Katalog

Bağımlılığın oluşması için tek bir sigara bile yeterli! Son yapılan bilimsel araştırmalara göre tek bir sigara bile nikotin bağımlılığının başlamasına yetiyor. Bu yeni bulgular, sigaranın beyindeki etkilerinin kalıcı olduğunu, sigarayı bırakan bir insanın beyninin hiçbir zaman sigara içmeden önceki haline dönmeyeceğini gösteriyor. ütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında 4207 Sayılı Kanun” 19 Mayıs tarihinde uygulamaya kondu. Kanun uyarınca Türkiye’de halkın ortak kullanım alanlarında sigara ve tütün ürünlerinin kullanımına ilişkin yeni düzenlemeler getirildi. Sağlık Bakanlığı sigara ve tütün ürünlerinin dumanına maruz kalmayacak alanları “Dumansız Hava Sahası” olarak tanımlıyor. Kanunun amacı toplumun tüm kesimlerini ve özellikle gelecek nesilleri, başkalarının içtiği sigara ve tütün ürünlerinden solunan dumanın zararlı etkilerinden korumak. Bütün bunlar toplum sağlığı açısından olumlu gelişmeler. Ancak bilgiyle beslenmeyen yasakların ihlal edilmeye mahkum olduğu gerçeğinden hareketle, kamuoyunun sigaranın zararları konusunda aydınlatılması öncelik kazanıyor. Bu noktada bilim insanları sigaranın zararlarının açıklanmasından önce, nikotin bağımlılığının nasıl geliştiği konusunda insanların bilgilendirilmesinin daha yararlı olacağını düşünüyor. Bu konuda bildiklerimizin aslında gerçeği yansıtmadığı, nikotin bağımlılığının sanılandan daha hızla geliştiği artık bilimsel olarak kanıtlanmış durumda. Öyle ki tek bir sigara bile bağımlılığın başlaması için yeterli olabiliyor. Son on yılın ürünü olan bu bulgular, sigarayı da aynı hızda bıraktıracak tedavilerin yolunu açıyor. “T NİKOTİN BAĞIMLILIĞI KONUSUNDA YANILGILAR Doktorlar bugüne dek nikotin bağımlılığının çok yavaş geliştiğine inanıyorlardı. Bu görüşe göre insanlar keyif aldıkları için sigara içerler ve zaman ilerledikçe psikolojik olarak bu zevke bağımlı hale gelirler. Bu arada nikotin etkisine olan tolerans, insanları daha sık sigara içmeye özendirir. Alışkanlık kritik bir eşiğe ulaşınca –yaklaşık günde 5 sigara ve nikotinin kandaki varlığı sürekli hale gelince fiziksel bağımlılık başlar. Bu da genellikle binlerce sigaradan ve yıllarla ölçülebilecek bir süreden sonra meydana gelir. Bağımlı sigarayı bıraktığı zaman, son sigarasından sonra nikotin yoksunluğuna bağlı olarak bazı semptomlar sergiler. Bunlar sinirlilik, dikkat dağınıklığı, huzursuzluk gibi belirtilerdir. Bu görüşe göre günde 5 sigaradan daha az içenler bağımlı olmazlar. Ancak zaman içinde bu kalıplara uymayan bazı kişilerin ortaya çıkması, doktorları sigara bağımlılığı konusunda yerleşik görüşleri sorgulamalarına yol açtı. Örneğin ergenlik çağındaki bir genç iki ay önce başladığı sigarayı bırakamamanın getirdiği sıkıntıları dile getirebiliyordu. Önceleri bu gibi vakaları istisna olarak değerlendiren doktorlar, zaman içinde benzer yakınmalarla sık sık karşılaşınca olayları daha farklı bir açıdan ele almanın zamanı geldiğine karar verdiler. Öyle ki yaşamı