Katalog

TEHLİKELİ BÖLGELER Petrol döneminin sonu mu? Son günlerde dünya gündeminin ilk sıralarında ham petrol varil fiyatının 200 dolara doğru hızla tırmanması yer alıyor. Şimdiden pek çok ülkede ekonomik, politik ve sosyal dengeleri etkilemeye başladığı görülen bu gidişatın önü alınmadığı takdirde enerji krizinin çığ gibi büyüyerek büyük yıkımlara neden olacağı öngörülüyor. Şimdi dünya kamuoyu şu soruların yanıtlarını arıyor: Son sekiz ayda neredeyse ikiye katlanan petrol fiyatlarının yükselmesinin nedeni nedir? Ve bu tırmanma bir noktadan sonra duracak mı? Fiyatların gerileme olasılığı var mı? Yoksa petrol devrinin sonuna mı geldik? Dünyada üretilen petrolün büyük bir kısmı bir avuç boru hattı ve denizyolu rotası üzerinden taşınıyor. Bu yollardan herhangi bir birinin devre dışı kalması çok tehlikeli sonuçlara yol açıyor. Tüm rakamlar bin varil/gün hesabın göre yapılır ANA ÜRETİCİLER KANADA 3288 ABD 8330 MEKSİKA 3707 ÜRETİM: Tüm rakamlar bin varil/gün hesabına göredir Boru Yükleme hatları terminalleri 10001999 20003999 40005000 İstanbul Çanakkale Boğazları 2400 Süveyş Kanalı 4500 Yanbu 4500 Babül Mendep 3300 Panama Kanalı 500 Malaka Boğazı 15.000 Hürmüz Boğazı 16.000 Ras Tanura 6000 TÜKETİM: Tüm rakamlar bin varil/gün hesabına göredir Kanallar Dolaysız rotalar NORVEÇ 2786 İRAN 4148 IRAK 2008 KUVEYT 2675 SUUİDİ ARABİSTAN 10,665 RUSYA 9677 CEZAYİR 2122 VENEZÜELLA 2803 NİJERYA 2443 ÇİN 3845 U luslararası piyasalarda petrol fiyatları yeni bir rekor kırdı. 1 Temmuz itibariyle ABD tipi hafif ham petrolün varil fiyatı 143.67 dolara çıktıktan sonra 143.54 dolardan işlem gördü. Londra Brent tipi ham petrolün de 3.50 dolarlık artışın ardından varili 143.81 dolardan satıldı. (Bu yazının yazıldığı tarih olan 4 Temmuz’da petrol 146 doları bulmuştu). Petrol fiyatlarının önlenemeyen yükselişi ne yazık ki kısa vadede duracak veya gerileyecek gibi görünmüyor. ABD’nin ünlü finans kuruluşlarından Goldman Sachs ve Morgan Stanley’in tahminlerine göre ham petrolün varil fiyatı 200 doları bulacak. Bu arada ABD'li finans spekülatörü ve liberal girişimci George Soros, yükselen petrol fiyatlarının ABD ekonomisini durgunluğa sokacağını iddia ediyor. şık yapıyı tam olarak yansıtmaktan çok uzak Geçmişte dünya petrol arzındaki bir azalmayı –kazalara veya terör eylemlerine bağlı olarak ortaya çıkan telafi etmek mümkündü. Bunun için topraktan daha fazla miktarda petrol çıkartmak yeterliydi. Ne var ki bu seçenek artık söz konusu değil, çünkü petrol üreticileri tırmanmakta olan fiyatların hızını kesmek için çıkartabilecekleri kadarını çıkartmış durumdalar. Uzmanlara göre şu anda üretimin en üst sınıra dayanması, fiyat kontrolünü olanaksız hale getiriyor. HASSAS DENGELER CBT 1112/12 11 Temmuz 2008 CBT 1112/13 11 Temmuz 2008 Alternatif Cambridge Üniversitesi Enerji Araştırmaları rotalar RUSYA Merkezi’nden Nick Butler’a göre üreticilerin geniş maKANADA İNGİLTERE ALMANYA 2811 nevra alanlarına sahip oldukları eski günlerde, sistemde2264 1830 2665 ki herhangi bir eksikliği telafi etmek için üretimi günde FRANSA İTALYA ABD 3 milyon varil artırmaları yeterliydi. Kritik rezerv kapÇİN G. KORE JAPONYA İRAN 1961 1732 20.687 asitesi, bugün bazı üreticilerin günlük üretiminin altına FİYAT ARTIŞI YALNIZCA BİR 7201 5159 1686 2174 düşmüş durumda. Bunun anlamı şu: Nijerya, Irak, İran GÖSTERGE MEKSİKA S. ARABİSTAN HİNDİSTAN Pompalardaki pahalı yakıt bu gidişatın yalnızca bir veya Angola gibi petrol çıkartan ülkelerden herhangi bi1997 2139 rinde muslukların kapatılması, anında petrol piyasaları2572 göstergesi. Petrol fiyatları konusundaki tartışmalara banı allak bullak edebiliyor. kılırsa bizleri daha korkutucu bir gelecek bekliyor. Bu fePetrol piyasaları o kadar hassas dengeler üzerine kulaketin ilk habercisi