Katalog

DAVRANIŞ BİLİMİ Kuzgunlar mantık yürütüp, problem çözüyor Son yapılan deneylerde kargagillerden kuzgunların mantık yürüterek problem çözdüklerini ve bazı yeteneklerinin büyük maymunlardan bile üstün olduğunu gösteriyor. ABD'deki Yellowstone Ulusal Parkında yaşayan, kanat açıklığı 1.25m, ağırlığı 1.25 kg gelen kuzgunlar, kurtların öldürdüğü bir leşten pay kapmaya çabalıyor. uzgunların yaşamlarını yakından izleyen ve laboratuvar ortamında bazı yeteneklerini sınayan bilim adamları, bu kuşların bazı açılardan büyük maymunlardan bile daha zeki olduklarını ortaya çıkarttı. Ancak bu akıllı davranışların altında, doğuştan gelen kör bir programlama olgusunun mu yoksa muhakeme yeteneğinin mi yattığı kesin olarak bilinmiyor. İşte bilim adamları kuzgunlar üzerinde yürüttükleri araştırmalarda bu sorunun yanıtını araştırıyor. İskoçya'daki St. Andrews Üniversitesi öğretim görevlilerinden Thomas Bugnyar ve Vermont Üniversitesi'nden Bernd Heinrich, bu olasılıkları değerlendirmek için laboratuvar ortamı olarak bir kuşhane yarattılar ve kuzgunları burada bir testten geçirdiler. Bu testte kuzgunları, tüneğe bağlı bir ipin ucunda sallanan yiyecek ile baş başa bıraktılar. Yiyeceğe erişmek için kuzgunun tüneğin altına doğru uzanıp, gagası ile ipi yakaladığı, yukarıya doğru çekilen ipin yarattığı halkayı tüneğin üzerine yerleştirdiği, aşağıya kayıp düşmesini engellemek için ipin üzerine ayağı ile bastığı, daha sonra aynı işlemi yeni bir halka oluşturup ayağının altına alarak tekrarladığı görüldü. Bu işlemi 67 kez tekrarlaKuzgun tüneğe bağlı bir dığı zaman yiyecek tüneğin ipin ucundaki ete 67 tam üzerine geldi ve kuş afiyetaşamada ulaşır. Yetişkin le eti kursağına indirdi. Yetişbir kuzgun bu sorunu birtin kuzgunların bu problemi kaç dakikada çözer. birkaç dakika gibi kısa bir süre inceledikten sonra, bu çok aşamalı işlemi, deneme yanılma yöntemine başvurmadan gerçekleştirdiği görüldü. Laboratuvar hayvanları üzerinde yapılan davranış “şekillendirme” deneylerinde tipik olarak, sonuca giden yoldaki her aşamada hayvan ödüllendirilir; yanlış adımlar ise cezalandırılır. Ne var ki kuzgunlar böyle bir süreçten geçmediği halde olasılıkları kendi başlarına değerlendirip, atacakları adımları önceden hesaplayarak sonuca ulaştılar. K KUZGUNLARIN DOĞAL ÇEVRELERİ CBT 1060/14 13 Temmuz 2007 Bu deneyi başarı ile tamamlayanlar genellikle olgun yaştaki kuzgunlardı. Genç kuşların (bir veya iki aylık) bu karmaşık sorunu çözemedikleri izlendi. Bir yaşındaki kuşlar sorunu çözmek için ortalama olarak 6 dakikaya ihtiyaç duydular. Sonuca giden yolda denemeyanılma yöntemine başvurmamaları kuşların ne yaptıklarını bildiklerini gösteriyor. Eğer kuzgunlar ne yaptıklarını biliyorlarsa, ne yapmış olduklarını da biliyor olmaları gerekir. Bilmek deneme gerektirmezken, denemeyanılma yönte minde mantık yürütmeye gerek duyulmaz. Kuzgunların doğal tarihleri incelendiği zaman, bunların değişken, kısa vadeli durumlarla baş edecek şekilde evrildikleri görülür. Bu kuşlar temelde fırsatçıdır. Bu da, az miktarda avlanmalarına karşın, genel olarak başka hayvanların öldürdükleriyle geçindikleri anlamına gelir. Ne var ki kuşların yiyeceklerine göz diktiği yırtıcı hayvanların ise ne yapacakları bilinmez ve fırsatını yakaladıklarında kuzgunları da öldürebilirler. Bu koşullarda uzun süreli denemeyanılma girişimi ölümle sonuçlanabilir, çünkü ilk hata kuşun yaşamına mal olabilir. Ayrıca ne yapacağı belli olmayan bir yırtıcı hayvana karşı, tümüyle programlanmış bir tepki de aynı derecede tehlikeli olabilir. Bu durumda kuzgunların esnek ve uzun vadeli bir avlanma stratejisine ihtiyaçları vardır. Yırtıcı hayvanların avlarından pay kapmak için kuzgunlar ellerini çabuk tutmak