boyunca yalnızca birkaç sigara içmiş genç bir kızın, sigaradan uzak durmaya çalıştığı dönemlerde, günde iki paket sigara içen bir tiryakinin yaşadığı sorunlara benzer sıkıntılara maruz kalması, bilim insanlarının o güne dek öğrendiklerinin yanlışlığını kabul etmelerine neden oldu. ABD’de Ulusal Uyuşturucu Bağımlılığı Enstitüsü ve Ulusal Kanser Enstitüsü bu bulguların açıklanabilmesi için yüklü bir fon ayırdı. Öncü araştırmalar, çok az miktarda nikotine maruz kalmanın –tek bir sigara kadar az miktarda beyni değiştirdiğini, nöronlarda farklılık yarattığını ortaya çıkarttı. Bu çalışmalar daha geniş kapsamlı araştırmalarla desteklendi. Şimdi bu son bulguların ışığı altında sigara bağımlılığından kolayca kurtulmanın yolları araştırılıyor. NİKOTİN BEYİNDE NELER YAPIYOR? BEŞİNCİ DOZDAN SONRA BEYNİN KESİDİ SİGARANIN İLK BELİRTİSİ ÖZERKLİĞİ YOK ETMESİ Massachusetts Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Joseph R.DiFranza liderliğinde bir bilim ekibi 2000’li yılların başlarında bağımlılığın ilk semptomlarının saptanması için bir çalışma başlattı. Araştırma ilk önce bağımlılığı tanımlayan en önemli özelliğin özerkliğin yitirilmesi olduğunu CBT 1106/12 30 Mayıs 2008 Son yapılan araştırmalar nikotinin beyin fizyolojisinde çok hızlı değişiklikler yaptığını ortaya koyuyor. Massachusetts Üniversitesi Tıp Fakültesi, Karşılaştırmalı Sinir Görüntüleme Merkezi’nden Jean A.King ve Joseph R.DiFranza, fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme yönteminden (fMRI) yararlanarak beş gün arka arkaya beyinlerine nikotin enjekte edilen sıçanların beyinlerindeki metabolik faaliyetleri ölçtü. Beynin ilk doza verdiği tepki görece olarak sınırlıydı (soldaki görüntüdeki kırmızı bölgeler). Ancak beşinci dozdan sonra beyin faaliyetleri (sağdaki görüntü) daha yoğun (sarı) ve yaygındı. Bu bulgular beynin nikotine çok çabuk tepki verdiğini gösteriyor. Bu da birkaç dozdan sonra bağımlılığın başladığı anlamına geliyor. TÜTÜN DUMANINA MARUZ KALMANIN BİRAZI BİLE ZARARLI • Başkalarının tütün dumanına sadece 30 dakika maruz kalmak, uzun süreli sigara içiciliğinde ortaya çıkanlarla aynı fiziksel etkilere sahiptir ve sigara içmeyenlerde de kalp hastalığı riskini arttırır. • Başkalarının tütün dumanını solumaktan kaynaklanan kanser ölümlerinin oranı; asbest, radyoaktif nükleid, arsenik, benzen, vinil klorür, radyasyon, pestisid (tarım ilaçları), tehlikeli atıklar, içme suyunda bulunan kimyasallar, endüstriyel kimyasallar ve madeni atıkların hepsinin toplamından kaynaklanan kanser ölümleri oranından daha fazladır. CBT 1106/13 30 Mayıs 2008 NİKOTİN BEYİNDE NELER YAPIYOR? ortaya çıkarttı. İlk bulgular tek bir sigaranın içerdiği nikotinin beyni SAĞLIKLI BİR nasıl değiştirdiği ve bağımlılığın DENGE oluşumuna yol açtığı sorularını Arzuyu baskılaSigara içmeyenlerde Arzuyu üreten gündeme getirdi. Laboratuvar yan sistem beyindeki şiddetli arsistem hayvanları üzerinde yapılan ilk zunun yaratılması ve deneylerde kronik