Katalog

SAĞLIKLI BESLENME Doğal bal ve kahvaltı keyfi, sahte bal ve zararları Tipik bir Türk kahvaltısı denince çoğumuzun aklına gelecek olan gıda maddelerinden biri de baldır. Bazılarımız balın doğallığı, tadı, kokusu gibi özelliklerine dikkat ederken, bazıları ise herhangi bir yerden ucuza temin edilmiş, bal tadında ya da o tada benzer, bal benzeri bir gıdayı tüketmelerinin yeterli olacağını düşünür. İkinci guruptaki tüketiciler için herhangi bir sorun yok. Fakat ilk guruptaki bilinçli tüketiciler için balın doğal (gerçek) bal olması, herhangi bir ilaç kalıntısı içermemesi, hatta 'organik' sınıfına girmesi önemli. Veteriner Hekim A. Onur Girişgin, onurgirisgin@gmail.com dışında tüm dünyada ve ülkemizin bütün bal arılarında bulunan bir dış parazit için düzenli olarak ilaç kullanılması gerekmektedir. Bu ilaç, hatalı olarak aşırı dozda, yanlış zamanda, yanlış yöntemle kullanıldığında ya da kullanılmaması gereken bir ilaç kullanıldığında, bal da dahil olmak üzere diğer arı ürünlerinde insan sağlığına zararlı kalıntılar bırakır. Bu zararlıya karşı gelişmiş ülkelerde doğal olarak elde edilen ilaçların kullanımı yaygınlaşmıştır ve sentetik kimyasallar kullanılmaz. Ülkemizde ise sentetik kimyasal ilaçların kullanımı halen yaygın. Ayrıca bazı arıcılar, bilinçsizce, bakteriyel ve protozoon hastalıkların arılara bulaşmasını önlemek için düzenli olarak antibiyotik kullanır. Antibiyotik kullanımı, balabalmumuna geçip insan sağlığını etkilemesi bakımından ülkemizde ve Avrupa Birliği ülkelerinde yasaklanmıştır. Arıların balı koyduğu petekler, arıcılıkta birkaç sene üst üste kullanılabildiğinden, sezon bitince (sonbaharda) süzülüp boşa çıkan peteklerin depolanması esnasında, petek zararlısı güvelerin zararını önlemek amacıyla, parafin, naftalin gibi kullanılması sakıncalı maddeler kullanılabilmektedir. Geçmiş yıllarda bu maddelerin balda tespit edilmesinden dolayı ihraç ballarımız gümrüklerden geri dönmüş oğal Bal: Bal, bitkilerin çiçeklerinde bulunan bal özünün (nektar) veya bitkilerin üzerinde yaşayan bazı böceklerin salgıladığı tatlı maddelerin, balarısı (Apis mellifera) tarafından toplanarak midesinde enzimlerle değişikliğe uğratıldıktan sonra, petek gözlerine doldurulan koyu kıvamlı, hoş kokulu doğal bir besin maddesidir. Arılar hem kendisini hem yavrularını beslemek için bal üretir. İki tür sahtekârlık: 1) İlkİnsan, balarılarına baharda, daha fazla bal el daha iyi ortam, barınak, bal depolama ve de edimi için arılara veriçalışma alanı gibi çelen şekerli şurubu, arılar şitli uygun koşullar emerek sindirim sisteminsağlayarak ve onların verimini etkileyecek den geçirir ve petek gözhastalık ve zararlıları lerine doldurur. Teknik engelleyerek daha fazolarak bu bir arı ürünü, fala bal üretmelerini sağlar ve bu fazla balları kat gerçek bal değildir. alarak kendisi için kul2) Bir de bal benzeri ürün lanır. var. Fabrikalarda mısır ya İlkbahar başında da şeker pancarından üreana arı içgüdüsel olarak yoğun bir üreme tilen ticari glikozun içine faaliyetine gireceğinbir miktar polen, renklenden ve ileride bal topdiriciler ve esanslar katılayacak yeni yavruların iyi beslenmesi ve larak bal diye etiketlenip koloninin kuvvetli olsatılmakta. Bu tür bal piması amacıyla, arılara yasada oldukça yaygın ve bir miktar şeker şurubu gerçek bala göre fiyatı neverilmektedir. Kışa girerken ise arıların kışı redeyse yarı yarıyadır. kayıpsız atlatması ve soğuklardan etkilenmemesi için destek olarak şurup verilmektedir. Her iki durumda oluşan balı arı kendisi tükettiği için, bu balın insan tüketimine girmesi mümkün değil. D Bal standardı ve kodeksi balda yüksek glikozu yasaklamaktadır, çünkü doğal balda fruktoz ve glikoz şekerleri belli oranlarda bulunur. Klasik şeker laboratuvarları bu analizi kolayca yapabilmektedir. Bazı sahte üreticiler de doğal balın içerisine glikoz şurubu katıp seyrelterek