Katalog

PSİKOLOJİSİNİRBİLİM Herkesin kişiliği niçin farklı? Sinir bilimciler uzun süredir her insanın niçin farklı kişiliklere sahip olduğu sorusuna yanıt arıyor. Kişilik çeşitliliğinin beş temel kişilik boyutundan oluştuğu görüşünün geçerlilik kazandığı günümüzde, beynin spesifik bölgeleri ile bu kişilik özellikleri arasında bir bağlantı olup olmadığı araştırılıyor. Kişilik yapısının yaşam boyunca değişime direnmesi, genetik yapının bu konuda da etkili olduğu savını güçlendiriyor. gularına önem verirlerken, geçimsizler başkalarının gönderdiği sinyalleri okuyamazlar. Açıklık, farklı deneyimleri arama ve farklılıklara hoşgörü göstermektir. Açık insanlar estetik, metaforik veya ezotorik fikirleri geliştirmeye özen gösterirken, soyut fikirlere kapalı olanlar, bildiğinden şaşmayan, geleneksel, davranışları tahmin edilebilen ve ilgi alanları dar insanlardır. Y aşamı ilginç kılan herkesin yaşama farklı yaklaşımıdır. Bazı insanlar parlak ışıklardan, hızlı arabalardan hoşlanırken, bazıları bunların yakınından dahi geçmez. Yeni bir sosyal ortama girmek için bazıları can atarken, diğerleri bu tür ortamlardan kaçmak için elinden geleni yapar. Bazıları emekli ikramiyesini değerlendirmek için ince hesaplar yaparken, diğerleri parayı ellerine alır almaz sanki hiç bitmeyecekmiş gibi harcarlar. Acaba bu çeşitliliğin nedeni ne olabilir? Çevresel faktörlerin bu konuda önemli bir rol oynadığı biliniyor. Bazı insan davranışları sosyal bağlamda kolayca açıklanabilir. Örneğin tehlikeli ortamlarda yaşayan insanlar genellikle kısa vadeli plan ğin altında yatan beyin yapısını daha iyi anlamaya başlıyoruz ve böylece spesifik bir kişiliğin belirli koşullarda yarar sağlarken, farklı koşullarda kişiye zarar verdiğine tanık oluyoruz. Bazı kişilik tiplerinin diğerlerine oranla daha olumlu algılandığı biliniyor, ancak son yıllarda elde edilen bilimsel bulgulara göre “mükemmel kişilik” diye bir şey söz konusu değil. Dünya ancak farklı kişiliklerle bir bütün oluşturuyor. KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ BEYİN BÖLGELERİ Sinir bilimciler, son yıllarda bu beş temel kişilik özelliği ile beyindeki bölgeler arasında yakın bir ilişki olduğuna inanıyor. Bu özelliklerden her biri spesifik bir tepkinin eşiğini veya gücünü temsil eder. Ve bunun karşılığında tepki, beyindeki spesifik bir mekanizmayı harekete geçirir. Örnek olarak nevrotizmi ele alalım. Sinir bilimciler uzun zamandır, tehlike karşında beynin amigdala adı verilen bölgesinin tepki verdiğini biliyor. Manyetik rezonans görüntüleme taramaları, stresli durumlar karşısında yüksek düzeyde nevrotik davranışlar sergileyen kişilerin amigdalasının düşük düzeylilerinkine göre daha yoğun faaliyet gösterdiğini ortaya koyuyor (Neuroscience and Biobehavioral Reviews vol 30, p 511). Dışadönüklük de nevrotizm gibi beynin özel bir bölümü ile ilişkilidir. Orta beyinde yer alan bir takım yapılar, ödül vaadi veren uyarılara hassastır. Şekerli yiyecekler, para, karşı cinsin fotoğrafları, uyuşturucular vb..Bu ödül merkezleri dopamin adı verilen nörotransmitere bağlıdır. Dışa dönüklük derecesi ile “bromocriptine” adı verilen dopamin benzeri ilaca gösterilen fizyolojik tepki arasındaki ilişki doğrusaldır. Dışadönük kişiler, prolaktin adı verilen hormonu daha fazla salgılarlar. Aslında, dışadönüklük bir anlamda beynin ödül sistemi tepkilerinin dışa vurumudur (Behavioral and Brain Sciences, vol. 22, p 491). Henüz kesin olarak bilinmemekle birlikte dışadönük tiplerde ödül ile ilgili beyin bölgelerinin daha gelişmiş olması kuvvetle muhtemeldir. Sorumluluk özelliği, uzun vadede elde edilecek bir amaç uğruna anlık tepkileri kontrol etme yeteneği ile ilgilidir. Prefrontal korteksin (alnın arkasındaki ön beyin bölgesi) bazı kısımları bu kişilik yapısı ile