olarak yüksek önlenmesi sistemi bir dozda nikotine maruz kalan haydenge içindedir. Arzu üreten sistem iştahı vanların beyinlerindeki nöron reuyaran davranışı tetikseptörlerinin sayısının arttığı gözler (yemek yemek gibi) lendi. Bu reseptörlerde nikotine ve arzuyu baskılayan bağlanma eğilimi çok yüksekti. sistem, insan doyuma Sigara içen insanların otopsileulaştığı zaman bu davrinde frontal lob, hipokampus ve ranışı sonlandırır (yebeyincikte bu reseptörlerin sayımeye son vermek gibi). larının %50100 oranında artmış olduğu gözlendi. Daha sonraki deneylere göre İLK SİGARA Nikotin yoksunluk belirtileri yabancı bir Nikotin, arzubaskılamaddeye bağlı homeostatik uyum yan sistemin faaliyetleri, arzuuyandıran çabalarından (vücudun fonksisistemin faaliyetlerini yonlarını ve kimyasallarını denge Yoksunluğa aşıncaya kadar arzuyu içinde tutmaya çalışması) kaybağlı uyum baskılayan sistemi naklanır. Örneğin bağımlılık yaçabaları uyarır. Beyin dengesini pan bazı ilaçlar nörotransmiterleyeniden kurmak için rin –nöronlararası sinyal göndearzuüreten sistemin ren kimyasallar üretimini arttırır faaliyetlerini arttırır. (Bu değişikliklere yokve buna tepki olarak vücut bu sunluğa bağlı uyum kimyasalları engellemek için çabaları adı verilir) uyum mekanizmaları geliştirir. Kullanıcı ilacı almaktan vazgeçtiği zaman bu engelleme çabaları aşırı bir düzeye erişir ve sonuçta YOKSUNLUK yoksunluk belirtileri başlar. Nikotinin etkileri yok olur Yoksunluğa bağlı uyum çabalarıYoksunluğa bağlı olmaz arzubaskılayıcı nın ilk sigaradan hemen sonra uyum çabaları sistem artık uyarılmaz ve başladığı artık biliniyor, çünkü faaliyetleri en düşük sevimorfin gibi diğer uyuşturucular da yeye iner. Ancak yoksunhızla aynı etkiyi yaratıyor. Fakat lukla ilgili uyum çabaları uzun süre sigara içenler, sigara içile iyice güçlenen arzuüreten sistem beynin yine meden bir veya iki saat dayanabidengesini bozar lirken, yeni başlayanlar haftalarve arzuyu ca sigara içmeden durabiliyor. baskılama Şaşırtıcı olan, nikotinin vücuttan yeteneğine sahip bir gün içinde atılmasına karşın olan tek şey tek bir sigaranın yoksunluk belir–sigara için büyük tilerini haftalarca baskılayabilmebir arzu üretir. si. Bu ilginç gelişmenin nedeni, beyni nikotine maruz bırakmanın YENİ VARSAYIM: HIZLA OLUŞAN BAĞIMLILIK sonuçlarının olayın kendisinden Bilim adamları yeni sigara içmeye başlayan kişilerde yoksunluk belirtilerinin niçin hedaha uzun sürmesi. Nikotin bazı men ortaya çıktığı konusunda yeni bir kuram geliştirdiler. Bu model henüz tartışmaya biyokimyasal –asetilkolin, dopa açık olmakla birlikte, sigara bağımlılığının nasıl başladığını akılcı bir biçimde açıklıyor. min, noradrenalin, glutamat, serohaftada bir içilen tek bir sigara yoksunluk belirtilerini tonin vb.. bileşimlerle ilgili beyin devrelerini tetikler. kontrol altında tutar. Ancak içilen sigara sayısı arttıkça Sıçanlarda tek bir doz nikotin hipokampustaki noradretolerans gelişir ve her sigaranın etkisi giderek