzul çağı” ikilemi karşısında, Güneş’imiz sağlıklı varlığını 4,5 milyar yıldır çok uzun süreçte göstermesi gelecekte güvenliğimizin de bir “habercisi/sigortası” şeklinde olumlu yaklaşsak nasıl olur? GEZEGENLER N AY TARAFINDAN ÖRTÜLMES 27 Temmuz 2011 saat 20’de Mars Ay tarafından örtülecek. Görülebileceği yerler: Samoa, Kiribati Cumhuriyeti, Fransız Polinezyası ve güney ucu hariç Güney Amerika’nın güney yarısı. Gezegen Kavuşuma Kavuşumdan çı k ı ş i ni ş Merkür 15 Temmuz Venüs 6 Temmuz Mars 8 Temmuz GÜNEŞ M E Z KE Z L O L A Y L A R G üneş ’ e en uzak 26 Temmuz YER MEZKEZL OLAYLAR Özellik Uranüs sabit görünümde Merkür–Güneş açıklığı en büyük (27 derece doğu) 29 Temmuz’da Pallas–Yer–Güneş dizilişi ile karşı konumda. 28 Temmuz’da Küçük Gezegenlerin Parlaklıkları (Kadir) Ceres Pallas Juno Vesta 8.4 9.5 11.2 5.7 Temmuz ayı boyunca gezegenlerin ne zaman görülebileceği mini çizelgede özetlendi. A k ş am G ece Sabah Satürn Neptün Neptün Uranüs Uranüs Mars Yazının Jüpiter dev am ı Satürn 16. sayfada KÜÇÜK GEZEGENLER Yer’den Bakıldığında Temmuz Ayında Gezegenler GEZEGENLER NEREDE? G ün 10 20 Saat 11 08 Parlak Gezegenlerin Güneş’ten Açısal Uzaklıkları ve Parlaklıkları (gece saat 03 için) (D: doğu, B: batı; Uzaklık: yay derecesi biriminde, Par.: kadir) 2011’İN OLAYLARI Yeni A y Gün Saat 1 11:54 İlk Dördün Gün Saat 8 09:29 AY EVRELERİ D ol unay Gün Saat 15 09:40 Son Dördün Gün Saat 23 08:02 Tar i h (Temmuz) 8 18 28 M er k ür Uzaklık Par. D 24 –0.1 D 27 +0.3 D 25 +0.8 Venüs Uzaklık Par. B 11 –3.9 B 8 –3.9 B 5 –3.9 M ar s Uzaklık Par. B 34 +1.4 B 36 +1.4 B 39 +1.4 Jüpiter Uzaklık Par. B 70 –2.3 B 78 –2.3 B 86 –2.4 Satürn Uzaklık Par. D 85+0.9 D 76 +0.9 D 67 +0.9 Gök Cisimlerin Doğuş–Yükseliş–Batış Saatleri (saat:dakika) Gök Cismi Ay Merkür Venüs Güneş Mars Jüpiter Satürn Uranüs Neptün CBT 1267/8 1 Temmuz 2011 Ay’ın “görünen yüzü” (^) Ay’ın “öteki yüzü” (v) AY OLAYLARI Ay–Yer Uzaklığı A y Yer ’ e En Yak ı n Ay Yer’e En Uzak Gün Saat Uzaklık (km) Gün Saat Uzaklık (km) 7 17 369570 22 02 404355 1 Tem m uz Doğuş En yüksekte Batış 05:31 13:10 20:43 07:04 14:32 21:59 04:41 12:13 19:44 05:35 13:08 20:40 03:27 10:50 18:13 01:56 08:41 15:26 13:15 19:10 01:05 00:41 06:46 12:52 23:20 04:41 10:01 1 5 Tem m uz Doğuş En yüksekte Batış 19:57 00:50 05:47 07:59 14:58 21:55 05:01 12:32 20:03 05:44 13:10 20:35 03:07 10:36 18:06 01:06 07:54 14:41 12:23 18:17 00:11 23:46 05:51 11:57 22:25 03:45 09:05 3 1 Tem m uz Doğuş En yüksekte Batış 06:40 13:41 20:31 08:05 14:36 21:07 05:34 12:53 20:12 05:58 13:11 20:22 02:48 10:21 17:54 00:09 06:58 13:47 11:25 17:18 23:10 22:42 04:48 10:54 21:21 02:41 08:00