zorundadır. Erken gelenin pay kaptığı bu ortamda kuzgunlar, yırtıcı hayvanlar ile birlikte yemek yemekten korkmamayı öğrenirler. Bunun için yırtıcı hayvanın davranışlarına ilişkin tahminlerde bulunmak zorundadırlar. Bu deneyimlerin pek çoğunun olay mahalinde kazanılması da gereklidir. Gerçekten de kuşlar deneyimleri ne kadar erken öğrenirlerse hayatta kalma şansları o kadar yüksek olur. Genç kuşlar, kurt veya diğer yırtıcılar gibi iri hayvanların reaksiyonlarını ölçmek için yakınlarına sokulup tepkilerini izlerler. Bunun için de hayvanların yakınlarına konup arkalarından gagalarlar. Bu bir tür “oyun” gibidir ve bilim dünyası bu tür yaklaşımların bireylere anında yarar sağlamamakla birlikte uzun vadede yarar sağlayacağını düşünüyor. Bu oyunların sonucunda genç kuş, yırtıcı hayvana ne kadar sokulması gerektiğini ve hangi hayvanın ne tür tepki vereceğini öğrenir. Kaldı ki büyük hayvanlar da yanlarında kuş görmeye alıştıkları için bir süre sonra bunları görmezden gelirler. Özetle kuşlar, zengin bir ziyafet sofrasından hatırı sayılır bir pay kapmak için bu tehlikeli hayvanlarla bir arada yaşamayı öğrenmek zorundadır. Bu arada bir yırtıcı tarafından parçalanan hayvan leşlerinin olay mahalinde yenmesi akıllıca bir tutum değildir. O nedenle kuzgun leşten irice bir parça koparıp, güvenli bir yere saklar ve uygun bulduğu bir zamanda yer. Bu süreç içinde yiyecekleri çok sayıda yerlere saklar ve bu yerleri belleğinde tutar; birkaç saat veya gün içinde “eliyle koymuş gibi” bunları çıkartıp yer. Ancak bu arada yalnızca kendi sakladığı yerleri değil, rakiplerinin sakladığı yerleri de casus gibi izleyip aklında tutar. Kuzgunların diğer kuzgunlarla ile yiyecek konusundaki rekabetleri de sürekli değişim geçiren bir çevreye uyumu gerektirir. Belirli bir bölgeyi tekelleri altına almış kuzgunlar yiyecek kaynaklarının tek sahibi olmak isterler. Ancak sayılarının artması, tehlike karşısında güç kazanmalarını sağlarken, kısıtlı kaynakların paylaşımında aralarında şiddetli bir rekabetin doğmasına yol açar. KUZGUNLARIN AKLINDAN NELER GEÇİYOR? Aklından geçenleri konuşarak bizlere aktaramadıkları için hayvanların zihinsel faaliyetleri konusunda araştırma yapmak, bilim adamlarının çok yaratıcı deneyler geliştirmelerini gerektirir. Gerçekte başka bir hayvanın hatta başka bir insanın aklından neler geçtiğini hiçbir zaman hakkıyla öğrenemeyiz. Ancak kuzgunlar üzerinde gerçekleştirilen deneylerde doğada ve kuşhanelerde eylemlerini bir tür zihinsel faaliyetin yönlendirdiği ortaya çıktı. İpe bağlı olan yiyeceğe erişme yöntemleri mantık kullandıklarını gösterirken, yiyeceklerini çalmaya yeltenen hırsızları tanımaları, bu kuşların belleklerine dayanarak rakiplerini değerlendirebildiklerini gösteriyor. Ayrıca ganimetlerini saklarken veya geri çıkartırken rakiplerinin statülerine göre stratejik kararlar aldıkları anlaşılıyor. SONUÇ Kuzgunların öğrenme yeteneğine sahip oldukları artık biliniyor; ancak bu yetenek tek başına tüm davranışlarını açıklamaya yetmiyor. Çünkü davranışlarını, deneme yanılma yöntemine başvurmadan çok seri bir şekilde sergiliyorlar. Bilim adamları kuşların bu davranışlarının altında, önceden programlanmış, doğuştan gelen dürtülerin yattığını ve bunların itici bir güç olarak devreye girdiğini düşünüyor. Oyun oynama şeklinde kendini gösteren bu dürtüler öğrenme süreci için gerekli olan deneyimlerin kazanılmasını sağlıyor. Kısaca dürtüler öğrenme ve daha sonra da bilinçli farkındalık mantık kullanma yeteneği şekline dönüşüyor. Bu yetenekleri sayesinde kuzgunlar belirsizliklerle dolu sosyal bir yapı içinde yırtıcı hayvanlara ve rakiplere karşı koruma kalkanı oluşturuyor. Reyhan Oksay Kaynak: Scientific American, Nisan 2007