azalır. nalin sentezini en az bir ay arttırır ve nikotinin bilişsel ve Sonuçta yoksunluğun ortaya çıkışına kadar arada geçen nörolojik etkileri haftalarca sürebilir. Bütün bunların süre kısalır; yoksunluğu yaşamamak için sigara içimi sıkyoksunlukla ilgili olup olmadığı bilinmiyor, ancak bililaşır. Bu olguya, bağımlılığa bağlı tolerans adı verilir. nen o ki, nikotinin etkisi beyindeki varlığı sona erdikten Yoksunluğa bağlı uyum çabalarıyla karşılaştırıldığında –ki sonra da devam ediyor. bir gecede bile oluşabilir bağımlılığa bağlı tolerans daha Son sigara ve yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkmaağır bir tempoda gelişir. Bir insanın günde 5 sigara içmek sı arasında geçen süreye yoksunluğun gecikme süresi (laistemesi için aradan yıllar geçebilir. Demek ki gerçekte tency to withdrawalLTW) denir. Sigaraya yeni başlayoksunluk belirtileri, çok sayıda sigara içmenin nedenidir. yanlarda gecikme süresi uzundur. Başka bir deyişle birkaç Oysa eskiden bunun tam tersi olduğu düşünülüyordu. YENİ BAĞIMLILIK KURAMI DiFranza sigara tiryakilerinin sigaranın verdiği keyfe bağımlı oldukları iddiasının doğru olduğunu düşünmüyor. Böyle düşünmesinin nedeni bazı sigara bağımlıların sigaradan nefret ettiklerini söylemesi. DiFranza sigara keyfinin bağımlılık yarattığı tezinin doğru olması durumunda, en bağımlıların en büyük keyfi almaları gerektiğini, ancak gerçek yaşamda bunun böyle olmadığını söylüyor. Bütün bu yeni bulguların tek bir kuramın çatısı altında toplanması gerektiğini düşünen bilim adamları bu yolda önlerine çıkan yeni bir çelişkiye de açıklama getirmek zorundalar. Sıradan bir gözlemci için nikotinin tek faydası sigara arzusunu kısa bir süre için bastırmasıdır. Ancak bir insanın nikotini şiddetle arzulaması için ilk başta nikotine maruz kalması gerekir. Başka bir deyişle bir uyuşturucu hem arzu uyandırıp hem de aynı arzuyu nasıl önleyebilir? DiFranza bunun nedenini şöyle açıklıyor: “Nikotinin en doğrudan ve hızlı etkisi arzuyu önlemesidir. Ayrıca yine bu etki o kadar yoğunlaşır ki aşırı bir düzeye ulaşabilir. Çünkü ilk sigarayı izleyen daha sonraki nikotin dozları, ilk doza oranla daha büyük bir reaksiyon yaratır. Bu olguya duyarlılığın giderek artması anlamına gelen sansitizasyon adı verilir. Beyin, nikotinin yarattığı etkiye karşı hemen yoksunluğa bağlı uyum çabalarına başlar ve homeostatik dengeyi kurar. Ne var ki nikotinin etkisi azalır azalmaz bu uyum çabaları yeni bir sigara için karşı konulması zor istek uyandırır.” Özetle DiFranza’nın sansitizasyonhomeostatik kuramı nikotinin bağımlılık yaratmasını yalnızca keyif vermesine değil, aşırı isteği baskılamasına bağlıyor. TC SAĞLIK BAKANLIĞI UYARIYOR: “Türkiye’de son 20 yılda sigara tüketimi yüzde 80 arttı” TC Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan verilere göre Türkiye’de son 20 yılda sigara tüketimi yüzde 80 oranında artış gösterdi. Sağlık Bakanlığı, eğer önlem alınmaz ise 2020 yılında Türkiye’de 10 milyon