küresel petrol tüketimindeki artış. BREZİLYA rulu ki, boruhatlarına yerleştirilmiş bir patlayıcı, çok soUluslararası Enerji Ajansı’na (IEA) göre küresel tüketim 2217 günde 87 milyon varil civarında seyrediyor. Pek çok jeo ğuk geçen bir kış veya çok şiddetli bir tayfun şok dalgalog petrol üretiminin en yüksek noktaya ulaştığını ya da larının dünyanın her yerinde hissedilmesine yol açabilir. PETROLE BAĞIMLILIĞIN KÖKLERİ çok kısa bir süre sonra ulaşacağını düşünüyor. ABD ve Hükümetler en kötü senaryo olasılığına karşı hazırlıksız Yazının devamı arka sayfada ANA TÜKETİCİLER Dünya petrol bağımlılığının kökleri 19.yüzyıla uzanır. yakalanmamak için acil durum planları üzerinde çalışıKuzey Denizi’nde bazı petrol kuyularının tükendiği, petyorlar. Böyle bir kriz anınrol üretiminin birkaç ülkede yoğunlaştığı görülüyor. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) de bu ara da uzmanlar en çok “psiiçin mobilya, tekstil ve beyaz eşya satışları düşecek. Bunu fırsat bilen 4) Petrol üreticisi ülda Angola ve Ekvador gibi ülkelerin üretimini toplam kolojik çığ” olarak niteyeni zenginler iflas eden şirketleri ucuza kapatmanın yollarını arayakelerin sayıları artacak. lendirdikleri durumdan üretime katarak, halihazırdaki üye ülkelerin üretimindecak. Kamboçya, Doğu çekiniyorlar. ki düşüşü maskelemekle suçlanıyor. Özetle yükselen fi7) Enflasyon yükselecek Timor ve benzeri ülkeler Psikolojik çığ duruyatlar, petrol piyasalarının içinde bulunduğu karmakarıPetrol “sonlu” bir kaynak olduğuna göre uzmanlara göre çözüm rüzgar, de yavaş yavaş petrol üreten ülkelerin arasında yer alacak ve bu ülke6 ile 24 ay içinde petrolün varil fiyatının 200 dolara dayanması bekEnflasyon zengin ülkelerde olduğu kadar yoksul ülkelerde de etkisimunda dünyanın uç nokgüneş gibi doğal enerji kaynaklarına yönelme ve enerji tasarrufu tedleniyor. Dünya bu tırmanışa nasıl tepki verecek? Newsweek’ten Rana ler de fiyatları yüksek tutacak. Ne var ki bu ülkelerin pek çoğu küçük ve ni gösterecek. Bu yaz enflasyonun ABD’de %5 düzeyinde seyretmesi Foroohar olası se birlerinin hükümetler tarafından teşvik edilmesi. demokratik açıdan çok gelişmemiş olduklarından ülkeye giren petrodo bekleniyor. ABD’nin önde gelen finans kurumlarından Morgan ENGEL TANIMAYAN PETROL TALEBİ: Petrol fiyatları enflasyona göre ayarlansa bile rekor düzeylerde 2) Küreselleşme süreci tersine dönecek naryoları şöyle sıseyrediyor. Stanley’in yetkilisi Richard Berner, “Sanayileşmiş bir ülkede petrol filarların yolsuzluk batağına saplanması çok büyük bir olasılık. Ülkeler, taşıma maliyetlerini minimuma indirmek için bölgesel ticaralıyor: Hampetrol fiyatları2008 değerleriyle Hampetrol fiyatları Toplam dünya tüketimi yatlarındaki artışın yaratacağı etkilerin olumsuz olacağını düşünüyor5) Fiyat artışından etkilenmeyecek sanayi kalmayacak rete yönelecek CIBC’nin (Canadian Imperial Bank of Commerce) sanız, bir de gelişmekte olan ülkelerde neler yapabileceğini hayal edin. Fiyat artışları önce büyük otomobil üreticilerini vuracak. ABD’de World Markets bölümü yöneticisi Jeff Rubin bu konudaki görüşlerini 1) 200 $ şoku Düşünün ki bu ülkelerden insanlar gelirlerinin %50’sini yiyecek ve yakıbüyük şirketler küçük otomobil üretimine sıcak bakıyorlar Havayolları 1973 Yom 1979 İran 11 Eylül 2001 ülkeleri daha çev şöyle açıklıyor: “Dolar 200 dolara çıkınca taşıma maliyetleri artacağı ta ayırıyorlar” diyor. şirketleri de müşteri yitirecekler. Jet yakıtındaki artış, havayollarının Kippur savaşı. devrimi reci olmaya zorla için 30 yıldır sürmekte olan ticari liberasyon tersine dönecek. Dünya tiArap petrolü 8) Ekonomik büyüme yavaşlayacak daha eski ve yakıtı daha randımanlı kullanan uçakları tercih etmesine İranIrak ambargosu careti bölgesel olarak yeniden