maliyeti düşürmekte ve doğal bal diye halkı kandırmaktadır. SAHTESİNİ ANLAYABİLİR MİYİZ? Yukarıda sözü edilen hilelerle üretilen sahte balları tadından anlamak mümkün değil. Zaten tadından anlaşılmasın diye içindeki doğal bal tadı belli bir seviyede tutulmakta veya esansla yapay olarak oluşturulmakta. Balın analiz ettirilmesiyle içindeki şeker türlerinin oranları, aminoasit ve enzimlerin varlığı ile sahtecilik ortaya çıkarılabilir. Bal Şekerleniyorsa (Donuyorsa) Sahte mi? Balın şekerlenmesine / donmasına 'Kristalleşme' denir ve doğal ballar kristalleşme eğilimi gösterir. Ancak çoğu zaman bu durum balda bir kusur olarak görülmekte ve satışını olumsuz olarak etkilemekte. Kristalleşme baldaki glikozun neden olduğu fizikokimyasal bir olaydır ve baldaki glikoz / su oranına bağlıdır. Bu oran 1.7 ve altında ise balda kristalleşme (şekerlenme) görülmez; oran 2.1 ve üstünde ise şekerlenme daha hızlı görülür. Bununla birlikte sıcaklık, bağıl nem, balın konulduğu kap, balın cinsi de (nektar kaynağı) şekerlenmede önemli rol oynar. Bal şekerlenmiş şekilde de tüketilebilmekte, tadında ve besinsel değerinde bir değişiklilik olmamaktadır. Ancak bu şekilde tüketilmek istenmezse balın bulunduğu kap, benmari usülü (içine su konmuş ısıya dayanıklı kap içerisinde) kaynatıldığında tekrar eski sıvı haline döner. Fakat bu şekilde yüksek ısıya maruz kalan balın içerisindeki yararlı aminoasitenzimvitaminler zarar göreceğinden, donuk şekilde tüketilmesi tavsiye edilmektedir. ARILARA VERİLEN ŞURUP İlkbahardaki şeker şurubu desteği, daha fazla bal elde edimi için bilinçli bal sezonunda (çiçeklerin açtığı, çevrede doğal bal için yeterli nektarın olduğu sezonda) verildiğinde, arılar bu şurubu emerek sindirim sisteminden geçirir ve petek gözlerine doldurur. Teknik olarak bu bir arı ürünü, fakat gerçek bal değildir. Bir de hiç arı görmeyen bal (daha doğrusu bal benzeri ürün) vardır. Fabrikalarda mısırdan ya da şeker pancarından üretilen ticari glikozun içine bir miktar polen, renklendiriciler ve esanslar katılarak bal diye etiketlenip satılmaktadır. Bu tür bal piyasada oldukça yaygındır ve gerçek ballara göre fiyatı neredeyse yarı yarıyadır. PETEKLİ BAL MI SÜZME BAL MI? Tercih tüketicinin zevkine kalmış olmakla beraber, peteği oluşturan balmumu, çevresindeki muhtemel zararlı kimyasalgazağır metalleri, baldan yaklaşık 30 katı daha fazla absorbe etme (emme) kapasitesine sahiptir. İnsan sağlığı için zararlı sonuçlar doğuracak bu olasılığı ortadan kaldırmak için süzme bal tüketilmesi önerilmektedir. CBT 1088/10 25 Ocak 2008 SADECE DOĞAL BAL OLMASI YETERLİ Mİ? Balarılarında, aynı diğer çiftlik hayvanlarında olduğu gibi bazı hastalıklar ve zararlılar ortaya çıkabilmektedir. Enfeksiyon hastalıkları (bakteriprotozoonvirüsmantar) hiç oluşmasa bile, birkaç bölge tür. Sonuçta sağlıklı ve doğal bir bal, dış parazit ilacı zamanında, uygun dozda ve miktarda verilmiş olan, koruyucu veya tedavi amacıyla antibiyotik kullanılmamış olan arı kolonilerinden elde edilmiş bal olmalıdır. Doğal Bal Nereden Bulunur? Hiç şüphesiz, bir balın yukarıda bahsedilen olumsuzlukları içerip içermediğinin bilinmesi, analiz yaptırılmadığı sürece mümkün değildir. Tüketici için böyle bir şey söz konusu olamayacağı için, balların güvenirliği bilinen, ISO ve/veya HACCP belgesi almış markalardan seçilmesine dikkat edilmelidir. Ayrıca bazı illerdeki Arıcılar Birliği’ne ait ballar da satın alınabilir. Son yıllarda bazı firmalar 'organik bal' üretmektedir. 'Organik' sertifikası birçok denetim ve koşullar altında verildiği için bu tür ballar da tercih edilebilir. Eğer imkân varsa, bilinçli olarak arıcılık yapan, ilaç kullanımına dikkat eden çevredeki bazı arıcılardan da ilk elden bal satın alınabilir. Sağlıklı ve doğal bir balın kilogram fiyatının 1112 YTL'den aşağı olamayacağı ve fiyatın da balın seçim kriterlerinden birisi olduğu bilinmelidir.