kişinin hayatını sigaraya bağlı nedenlerle kaybedeceğini açıklıyor. SİGARANIN SAĞLIĞA ETKİLERİ: Dünya genelinde başlıca ölüm nedenlerinden sadece 3’ünde artış görülüyor: • HIVAIDS, • Şişmanlık • Sigara kullanımı Trend böyle devam ederse 2020 yılında 10 milyon kişi sigaradan ölecek. Eğer etkili önlemler uygulamaya konmazsa bu yüzyılda 1 milyar kişinin sigara yüzünden öleceği ve ölümlerin yarısının orta yaşlarda gerçekleşeceği öngörülüyor. SİGARA KULLANIMI Dünyada 15 yaş üzeri her 3 erişkinden biri, nüfusun 1.2 milyarı sigara kullanıyor. Sigara kullananların yüzde 80’i ise gelişmiş ülkelerde yaşıyor. Türkiye’de 18 yaş üstü erişkinlerin yüzde 33.4’ü sigara kullanıyor. Ülkemizde son 20 yılda sigara tüketimi yüzde 80 oranında artış gösterdi. TÜRKİYE’DE SİGARA KULLANIM ALIŞKANLIĞI Türkiye’de sigara kullanım oranı eğitim düzeyine ve cinsiyete bağlı olarak değişiklik gösteriyor. Türkiye’de ilkokul eğitimi almış ve ilkokulu bitirmemiş erkeklerde sigara tüketim oranı düşüyor. Lise mezunu erkeklerin sigara tüketimi yükseliyor. Üniversite ve üstü seviyesinde eğitim alan erkeklerde ise sigara kullanım oranı düşüyor. Kadınlarda ise eğitim düzeyi yükseldikçe sigara kullanım oranı artış gösteriyor. Sağlık ve eğitim alanında çalışanlarda ise sigara kullanım oranları Türkiye ortalamasının üzerinde seyrediyor. SİGARA KULLANIMI VE SAĞLIK Dünyada yılda 5 milyon kişi sigara kullanımı dolayısıyla ortaya çıkan hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor. Türkiye’de tüm ölümlerin yüzde 23’ü sigaraya bağlı hastalıklardan kaynaklanıyor. (100 000 kişi/yıl). YENİ KURAMIN NETLİK KAZANDIRDIĞI DAVRANIŞLAR DiFranza’nın sansitizasyonhomeostatik kuramı baYazının devamı arka sayfada TÜTÜN DUMANINA MARUZ KALMAK ÖLDÜRÜYOR Tütün dumanına maruz kalmak, başkalarının içtikleri veya yanan bir sigara, puro, pipo ve benzeri tütün ürününden kaynaklanan dumanın solunmasıdır. Yasanın yürürlüğe konmasından önce yapılan bir kamuoyu araştırmanın sonucuna göre; Türk halkının yüzde 91’i pasif olarak sigara dumanına maruz kalmanın insan sağlığı açısından ciddi tehlike oluşturduğunu biliyor. • Tütün dumanına maruz kalmak, dünyada her yıl birçok insanın ölümüne neden oluyor. Başkalarının tükettiği tütünün dumanına maruz kalmaktan kaynaklanan ölümler, trafik kazaları ve uyuşturucu madde kullanımına bağlı ölümlerden çok daha fazla. • Bu duman karışımı; formaldehit, siyanür, amonyak, karbon monoksit, naftalin, kadmiyum (pil asidi) ve aseton (oje çıkarıcı) gibi 4.000 kimyasal madde içerir. Arsenik, benzen, vinil klorür gibi en az 40 tanesi kanserojen olan bu kimyasal karışımlar, tütün dumanında, sigarayı içen kişinin doğrudan içine çektiği dumandan çok daha fazla bulunur. • Tütün dumanına maruz kalmak, kanser, amfizem ve kalp hastalıkları gibi birçok hastalığa neden oluyor. • Çocuklar tütün dumanın zararlı etkilerine karşı çok daha hassastır. • Tütün dumanının zararları, maruz kalma süresi uzadıkça artar. Oldukciddi a ciddi %24 Oldukça %24