Katalog

Marmara Denizi Çalıştayı sonuçları Prof.Dr. Namık Çağatay, İTÜ, Doğu Akdeniz Oşinografi ve Limnoloji Araştırmaları Merkezi (EMCOL) Başkanı ve ESONET (European Seafloor Observatory Network) Projesi Yönetim Kurulu Üyesi ŞEKİL 1 İ CBT 1114 / 21 25 Temmuz 2008 stanbul Teknik Üniversitesi Doğu Akdeniz Oşinografi ve Limnoloji Araştırmaları Merkezi (İTÜEMCOL) tarafından 1618 Haziran tarihlerinde deprem araştırmaları ile ilgili “Marmara Denizi Çalıştayı” yapıldı. Bu çalıştayda, geçen yıl 12 Mayıs – 11 Haziran tarihleri arasında MARNAUT projesi kapsamında L’Atalante gemisi ve Nautil insanlı denizaltısı ile elde edilen veriler ile; sıvı, gaz, çaİKİ AMAÇ mur ve karbonat örneklerinin analiz sonuçlaDeneme özelliğindeki bu etüdler ile 12rı sunuldu, tartışıldı ve bundan sonra Marmara Denizi’nde yapılacak deprem araştırmalarının Marmara Denizi’nde Siyah çizgi halinde gösterilen aktif fay zonu boyunca echosounder ile soğuk 18 ay sürecek gözlemlerin sonuçları anaakışkan çıkışları (cold seep) araştırılmıştır. Bu etüdler sonucu akışkan çıkışlarının olabileceği yer liz edilerek, başlıca şu amaçlara ulaşılmaya planlanması ve eşgüdümü yapıldı. Geçen bir yıl içerisinde yapılan gözlem ve lerde Nautil denizaltısı ile doğrudan gözlemler yapılmıştır. Haritada Nautil gözlemleri sonucu bu çalışılacak: lunan akışkan çıkışları kırmızı; akışkan çıkışlarının olmadığı yerler beyaz nokta ile gösterilmiştir. 1.Marmara Denizi tabanında özellikaraştırmaların sonuçlarını şu şekilde özetle ÇekmeceSilivri güneyi arasındaki fay parçası üzerinde akışkan çıkışı izlenmemiştir. Büyükçekmece le depremle ilişkili en etkili izlemenin yayebiliriz: açıklarındaki tek akışkan çıkışı fayın üzerinde değil, güneyinde yer almaktadır (Geli v.d., 2007). pılabileceği sürekli gözlem istasyonları için 1. Kuzey Anadolu Fay zonunun uygun yerlerin tesbit edilmesi, ve Marmara Denizi altında kalan bölümünde, bir ŞEKİL 2 2.Depremsellikle ilişkili en uygun pabölge hariç, yoğun sıvı ve gaz çıkışları görülüyor rametrelerin saptanması, bunları gerçek za(Şekil 1). Batı ve Orta Marmara Denizi’nde çımanlı ve sürekli ölçen gözlem istasyonkan gazlar yüksek miktarda Helyum3 ve terlarının tasarlanması. mal metan içermekte olup, derin kökenlidir ve Denizaltı deprem araştırmaları ile ilfay kırıklarını kullanarak yüzeye ulaşmaktadır gili bu tür denemeler ve gözlemler dünyada (Geli v.d., 2007; Zitter v.d., 2008). henüz yeni olup, bu çalışmalarda en son 2. Fay boyunca gaz çıkışlarının görülteknoloji cihaz ve cihaz sistemleri kullamediği tek bölge, İstanbul’da Adaların nılacaktır. Tasarlanacak sürekli gözlem isGB’sından, batıda Silivri güneyinde Orta tasyonlarından elde edilecek verilerden Çukurluğa kadar uzanan fay parçasıdır (Şekil Marmara depremi ile ilgili ön uyarıcı 1). Bu bölgede izlenen tek gaz çıkışı fay üzesinyallerin elde edilmesi hedeflenmekte. rinde olmayıp; fayın güneyinde bir antiklinal Kurulacak sürekli gözlem istasyonla(kıvrım) yapısı ile ilgilidir. Bu kesim, uzun sürı; denizdeki deprem, yamaç kayması ve redir sismik bir suskunluğun yaşandığı ve tsunami gibi doğal afetler yanında; oşi1766’dan beri büyük bir depremin oluşmadınografik, derin deniz ekosistemindeki ğı sismik bir boşluğu temsil etmektedir. Tüm değişimler, iklim değişimi ve buna bağlı bu veriler, büyük olasılıkla bu kesimde denizatmosfer etkileşimi gibi değişik diAnadolu/Avrasya levha sınırının kilitlenmiş siplinlerle ilgili önemli bilgiler de sağlıolduğuna işaret etmektedir. yacak. 