ilgilidir. Bu kısmın hasar görmesi durumunda insanların dürtülerini denetim altına alamadıkları uzun zamandır biliniyor. Dürtülerini denetleme sorunu yaşayan insanların beyin taramaları, sağ prefrontal korteks bölgesinde daha az faaliyet olduğunu gösteriyor. Başka bir çalışmada da dikkat eksikliği hiperaktivite sorunu olan erkek çocuklarda, beynin bu bölgesinin normale göre daha küçük olduğu keşfedilmiş (Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, vol 43, p 332) KİŞİLİK = BEYNİN TERMOSTATI Psikologlar kişilik özelliklerini beynin içindeki termostatlar olarak değerlendiriyor. Bu termostatların her biri bir dizi davranış ve tutumu düzenler. Bazı davranış ve tutumların birbiriyle bağlantısı olduğu görülüyor. Örneğin rekabeti, yüksek volyumlu müziği ve seyahat etmeyi seven insanların cinsel dürtülerinin güçlü olduğu düşünülüyor. Spesifik bir konuda fobisi olan insanların başka konularda da endişeli olması yüksek bir olasılık ve ayrıca depresyona yakalanma eğilimleri de fazla. Uyuşturucu kullanımına yatkın olan insanların kumar oynamak ve genel olarak asosyal davranışlarda bulunma olasılığının da yüksek olduğu söyleniyor. Bu tür korelasyonlardan yola çıkıldığı zaman sınırlı miktarda termostat bulunduğu ve bunların birbirinden bağımsız çalıştığı sonucu çıkıyor. Termostat ayarları, her bir kişilik özelliği ölçeğinde nerede durduğunuzu belirler. BELLİ BAŞLI BEŞ KARAKTER ÖZELLİĞİ Son 2030 yıldır kişilik farklılıkları konusunda belli başlı 5 termostat olduğu düşüncesi yaygın. Dışadönüklük, nevrotizm, sorumluluk, açıklık ve geçimli olma olarak belirlenen bu karakter özellikleri tüm insanların ait olduğu 5 beş ekseni tanımlıyor. Psikiyatri uzmanlarının yararlandığı çeşitli testlerle ölçülen kişilik, beş farklı dereceden oluşuyor. Sonuçta her bir eksen kesintisiz olduğuna ve her biri diğerinden bağımsız olduğuna göre sayılmayacak kadar çok miktarda kişilik yapılanması ortaya çıkıyor. Beş faktör kişilik skalasında sizin nerede yer aldığınız özel koşullarda ortaya çıkar. Bir insanın dışadönüklük düzeyi o kişinin dış uyarılara olan ihtiyacına ve risk alma kapasitesine bağlı olarak değişir. Dışadönüklük skalasının zıt kutbunda bulanan içedönükler temkinli, çekingen ve ilgi çekmekten hoşlanmayan kişilerdir. Olumsuz duyguları yoğun olan nevrotikler zor durumda kaldıklarında mantıklı olmayan düşüncelere kapılırlar, stresle başetmekte güçlük çekerler. Oysa nevrotiklik düzeyi düşük olanlar sakin, rahat ve “bana bir şey olmaz” düşüncesi ağır basan insanlardır. Sorumluluk ise amaca yönelme ile ilgilidir. Bu özelliği gelişmiş olanlar, koşullar ne olursa olsun plan ve ilkelerinden ödün vermezler. Öte yandan sorumluluğu düşük olanlar, dürtüseldirler, kararları anlıktır. Geçimlilikte ise kişisel ilişkilerde ön plana çıkar. Geçimli olan insanlar başkalarının gereksinim ve duy KARMAŞIK İLİŞKİLER Hangi beyin mekanizmasının geçimlilik ile ilgili olduğu henüz bilinmemekle birlikte, aklın kuramı ile geçimlilik arasında bir korelasyon olması kuvvetle muhtemel. Başka bir deyişle, başkalarının zihinsel durumlarını analiz etme yeteneği ile geçimlilik arasında doğrudan bir ilişki vardır. Kaldı ki bazı nörobiyologlar, spesifik beyin bölgeleri ile aklın kuramı arasında bir ilişki olduğunu düşünüyor. Açıklık özelliğinin hangi beyin bölgesi ile ilişkili CBT 1092/8 22 Şubat 2008 lar yapmaya eğilimlidir. Diğer farklıların açıklaması bu kadar kolay açıklanamaz. Psikologlar, kişilik özellikleri olarak bilinen sistematik farklılıklarla ilgilenirler. Her insanın kişiliği niçin farklıdır? Doğal seçilim, bu kadar farklı kişiliklerin oluşumuna izin vereceğine, optimal bir karakter üzerine odaklanmış olsaydı, her şey daha kolay olmaz mıydı? Kişilik konusundaki araştırmalar bilimsel bir temele oturtuldukça, kişili