örgütlenecek. Örneğin Japonya daha yacak. Asya ülkelerinin pek çoğu yakıt sübvansiyonlarını kesmek zorunda yol açacak. Air FranceKLM Ceo’su JeanCyril Spinetta bu gelişmeleri Savaşı çok Çin ile alışveriş yaparken, ABD Latin Amerika ile ticaretini geliştire şöyle değerlendiriyor: “Bu değişiklikten öte bir şey. Bence bu bir devPetrol fiyatlakalacak. Bunun sonucunda büyüme yavaşlayacak ve sosyal huzursuz2003 Irak’ın cek. Ancak bu gidişat ticareti öldürmeyecek. Rusya, Latin Amerika ve rının artması inişgali luklar başlayacak. rim. Avrupa ve ABD’de çok sayıda havayolu şirketi iflas edecek; pek 1997 Asya Ortadoğu gibi bölgelerde yeni ticari merkezler oluşacak” sanları özellikle 9) Çatışmalar baş gösterecek çok havayolu şirketi birleşecek; pek çok havaalanı kaderine terk edilemali krizi 1990 Birinci 3) Petrodolarlar petrol tüketicilerinin elinden çıkıp petrol üreticileri cek. fosil olmayan yaOrtadoğu, Afrika, Rusya ve Venezüella gibi bölgeler kalkındıkça Körfez kıtlara yönlendire nin eline geçecek. enerji açlığı büyüyecek, saldırgan yöntemler devreye Çin Afrika üzerin6) Tüketicilerin günlük alışkanlıkları değişecek Savaşı Bu da dünyadaki güç dengelerini değiştirecek. Özellikle İran, Rusya cek. Ancak bu döGalonu 4 dolara çıkan benzin yüzünden Amerikalılar şimdiden daha de daha fazla güç denemelerine girecek. Petrolün getirdiği zenginlik nüşüm birkaç ay ve Venezüella siyasi arenada hiç olmadığı kadar güç kazanacaklar. paylaşım savaşlarının çıkmasına yol açacak. Etnik ayrımcılık derinleşeaz araba kullanmaya başladılar. Ayrıca bütçeden yiyecek ve benzine içinde olamayaca Petrol üreticisi Ortadoğu ülkeleri modern dünyada yer alma şansına cek. Bugün dünyadaki iç savaşların üçte biri petrol çıkartan ülkelerde daha fazla pay ayrıldığı için, diğer harcamalarda otomatikman kısıtlağına göre bizleri iç kavuşabilecekler. Ne var ki bu senaryonun gerçekleşmesi beklenmiyor, maya gidilecek. Bu trend yakında Avrupa’yı da etkisi altına alacak. görülüyor. Bu oran 1992’de beşte birdi. çünkü bu ülkelerin doğru alanlara –getirisi uzun vadede ortaya çıkankarartıcı bir geleKaynak: Newsweek 9 Haziran 2008 Almanlar yakıt tasarrufu için “autobahn”larda daha yavaş gitmeyi teryatırım yaptığı bugüne dek pek görülmemiş. cek bekliyor. cih ediyorlar. Burada da yakıta daha fazla miktarda harcama yapıldığı talarından birindeki küçük bir ülkede, fiyatların aşırı yükselmesinden veya yerel petrol arzındaki bir sorundan dolayı petrol ithalatı durur. Medya bu durumu allayıp pullayarak petrol şokunun gelmekte olduğunu duyurur. Sonuçta dünyada panik başlar ve petrole hücum kaçınılmaz olur. Sanayileşmiş ülkelerin pek çoğu ilk olarak acil durumlar için petrol rezervi bulundurmaya gayret eder. Ancak panik küresel boyuta ulaştığı zaman depolanan petrol yeterli olmayabilir. Petrolü tükenen ülkelerde ulaşım sekteye uğrar, dolayısıyla uluslararası ticaret, yiyecek maddeleri ikmali, acil hizmetler ve günlük ticaret durma noktasına gelir. Özetle petrol olmadığı zaman her şey durur. O tarihlerde petrol ABD’deki petrol kuyularından pompalanmaya başlamıştı. Çok geçmeden bu maddenin enerji kaynağı olarak çok büyük bir potansiyel içerdiği keşfedildi. Petrol ürünü yakıtlar entansif tarımın (Modern yöntemlerle yapılan verimi yüksek tarım) ve geniş otoyol ağlarının yolunu açtı; nüfusun yoğun bir şekilde kentlere akmasına neden oldu; gemi taşımacılığının gelişmesini sağladı ve havayolu taşımacılığı bugünkü düzeyine ulaştı. Ohio’daki Case Western Reserve Üniversitesi İnovasyon Değerlendirme Grubu başkanı Gideon Samid bu gelişmeleri şöyle özetliyor: “Petrol uygarlığımızı şekillendirdi. Ham petrol olmasaydı otomobiller, gemicilik ve uçaklar olmazdı.” 200 DOLARLIK PETROL NELERE YOL AÇABİLİR? Gün başına milyon varil Dolar bazında varil fiyatı