3. Sıvı ve gaz çıkışları ile depremsell İzmit Körfezi karotunun bir bölümünden elde edilen eski depremlerin çökel kayıtları ve taYukarıda bahsedilen deneme etüdlelik arasında bir ilişkinin bulunduğu çok kuv rihsel kayıtlarla deneştirilmesi. Bu kayıtlara göre son 2400 yılda İzmit Körfezi odaklı 9 büri ve gözlemleri; AB Çerçeve Programı vetli bir olasılıktır. Bu ilişki, 1999 Kocaeli yük deprem oluşmuştur (Çağatay v.d., 2008). Analizler, XRF karot tarayıcı ile yapılmış ESONET projesi kaynakları yanında, Depremi sırasında İzmit Körfezi’ndeki göz ve çökellerde yaşlar radyokarbon yöntemi ile elde edilmiştir. Fransa ve İtalyan Ulusal Bilim lemlerle de kanıtlanmıştır (Alpar, Kurumlarından (CNRS ve CNR) sağ1999; Kuşçu v.d., 2005). lanacak kaynaklarla yürütülecek. Çok paŞEKİL 3 4. Bu ilişkiyi dikkate alarak, rametreli ve gerçek zamanlı veri elde ededeniz altında fay boyunca çıkan gaz bilen daimi gözlem istasyonlarının kuve sıvıların miktar ve bileşimindeki rulması ve işletilmesi ise ancak ulusal kaydeğişimlerin fay etkinliği ile birlikte naklarla mümkün olabilecek. uzun süreli, kısa aralıklı ölçümlerHayati öneme sahip bu konuda, gele izlenmesi ve araştırılması için derek deneme aşamasında ve gerekse ilernizaltı gözlem istasyonlarına ihtideki daimi gözlem istasyonlarının oluşyaç bulunmaktadır. turulması sırasında başta yetkili devlet 5. Marmara Denizi tabayöntecilerimiz olmak üzere, TÜBİTAK, nından “karotiyer” adını verilen örDPT ve MTA gibi ilgili resmi makamnekleyicilerle deniz tabanından ların gerekli ilgi, lojistik destek ve proŞEKİL 4 aldığımız çamur istiflerinde eski je kaynağını yeni oluşturulacak bir “uludepremlerin kayıtlarına ulaşabilsal deniz araştırmaları stratejisi” kapsamenin mümkün olduğu saptandı Deniz tabanında akışkan miktarındaki değişimleri ölçen ve mında sağlaması önem ve ivedilik arz et(Çağatay v.d., 2008; Şekil 2). Bu zaman serisi örneklemesi yapan akışkanmetreozmometre mektedir. Kaynaklar: Alpar, B. 1999. Underwater sigkayıtların analizi ve radyokarbon (flowmeterOsmometer). Bu sistem M. Tryon tarafından natures of the Kocaeli earthquake (August 17th Piezometre: 15 metreye varan uzunluktaki 1999). Turkish Journ. Mar. Sci. 5: 111130. yöntemi ile yaşlandırılması ile Scripps Oşinografi Enstitüsünde (ABD) geliştirilmiştir. Çağatay, M.N. v.d., 2008. Sedimentary boru üzerinde 5 basınç sensörü vardır. Marmara Denizi’nde, değişik fay earhquake records in the Sea of Marmara. EGU parçaları üzerinde, tarih ve tarih öncesi dönemlerde oluşmuş tısında (Gebze güneyi) olmak Sensörlerin her biri üstteki hidrostatik ba 2008 meeting, Vienna. Geli, L. v.d., 2007. Acoustic detection of gas depremler konusunda bilgilere ulaşmamız mümkün. Bu bil üzere üç bölgede 1218 ay süre ile sınçla gözenek suyu basıncı arasındaki faremissions within the submerged section of the gilerin elde edilmesi, deprem riski değerlendirmeleri açısın depremsellik ve gazsıvı çıkışları kı ölçmektedir. North Anatolian Fault zone in the Sea of dan önemli. Bundan sonra MarmaraESONET projesi kap ile ilgili deniz tabanı gözlemleriMarmara. AGU Fall meeting, San Francisco, samında yapılması planlanan çalışmaları iki ana başlık altında nin yapılması planlanmakta. Bu bölgelerde gözlem ve ölçüm EPSL (yayında). Kuşçu, I. v.d., 2005. Seafloor gas seeps and sediment failures trigiçin seçilecek uygun noktaların hangisi olacağına 2009 gered by the August 17, 1999 earthquake in the eastern part of the Gulf toplayabiliriz: A. Marmara Denizi’nde Batı Sırtı (Marmara Ereğlisi ve İlkbaharında Piri Reis (DEÜ) ve Urania (CNRİtalya) ge of İzmit, Sea of Marmara, NW Turkey. Mar. Geol., 215: 193214. Zitter, T.A.C. v.d., 2008. Cold seeps along the main Marmara fave Marmara Adası arasındaki kesim), Orta Sırt (Çekmece mileri ile yapılacak etüdlerden sonra karar verilecek. ult in the Sea of Marmara (Turkey). Deep Sea Research Part I, 55: 552B. Gözlemlerin yapılacağı üç istasyonda; gözenek suyu ba 570. güneyi), Çınarcık Çukurluğu doğusunda ile İzmit Körfezi ba sıncı ölçen piezometre (Şekil 3), sıvı çıkışlarını ölçen ve zaman serisi oluşturarak örnekleyen akışkan metre (flowmeter)ozmometre (Şekil 4) ile küçük depremleri kayıt eden deniz tabanı sismometresi, metan, oksijen, hidrojen sülfür, türbidite, sıcaklık, tuzluluk ve basınç ölçen sensörleri içeren SN4 istasyonu gibi cihaz sistemleri kullanılacak. Ayrıca İzmit Körfezi batısında bir radon ölçen cihazın yerleştirilmesi düşünülüyor. Cihazların yerleştirilmesi Le Suroit (Fransız) ve Urania gemileri ile 2009 yazsonbahar aylarında yapılacak.